ئەو بڕە پارەیەی ئەمریکا دەیداتە پێشمەرگە

پ. د. وەلی مەحمود حەمەد*

ئەمریکا مانگانە بڕە پارەیەک بۆ مووچەی وەزارەتی پێشمەرگە خەرج دەکات، بە ئامانجی دروستکردنی هێزێکی پێشمەرگەی یەکگرتووی نا حزبی. 
بەڵام ئایا ئەمریکا بە چ نیازێک ئەوە دەکات، ئێمە بەرنامە و ستراتیژمان چییە؟ چونکە هیچ وڵاتێک هەر لەخۆڕا ئەو بڕە پارەیە ناداتە میللەتێک ئەگەر قازانج و ئامانجی خۆی لەپشت ئەمەوە نەبێت. 
پێش50 ساڵیش شۆڕشی کورد  ئەو جۆرە هاوکارییانەی وەرگرتووە، بەڵام ئایا توانیویەتی وەکو پێویست سوودی لێوەربگرێت؟ 
لەساڵی 1971 کە شۆڕشی ئەیلول لە دانوستاندا بوو لەگەڵ حکومەتی عیراق کە حزبی بەعس لە دەسەڵاتدا بوو، لە ئێران ساواک راپۆرتێکیان دا بە شا و ناردبووشیان بۆ CIA ئەمریکا، تیایدا هۆشدارییان دا کە ئەگەر (سۆڤیەت) بتوانێ پڕۆژەی خۆی بۆ دروستکردنی هاوپەیمانییەک لە نێوان (حزبی بەعس و حزبی شیوعی عیراق و شۆڕشی کورد) بێنێتە دی، ئەو دەم عیراق دەکاتە یەکێک لە پاشکۆکانی خۆی.
 ترسی شا لە عیراق و کۆمۆنیستەکانی ئێرانی ( تودە)ی هەوادارای سۆڤیەت، هاتە سەر ئەوەی کە قەناعەتی بەم راپۆرتەی ساواک لا دروست ببێ، هەر بۆیە لەساڵی 1972 لە دیدارێکی نهێنیدا لەگەڵ هێنری کیسنجەر و نیکسۆندا هەڵوێست و نیگەرانییەکانی خۆی لە دۆخی عیراق و رۆڵی سۆڤیەت دووپات کردەوە. 
ئەو پێی وابوو کە سەر ئێشەیەکی زۆر بۆ ئێران دروست دەبێ، چونکە سۆڤیەت دەتوانێ یەکێتییەک لە نێوان هەر سێ لا (پ.د.ک، بەعس، ح.ش.ع) دروستبکات. 
ئەوکات مەسەلەی کوردستان، کە دەیتوانی دڕکێک بێ بۆ گەرووی کۆمۆنیستەکان، دەبێت بە ئیمتیازێک و لەولاش عیراق دەبێتە پاشکۆی سۆڤیەت.
کێسنجەر لە شای پرسی، ئایا پێتوایە بۆ لادانی ئەو مەترسییە چی بکرێت باشە؟ لە وەڵامدا وتی (ئێران دەتوانێ کۆمەکی کوردەکانی عیراق بکات)، بەڵام لەو کاتەدا هەم CIA و هەم وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا پێیان وت کە ئەمریکا نایەوێ لە عیراق خۆی بخاتە ناو بابەتێکی واوە، چونکە نەیاندەویست بە ئاشکرا ئەوە بکەن، وتیان هەر کۆمەکێکی بزووتنەوەی کوردی لە عیراق بکەن، سۆڤیەت بە کارێکی دژی ئەوانی دەزانێ، واتە نەیاندەویست رووبەڕووببنەوە لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەتی ئەوکات. 
لە کۆبوونەوەی 23-7-1972 دا ئەنجوومەنی نیشتمانیی ئەمریکا، بەو ئاکامە گەیشت کە ئەمریکا دەبێ خۆی لە کۆمەکی راستەوخۆ بە کوردانی عیراق بپارێزێ، بەڵام ئەوکات شای ئێران پێداگریی کرد، مەترسی سۆڤیەتی لە عیراق بە جددی لەسەر خۆی دەزانی. هەر لەوکاتەدا چەند گرفتێکی نێوان هەردوو وڵات هەبوون و لە دژی یەکتر سوودیان لە نەیاران وەردەگرت. 
بە پێداگریی شای ئێران، سەرەنجام نیکسۆن بە نابەدڵییەوە چووە سەر رایەکەی شا و رازی بوو، لەهەمان کاتدا ئیسرائیلی دوژمن بە هەر پێشکەوتن و بەهێزبوونێکی عیراق و سۆڤیەت لە ناوچەکە، بە خۆشحاڵییەوە لەگەڵ  پڕۆژەکەدا بوو، هەرچەندە ئەمریکا و ئیسرائیلیش پێشتر و بە نهێنی و بەبێ ئاگاداری شای ئێران، کۆمەکی کوردی عیراقیان کردبوو. 
لەساڵی 1969، بێ ئەوەی شا ئاگاداربێ یەکێک لە باوەڕپێکراوانی ئەمریکا چووە ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی کوردەکانی عیراق و بڕی 14 ملیۆن دۆلاری ئەمریکی وەک هاوکاریی، تەسلیمی مەلا مستەفا کردبوو. 

 پێش 50 ساڵ هەر ئەو ئەمریکایە ملیۆنان دۆلاری وەک هاوکاری دارایی داوە بە شۆڕش، ئێستاش کە  مانگانە ئەو بڕە پارەیە دەداتە وەزارەتی پێشمەرگە، بۆ چییە و ئێمەش چی دەکەین و بەرنامە و پلانمان چییە؟

50 ساڵ بەر لە ئێستا ملیۆنان دۆلار دراوە بە شۆڕشی کورد
واتا دەبێ کورد بزانێت کە پێش 50 ساڵ هەر ئەو ئەمریکایە ملیۆنان دۆلاری وەک هاوکاری دارایی داوە بە شۆڕش، ئێستاش مانگانە ئەو بڕە پارەیە دەداتە وەزارەتی پێشمەرگە بۆ چییە و ئێمەش چی دەکەین و بەرنامە و پلانمان چییە؟ 
شای ئێران لە سەرەتای ناردنی هاوکارییەکان بە مەبەستی تێکدانی پلانی سۆڤیەت و تێکدانی هەر چەشنە یەکێتییەکی عیراق، بڕیاریدا ساڵانە بڕی 30 ملیۆن دۆلار کۆمەکی هێزەکانی (پ. د. ک) بکات. پاش ماوەیەک بڕیاریدا کە بڕی ئەو کۆمەکانە زیادبکات و گەیشتە بڕی 75 ملیۆن دیناری ساڵانە. هاوزەمان شای ئێران دەستووری بە ساواکدا کە کودەتایەک لە عیراق بکات، بە مەبەستی روخانی رژێمی بەعس، ئەو هەوڵانە سەری نەگرت و لەساڵی 1974 لە ئەنجامی شەڕی کورد و بەعس نەتواندرا بەتەواوی چۆک بە بەعس دابهێندرێت.

شا مەترسیی هەبوو لە کورد 
شا دەیزانی ئەگەر دەوڵەتێکی سەربەخۆ بۆ کورد دروستببێ لە عیراق، دەتوانێ کاریگەریی لەسەر کوردانی ئێران دروستبکات. 
هەر بۆیە هێنری کێسنجەر درکی بە نیگەرانییەکانی شا دەکرد، لە نیگەرانییەکانی تورکیاش لە مەسەلەی کوردی عیراق ئاگادار بوو. 
ئەوان ئامانجیان دروستکردنی جۆرێک لە ناسەقامگیری بوو لە عیراق.
کێسنجەر پێی وابوو دەبێت تا ئەو رادەیە هاوکاریی کورد بکەن تا ببنە مایەی ژانەسەر بۆ رژێمی عیراق، نەک بەهێز ببن و بیر لە سەربەخۆیی بکەنەوە.
شا، نەک هەر هاوکاریی لۆجیستیی کوردی کرد، بەڵکو بەشداریی راستەوخۆی شەڕیشی دەکرد، ئەگەرچی زۆرێک لە ژەنڕاڵە سەربازییەکانی ئێران رازی نەبوون، بەڵام بڕیار لای شا بوو. 
لەساڵی 1975 رژێمی بەعس هیلاک بووبوو بەدەست شەڕەوە لەگەڵ کورد، لەناکاو شا بڕیاری رێکەوتنیدا لەگەڵ عیراق، هاوپەیمانەکانیشی تا رادەیەک تووڕە کرد. 
کەمێک پێش ئیمزای رێکەوتنی(ئازاری 1975)ی نێوان ئێران و عیراق بە نێوەندگیری جەزائیر شا بە رەسمی ئەمریکای لە بڕیاری خۆی ئاگادارکردبۆوە. 

بۆچی شا ئەمەی کرد؟
بەپێی یاداشتەکانی باڵیۆزی ئەمریکای ئەوکات لە ئێران، شا پێنج هۆکاری هەبووە بۆ ئیمزاکردنی ئاشتی لەگەڵ عیراق کە ئەمانە بوون: 
1 - دیاریکردنی سنووری ئاوی شەتولعەرەب و هێڵی تالوک، عیراق پاشەکشەی کردووە و داوای شا و ئێران سەرکەوتوو بووە. 
2 - شا گەیشتووە بە ئەنجامێک کە ئەگەر کۆمەک و هاوکارییەکانی ئێران نەبێ، کوردەکان دەبەزن لەبەردەم سوپای بەعس.
3 - ئەگەر ئێران بەردەوام بێ لە کۆمەکی کوردەکانی عیراق، پلانەکانی شای ئێران لە ئۆپێک تووشی گرفت دەبێ. 
4 - مەسەلەکانی نێوخۆی ئێران و گرفتە نێوخۆییەکانی هۆکارن.
5 - ئاڵوگۆڕەکانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و هەڵسەنگاندنی ئێران بۆیان. 
ئەمە ئەو هۆکارانە بوون کە شای ئێران بە دۆستە ئەمریکی و ئیسرائیلییەکانی وت. 
لەراستیدا لەوانە گرنگتر مەسەلەی کوردی ئێران بووە کە ئەگەر کوردی عیراق بگەنە جۆرێک لە دەستکەوت و سەربەخۆیی.
بەپێی گێڕانەوەی CIA لەو رێکەوتنە، جگە لەو خاڵە راگەیاندراوانە، پاشکۆیەک هەبووە کە نهێنی بووە، ئەویش لەسەر ئێران پێویستە نەک هەر کۆمەک و هاوکاری رابگرێ، بەڵکو سنوورەکانی ئێران بەتەواوی دابخات بەمانای بێ پشت و پەنا هێشتنەوەی کوردەکانی عیراق.
ماوە بڵێین: کۆمەک و هاوکاریی ماددی و چەک و جبەخانە هەبوو، بەڵام کورد نییەتەکانی ئەوانی باش نەخوێندبۆوە.
ئەی بۆ ئێستا چی دەکەین و چی دەڵێین؟

* مامۆستای زانکۆی کۆیە

کورد نەیتوانیوە هاوکارییە نێودەوڵەتییەکان بەکاربهێنێت بۆ دۆزە نەتەوەییەکە