ئەگەر سەرژمێری دانیشتوان بۆ هەموو وڵاتێك پێویست بێت، بۆ دانانی نەخشەرێگا و پلانی كاری دەوڵەت، ئەوا بۆ عیراق و بە تایبەتی بۆ كورد، نەك پێویستە بەڵكو زۆر گرنگە، بۆ زانینی ژمارەی راستەقینەی دانیشتوانی كورد لە كۆی دانیشتوانی ئەم وڵاتەدا، بۆ ئەوەی دواتریش وەكو بەڵگەیەكی رەسمی و مێژوویی كاری پێ بكرێت، بۆ یەكلاییكردنەوەی ناوچە كوردستانییەكان لە ناوچەكانی تری عیراق و هەروەها چارەسەركردنی كێشەی زەوی و زار و پشكی هەرێمیش لە بودجەی گشتی عیراق.
سەرژمێرییەكانی پێشوو لە عیراق
لە عیراقدا لە ساڵی 1927ەوە تا 1997، هەشت سەرژمێری گشتیی كراوە، لە ساڵەكانی 1927 و 1934 و 1947 و 1957 و 1965 و 1977 و 1987 و 1997، كە چوار لەو سەرژمێرییانە لەسەردەمی مەلەكی بوون و ئەوانی تریش لەسەردەمی كۆماری و رژێمی بەعس بوون.
خودی سەرژمێری پرۆسەیەكی گرنگەو لەزۆربەی وڵاتانی جیهاندا، هەر 10 ساڵ جارێك ئەنجام دەدرێت، پرۆسەكەش گرنگە بۆ هەر هەڵبژاردنێك لەو وڵاتانە، ئەوەش بۆ عیراق هەمان شتە، هەرچەند ئەم وڵاتە بەهۆی بوونی عەرەب وەكو سەردەست و نەفەسی شۆفێنی بەشێوەیەكی تەندروست و دوور لەساختە بەرێوەنەچووە، یان تەگەرەی خراوەتە بەردەم، بۆ شاردنەوەی ژمارەی راستەقینەی نەتەوەكانی تری غەیرە عەرەب بە نموونە كورد و هەروەها مەزهەب و ئاین و كەمینەكان لە وڵاتدا.
بەپێی سەرژمێری ساڵی 1927 كە حكومەتی عیراقی ئەوكات بۆی دەركەوت سەركەوتوو نەبوو شكستی هێنا، ئەنجامەكەی هەڵوەشاندەوە، ئەوا ژمارەی دانیشتوانی عیراق دوو ملیۆن 968 هەزار و 54 كەس بووە.
بەپێی سەرژمێریی ساڵی 1934یش، كە بە دوو خول ئەنجام درا، لە ئەیلول و تشرینی یەكەمی ساڵی 1934 و خولی دووەمیش لە مانگەكانی ئاب و ئەیلولی 1935 ئەنجام درا، ژمارەی دانیشتوانی عیراق سێ ملیۆن و 213 هەزار و 174 كەس بووە.
لەسەرژمێری ساڵی 1947یش، كە بە شێوەیەكی باشتر بەڕێوەچوو تیم و لیژنەكانی سەرژمێری سەردانی ماڵەكانیان دەكرد، ژمارەی دانیشتوانی عیراق چوار ملیۆن و 817 هەزار و 185 كەس بوو، هەرچەند لەم سەرژمێرییەدا كار لەسەر بنەمای نەتەوەو زمان نەكرابوو، تەنها ئاین باس كرابوو.
بەپێی سەرژمێری ساڵی 1957یش كە بە باشترین سەرژمێری هەژماردەكرێت تا ئێستا لەعیراق كرابێت، زۆربەی نەتەوەكانیش لەسەری كۆكن، بە كوردیشەوە، ژمارەی دانیشتوان گەیشتبوو بە شەش ملیۆن و 535 هەزار و 109 كەس.
ئەم سەرژمێرییە، كە بەسەركەوتوترین سەرژمێری هەژمار دەكرێت لە مێژووی عیراقدا، تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت لەعیراق كاری پێدەكرێت.
بە خراپترین سەرژمێری هەژمار دەكرێن
لە سەرژمێرییەكانی دوای سەردەمی كۆماری كە بەخراپترین سەرژمێری هەژمار دەكرێن بەهۆی هاتنەسەردەسەڵاتی رەوتی توندڕەویی عەرەبی لەعیراق و بەتایبەتیش بەعسییەكان، ئامارەكان بەمجۆرە بوون، ژمارەی دانیشتوان لەسەرژمێری 1965، هەشت ملیۆن و 261 هەزار و 527 كەس و لەسەرژمێری 1977 ژمارەی دانیشتوان 12 ملیۆن و 497 هەزار كەس و لەسەر ژمێری 1987یش گەیشتە شانزە ملیۆن و 335 هەزار و 199 كەس، لەسەرژمێری 1997یش گەیشتە نۆزدە ملیۆن و 184 هەزار و 543 كەس، سەرژمێری ساڵی 1997یش پارێزگاكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆك بەشدارییان تێدا نەكرد، چونكە لەدەرەوەی دەسەڵاتی رژێمی بەعس بوون.
دوای 27 ساڵ لەدوا سەرژمێری
سەرژمێریی ئەمجارە كە بڕیارە لە 20 و 21 مانگدا بەڕێوەبچێت، دوای 27 ساڵ دێت لەدوا سەرژمێری كە لە ساڵی 1997دا بەڕێوەچووە، هەرچەند سەردەمی ئێستا جیاوازتر و لەبارتریشە لە چاو سەردەمی بەعس، بەڵام ئەم سەرژمێرییەش بە جۆرێك لەجۆرەكان مەترسیی بۆ كورد هەیە، بەتایبەت كە ئێستا دەسەڵات بە رێژەیەكی زۆر لای عەرەبە و ناوچە جێ ناكۆكەكانیش لە رووی ئەمنییەوە بەدەست سوپا و هێزە چەكدارەكانی عیراقەوەیە، ماددەی 140یش وەكو ماددەیەكی دەستووری بەتەواوی جێبەجێ نەكراوە، ئەمە چ جای ئەوەی لە كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان، هەوڵێكی زۆری تەعریب هەبووە لەدوای ساڵی 2017ەوە و سەدان و هەزاران خێزانی عەرەب نفوسیان بۆ ئەو ناوچانە گواستۆتەوە، ئەمەش بێگومان كاریگەریی لەسەر ئایندەی ئەو ناوچانە دەبێت، بەتایبەت كە سەرژمێری دواتر وەكو بەڵگەیەكی رەسمی كاری پێ دەكرێت.
بە وریاییەوە مامەڵە بكرێت
لەبەر ئەوە، دەبێت لایەنە كوردییەكان و سەركردەكانی كوردستانیش، زۆر بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم پرۆسەیەدا بكەن و هەموو هەوڵێكیش بخەنە گەڕ بۆ رێگری كردن، لە ساختەكاری لەم پرۆسەیەدا، پەناش بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ببەن لەو كاتەدا، بۆ داكۆكی كردن لە ناوچەجێناكۆكەكان و هەوڵی چارەسەركردن و یەكلاییكردنەوەی ئایندەی ئەو ناوچانەش بدەن دوای راگەیاندن ئەنجامی سەرژمێرییەكە بەتایبەت ئەگەر رێژەی راستەقینەی كورد لەو ناوچانە دەربخات.
کارکردنی تیمەکان بۆ سەرژمێریی گشتی عیراق
