لەگەڵ پەرەسەندنی زیاتری جەنگی نێوان ئێران و ئیسرائیل، دەرهاویشتە و لێكەوتەكانیشی زیاتر دەبێت و رەنگە دواجار ئەو جەنگ و ململانێیە كە ئەمریكاش هاتووەتە ناوییەوە، زیانی گەورە بە وڵاتانی ناوچەكە و وڵاتانی جیهانیش بەگشتی بگەیەنێت، دوای هەڕەشەكەی ئێران بە داخستنی گەرووی هورمز كە بە شادەماری گواستنەوەی وزەی جیهان بەناوبانگە، بە رووی كەشتیگەلی بازرگانیی جیهان و دەنگدانی پەرلەمانی ئەو وڵاتە لەسەر داخستنی گەرووەكە، رەنگە ئەوە كاردانەوە و دەرهاویشتەی قورسی لێبكەوێتەوە لەلایەن ئەمریكا و وڵاتانی خۆرئاواوە، لەبەر گرنگیی ستراتیژیی زۆری ئەو گەرووە بۆ جیهان.
سەرەتا با روونی بکەینەوە کە ناوی گەرووی هورمز لەچییەوە هاتووە و ململانێی زلهێزەكان لە رابروودا لەسەری چۆن بووە، گرنگیی ستراتیژی بۆ وڵاتانی جیهان چییە؟، ئەگەر دابخرێت چی روودەدات؟
بنەڕەتی ناوەكەی
گەرووی هورمز ناوێكی فارسییە و بە واتای خوداوەند و هەروەها هەسارەی موشتەریش دێت، مێژوونووسانیش ناوەكەی دەگێڕنەوە بۆ سێ ئەگەر، یەكەمیان ئەوەیە ناوەكە دەگەڕێتەوە بۆ هورمز كە یەكێك بووە لە شاكانی ئێران لە 272ی پێش زاییندا، پێنج پادشای ساسانییەكانیش ناویان هورمز بووە. دووەم گریمانە ئەوەیە ناوەكە دەگێڕێتەوە بۆ شانشینی دێرینی هورمز كە بە (دەروازەی جادوویی خۆرهەڵاتیش) بەناوبانگ بووە. سێیەم گریمانە، ناوەكە دەگێڕێتەوە بۆ دوورگەی هورمز كە دەكەوێتە سەرەتای گەرووەكە لەسەر كەنارەكانی هەرێمی موكران.
داخستنی گەرووی هورمز ئەگەرێكی دوورەو رەنگە ئێران وەكو فشار بەكاری بهێنێت لەم ململانێ و جەنگەی ئێستادا، بەهۆی هێرشی ئاسمانی ئەمریكا بۆ سەر هەر سێ دەزگای ئەتۆمی ئێران (فۆردۆ و نەتەنز و ئەسفەهان)
گرنگیی گەرووی هورمز
بەهۆی پێگە ستراتیژییەکەیەوە، گەرووی هورمز لە رابردوودا بەردەوام جێی ململانێ و ركابەریی نێوان وڵاتە زلهێزەكان بووە بۆ دەستبەسەراگرتنی.
لە ماوەی پێنج هەزار ساڵدا، چەندین شارستانییەت گەرووەكەیان بەدەستەوەبووە و بەكاریانهێناوە لە نموونەی سۆمەرییەكان و بابلییەكان و فارسەكان و ئیغریقی و فینیقییەكان، هەر دەمێکیشە گەرووەكە دەروازەیەك بووە بۆ كاروان و كەشتیگەلی بازرگانی و جەنگی. لە سەدەی حەوتەمی پێش زایینەوە ئیمپراتۆرییەتەكان ململانێیان لەگەڵ یەكتریدا كردووە بۆ دەستگرتن بەسەر ئەم گەرووەدا و لە سەردەمی عەباسییەكانیشدا گەرووەكە گەشەی زۆری بەخۆیەوە بینیوە. لە سەدەی دەیەمی زایینیدا، گەرووەكە كەوتۆتە نێوەندی شانشینی هورمز و بووەتە ئەڵقەی پەیوەندیی بازرگانیی خۆرهەڵات و خۆرئاوا.
گەرووەكە یەكێك بووە لە گەرووە گرنگەكانی جیهان بۆ پەڕینەوەی كەشتیی بازرگانی نێوان وڵاتانی جیهان و لە سەدەی 16ی زایینیدا كەوتۆتە ژێر دەستی پورتوگالییەكان، لەنێوان ساڵانی 1552-1554 (جەنگی هورمز) لەسەر گەرووەكە لەنێوان عوسمانی و پورتوگالییەكاندا دروستبووە و بەشكستی عوسمانییەكان كۆتایی هاتووە كە ئەوكات ویستوویانە دەستبگرن بەسەریدا.
ساڵی 1632 هێزەكانی بەریتانیا و دەوڵەتی سەفەوی پێكەوە توانیان پورتوگالییەكان لە دوورگەكە دەربكەن، چونكە بەریتانیا گەرووەكەیان بە رێگەیەكی ستراتیژی دەبینی بۆ هیندستانی ژێردەستی خۆیان، لەبەرئەوە دوای دەستگرتن بەسەر گەرووەكەدا، هەموو وڵات و ناوچەكانی دەوروبەریشیان داگیركرد و بەوەش كۆنترۆڵی جووڵەی كەشتییەکانیان كرد بە گەرووەكەدا، دوای دۆزینەوەی نەوتیش لە كەنداو، زیاتر رۆڵی گەرووەكە دەركەوت، بەوپێیەی دەروازەیەكی زیندووی جیهانە بۆ گواستنەوەی نەوت بۆ سەرجەم جیهان.
بەریتانیاش گەرووەكەی بە رێگەیەكی ستراتیژی زیندوو هەژماركردووە لەكاتی داگیركاریی بۆ وڵاتانی خۆرهەڵات، بەو هۆیەشەوە كەوتە ململانێیەكی قورس و دوروودرێژەوە لەگەڵ فەرەنسایی و هۆڵەندییەكان، ئەمە چ جای رووبەڕووبوونەوەی پورتوگالییەكان لە شەڕی ئەرمادا لە 1588دا هاوكات لەگەڵ دامەزراندنی كۆمپانیای هیندی خۆرهەڵات، بەوەش كۆنترۆڵی جووڵەی بازرگانیی دەریایی كرد بۆ سەدان ساڵ.
گەرووی هورمز بە یەكێك لە دە گرنگترین گەرووە دەریاییەكانی جیهان هەژمار دەكرێت، لە نموونەی گەرووەكانی فلۆریدا و دۆفەر و ساجدات و مۆزەنبیق و بابولمەندەب و جەبەل تارق و مەلەقە و لۆمبۆرك و لۆزۆن و بۆسفۆر و دەردەنیل، ئەم گەرووانەش بە گرنگی ستراتیژیی و سیاسیی و ئابوورییان لە جیهاندا بەناوبانگن، چونكە شادەماری بازرگانیی و وزەن.
بەپێی راپۆرتێكی سەنتەری ستراتیژیی جیهانی كە ساڵی 2007 بڵاوكراوەتەوە، 17 ملیۆن بەرمیل نەوت رۆژانە بە گەرووەكەدا لە كەنداوەوە گواستراوەتەوە بۆ بازاڕەكانی جیهان، بەپێی راپۆرتەكە، هەناردەی نەوت لە رێگەی گەرووەكەوە 40 %ی هەناردەی نەوتی هەموو جیهانی پێكهێناوە لەو كاتەدا، تەنها لە ساڵی 2018ەشدا رۆژانە 21 ملیۆن بەرمیل نەوت لە رێگەی گەرووەكەوە بەرەو بازاڕەكانی جیهان رۆیشتووە، كە بەهاکەی 1.17 ملیار دۆلاری رۆژانە بووە.
دەنگدانی پەرلەمانی ئێران لەسەر داخستنی
لە كاردانەوەی هێرشەكانی ئەمریكادا بۆ سەر دەزگا ئەتۆمییەكانی ئێران، پەرلەمانی ئەو وڵاتە رۆژی یەكشەممەی رابردوو دەنگی لەسەر داخستنی گەرووی هورمز دا، بەڵام بڕیارەكە دەبێت لەلایەن ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێرانەوە رەزامەندیی لەسەر بدرێت بۆ جێبەجیكردنی، ئەمەش لەكاتێكدا دێت ئەو گەرووە لە هەموو مێژووی خۆیدا بەهۆی ململانێكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە دانەخراوە، بە هەشت ساڵی شەڕی عیراق ئیرانیشەوە.
یەكێتیی ئەوروپا جەختی لەوە كردۆتەوە کە ئەگەر بڕیاری داخستنی گەرووی هورمز جێبەجێ بکرێت، ئەوا دەرهاویشتەی خراپ و مەترسیداری لێدەكەوێتەوە و لە بەرژەوەندیی كەسدا نابێت!
هەرچەندە داخستنی گەرووی هورمز ئەگەرێكی دوورە و رەنگە ئێران وەكو گوشار بەكاریبهێنێت لەم ململانێ و جەنگەی ئێستادا و تێکەڵبوونی ئەمریکاوە، بەڵام ئەگەر هێرشەكانی ئیسرائیل بەردەوام بن و ئەمریكاش بەتەواوی ببێتە لایەنێک تێیدا، ئەوا گەرووی هورمز كارتێكی بەهێزی دەستی ئێرانە و دوور نییە پەنای بۆ ببات. بەڵام لەو حاڵەتەشدا هەڵوێستی ئەمریكا و وڵاتانی جیهان چی دەبێت، ئەوە ئاراستە و رێڕەوی رووداوەکان و لێکەوتەکانی دەریدەخات.
