میژووی سەرژمێری لە عیراقدا دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی حوکمی ئینگلیزەکان، کە عیراق لە ژێر ئینتیدابی بەریتانیادا بوو، لە ساڵی 1920 بە سەرپەرشتی ئینگلیزەکان یەکەم سەرژمێریی نافەرمی ئەنجامدرا، هەرچەندە لەبەر کۆمەڵێک هۆکار ئەم سەرژمێرییە دانی پێدا نەنرا، دواتریش 1927 جارێکی تر سەرژمێریی ئەنجامدرا، بەهەمان شێوە ئەم سەرژمێرییەش هەژمار نەکرا هەتا ساڵی 1957 یەکەم سەژمێری فەرمی ئەنجامدرا و کرایە بنەما بۆ ئامارو سەرژمێریی عیراق، کە ئەوکاتە ژمارەی دانیشتوان 6,300,000 شەش ملیۆن و سێ سەد هەزار کەس بووە، کە لەم سەرژمێریەدا رێژەی کورد لە کەرکوک %48، عەرەب %27، تورکمان %21 بووە .
لەم سەرژمێرییەدا پێکهاتەی کورد و تورکمانی نیگەرانن، چونکە قۆناغەکانی جێبەجێکردنی ماددەی (140)ی دەستوور جێبەجێ نەکراوە و کێشەی ناوچە جێناکۆکەکانیش بەردەوامە
ئامانجی زانستی و ژیاریی و کۆمەڵایەتی
ئەگەرچی سەرژمێریی لە هەر وڵاتێکدا، ئامانجی زانستی و ژیاریی و کۆمەڵایەتی خۆی هەیە، بەڵام بەدەریش نییە لە ئامانجی سیاسی، چونکە لەسەرژمێریدا پێکهاتەی کۆمەڵایەتی لە رووی ئاینی و نەتەوەیی و رەگەز و زۆر رەهەندی ترەوە دەردەکەوێت، وێڕای ئەوەی رێژەی بێکاری و هەڵاوسان و سێکتەرەکانی پەروەردە و تەندروستی و ژینگە و کشتوکاڵ و پیشەسازیت بۆ دەردەکەوێت، هەروەها زانیاریت دەست دەکەوێت، ئایا کۆمەڵگەیەکی پیرت هەیە یان گەنج و چەندین سوودی تر.
عیراق 27 ساڵە سەرژمێریی نەکردووە و کۆتا سەرژمێری لە ساڵی 1997، بۆ 15 پارێزگا ئەنجامداوە، جگە لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان، گەلی کورد مەترسی هەیە کە ئەم سەرژمێرییە بە سیاسی بکرێت، چونکە سەرجەم رژێمە یەک لە دوا یەکەکانی عیراق دژایەتی نەتەوەی کورد و تورکمانیان کردووە، بە چەندین شێواز گەمارۆی داون و هەمیشە لە هەوڵی بچوککردنەوە و سیخناخکردنی هەناسەکانی کوردو تورکماندا کاریان کردوە، لەئێستاشدا ژمارەیەک لەبەرپرسانی عێراق
بەهەمان بیرکردنەوەی شۆڤێنیانە دەڕواننە ئەم بابەتە و لە رێگای ترەوە، بۆ دەرفەت دەگەڕێن هەمان سیاسەتی رژێمی پێشوو پیادە بکەن.
نیگەرانی کورد و تورکمان
ئەم پرۆسەیە کە بڕیارە رۆژانی 2024/11/21,20, لەهەموو عیراقدا ئەنجام بدرێت، ئامادەکاری تەواو لە (گەمارۆسازی و ژمارە لێدان)ی تەواو بووە، بەڵام نیگەرانی پێکهاتەی کورد و تورکمانی پێوە دیارە، چونکە قۆناغەکانی جێبەجێکردنی ماددەی (140)ی دەستوور جێبەجێ نەکراوە و کێشەی ناوچە جێناکۆکەکان بەردەوامە.
هەرچەندە دەسەڵاتدارانی عیراق، دەڵێن کە ئەم بابەتە بە سیاسی ناکرێت و پرسیاری نەتەوە لە فۆرمەکەدا نییە، بەڵام خودی سەرژمێریی خۆی بەشێکە لە پلانی سیاسەتی دەوڵەت .
مەترسییەکان لەم رەهەندانەدا خۆی دەبینێتەوە:-
1- لە دوای ساڵی 2014ەوە لە ماوەی حوکمی 7 ساڵەی پارێزگاری بەوەکالەتی کەرکوک، زیاتر لە (600) شەش سەد هەزار خێزانی عەرەبی، هاوردەی شاری کەرکوک کردووە.
2-هەر لە سنووری جوگرافی کەرکوک 9 گەڕەکی تەعریب کردووە و بە گوشاری بەشێک لە دەسەڵاتدارانی شۆڤێنی، ماڵەکان بە کوردەکان چۆڵ کراون وعەرەب تیایاندا نیشتەجێ بوون.
3- هەر ئەم پارێزگارە، بەوەکالەتە رووبەری متمانەی لە نێوان پێکهاتەکانی شارەکە لە کورد و عەرەب و تورکمان نەهێشتووە .
4- سروشتی خێزانی عەرەبی وایە، ژمارەیان لە کورد زیاترە و ئەمەش جگە لەوەی دیاردەی فرەژنی لە نێوان ئەواندا ئاساییە، ئەمەش وای کردووە منداڵیان زۆرتربێت و ژمارەیان بەمەش زیاتر بێت لە نەتەوەکانی تر.
5- لە سنووری شنگال، زیاتر لە 62 هەزار خێزان، لە دەرەوەی شەنگالن و تا ئێستاش دۆخی نیشتەجێبوونیان ئاسایی نەکراوەتەوە و نەگەڕاونەتەوە زێدی خۆیان.
6- هەر لەوماوەیەدا، بە لێشاو خێزانی عەرەب هاوردەکراوە و کارتی زانیاریان بۆ کراوە و ناسنامەیان گواستۆتەوە.
