پ.د. كەریم شەریف قەرەچەتانی
18
سڵاو كاك دكتۆر، من كەسێكم زۆر حەزم بە رێزگرتنی كەسانی دیکە هەیە، بەردەوام بەڕێزەوە بانگی كەسانی دیکە دەكەم، یان بە كاك، یان بە خاڵ، یان بە مامۆستا و بەڕێز بانگیان دەکەم، بەڵام ماڵە خەزوورانم پێچەوانەی منن، هیچ گرنگی بەو شتانە نادەن، بۆ نموونە، ئێستا كوڕەكەمان نزیكەی شەش ساڵە، بەڵام هەر بە ناوی خۆم بانگم دەكات و دەڵێت (هێمن) ئەوەم بۆ بكڕە، هێمن بمبە بۆ بازاڕ، هێمن كەی دێیتەوە، زۆرجار كەس و كارم و خەڵكی پێم دەڵێن چۆن دەبێت منداڵ بەو شێوە قسە لەگەڵ گەورە بكات، ئاواتەخوازم پێم بڵێ باوكە، تامەزرۆی بیستنی ئەو وشەیەم، بەڵام هەر بە ناوی خۆم بانگم دەكات، بەهەمان شێوەش بەناوی خۆیان بانگی باوكم و دایكم و خوشك و براكانم دەكات، ئەوانیش و منیش پێمان ناخۆشە، چەند هەوڵی لەگەڵ دەدەین هیچ سوودی نییە، چونكە لە ماڵی خەزوورم هەموویان بە ناوی خۆیانەوە بانگ دەكات و ئەوانیش زۆریشیان پێخۆشە، جا نازانم چی بكەم و رای بەڕێزتان چییە؟.
كاك هێمن، منداڵ لە دوای لەدایكبوونەوە، هیچ شتێك دەربارەی ژیان و كۆمەڵگا نازانێت و ناتوانێت تەنها پیتێكیش گۆ بكات، بەڵام دواتر لە رێگای پرۆسەی بە كۆمەڵایەتیكردنەوە، منداڵ فێری زمان و قسەكردن و داب و نەریت و بەها كۆمەڵایەتییەكان و زانست دەكرێت، منداڵ وەك تووتی وایە و لاسایی گەورەكان دەكاتەوە، واتە كاتێك لە ماڵە خەزوورانت بەناوی خۆتەوە پێت دەڵێن هێمن، ئەوا منداڵەكەشت هەمان شت دووبارە دەكاتەوە و دەڵێت هێمن، لەم كاتەدا پێویستە بە منداڵ بوترێت مەڵێ هێمن بڵێ بابە، ئەگەر چەند جارێك ئەو وشەیەی بۆ راست بكرایەوە، ئەوا فێر دەبوو لە جیاتی هێمن پێت بڵێ بابە، بەڵام بەداخەوە بۆتان راست نەكردۆتەوە، هەمان شتیش راستە بۆ ناوی دایك و باوكت، دەبوایە هەر كاتێك بە ناوی خۆیانەوە بانگی دەکردن، بۆتان راست کردبایەوە و پێتان بوتایە مەڵێ فڵان یان فڵان، بڵێ باپیر یان بابە گەورە، بڵێ نەنە یان دایە گەورە، بەڵام بەداخەوە ئەو شتانە نەوتراوە، بۆیە ئیتر دەمی راهاتووە و فێری ئەو ناوانە بووە.
هەستێكی ناخۆشە
هەندێك خێزان، بە داخەوە وەك ماڵە خەزوورانت منداڵەكانیان فێركردووە كە بەناوی خۆیانەوە بانگیان بكەن، كاتێك پرسیاریان لێ دەكەیت بۆچی رازی دەبن بەناوی خۆتانەوە بانگتان بكەن، لە وەڵامدا دەڵێن قەیناكا با بەناوی خۆمانەوە بانگمان بكەن با خەڵكی وابزانن گەنجین، چونكە ئەگەر پێمان بڵێن باوكە، یان دایكە، یان نەنك و باپیر، خەڵك وا دەزانن گەورە بووین، یان پیر بووین، ئێمەش حەز بەوە ناكەین و هەستێكی ناخۆشە، كە ئەمە جێگای داخە چونكە خۆشترین ناو كە منداڵ بیڵێت ناوی دایە و بابەیە، من نازانم چۆن ئەو دایك و باوكانە بەوە رازی دەبن كە منداڵەكانیان بەناوی خۆیانەوە بانگیان بكەن و لەو وشە خۆشەی دایە و بابە خۆیان بێبەش بكەن؟! بێگومان ئەمەش بیركردنەوەی هەڵەیە كە ئەو جۆرە دایك و باوكانە بڕوایان پێیەتی، هەندێك خێزان منداڵەكانیان فێر كردووە كە بە باوكیان بڵێن (كاكە)، كە ئەمەش هەڵەیەكی دیکەی ئەو جۆرە خێزانانەیە، باشە ئەگەر منداڵ بە باوك بڵێت كاكە ئەی بە كاكی بڵێت چی؟ لێرەدا منداڵ تووشی ململانێی دەروونی دەبێت و رۆڵەكانی لێتێك دەچێت، چونكە باوك كەسێكە و كاكە، یان برای گەورە كەسێكی دیکەیە و دوو رۆڵی كۆمەڵایەتی جیاوازە، ئیتر چۆن دەبێت لە جیاتی یەكتری بەكاربهێندرێن .كاك هێمن، پێویستە ئێوە لێرە بە دواوە بە شێوەیەكی تر مامەڵە لەگەڵ كوڕەكەتان بكەن.
1
یەکەم: سەرەتا دەبێت ئەوەی بۆ روون بكەنەوە كە دەبێت رێزی گەورەكان بگیرێت و نابێت بە ناوی خۆیانەوە بانگ بكرێن، بەڵكو دەبێت بڵێین كاك، یان مام، یان خاڵ، یان پوور، یان مامۆستا، یان كاكە، یان باوكە، یان باپیر، یان نەنك، چونكە هەموو كەس بەو شێوەیە بانگیان دەكەن.
2
دووەم: تۆ ئەگەر دەتەوێت ئێمە هەر تۆمان خۆش بوێت و دڵمان ناخۆش و زویر نەبێت، ئەوا دەبێت لێرە بەدواوە تۆ بە من بڵێیت بابە نەك هێمن، بەدایكیشت بڵێیت دایە، بە باوكیشم بڵێیت بابە گەورە، یان باپیر، هەروەها بە دایكیشم بڵێیت دایە گەورە،
یان نەنە.
3
سێیەم: ئینجا هەر كاتێك پێی وتی بابە، ئەوا لە باوەشی بكە و ماچی بكە و دەستخۆشی لێ بكە، بەڵام ئەگەر بەناوی خۆتەوە بانگی كردی، ئەوا وەڵامی مەدەرەوە و رووی خۆت وەربگێڕە و پێی بڵێ من قسە لەگەڵ تۆ ناكەم، لەبەرئەوەی تۆ لە جیاتی باوك دەڵێیت هێمن، من خۆ منداڵ نیم تۆ بە هێمن بانگم دەكەیت، هەروەها پێی بڵێ، باشە هیچ یەكێك لە هاوڕێكانت بە ناوی خۆیانەوە بانگی دایك و باوكیان دەكەن؟ بێگومان نەخێر، كەواتە تۆش دەبێت بڵێی بابە، هەمان شتیش راستە بۆ باوك و دایك و خوشك و براكانت، واتە نابێت ئەوانیش بەوە رازی ببن كە بەناوی خۆیانەوە بانگیان بكەن.
4
چوارەم: بە پێی پرانسیپەكانی قوتابخانەی رەوشتایەتی (المدرسة السلوكیة)، هەر رەفتار و وشە و رستەیەك هان بدرێت و دەستخۆشی لە خاوەنەكەی بكرێت، ئەوا دووبارە و چەندبارە دەكرێتەوە و دوای ماوەیەك دەبێت بە خو و بەشێك لەكەسێتی، بەڵام هەر رەفتار و وشە و رستەیەك پەسەند نەكرێت و دژی بوەستینەوە، ئەوا دوای ماوەیەك خاوەنەكەی وازی لێدەهێنێت، چونكە كەسانی تر پێی رازی نین و پەسەندی ناكەن، لەبەرئەوە دوای ماوەیەك خاوەنەكەی وازی لێدەهێنێت، لەبەر ئەوەی نایەوێ كەسانی تر لێی زویر بن و ئازاری بدەن، كەواتە ئێوەش دەبێت بە پێی پرانسیپەكانی ئەو قوتابخانەیە مامەڵەی لەگەڵ بكەن و هیچ كاتێك رازی مەبن بە ناوی خۆتانەوە بانگتان بكات، دڵنیابە دوای ماوەیەك كوڕەكەتان فێر دەبێت كە پێتان بڵێت دایە و بابە و نەنە و باپیر.
5
پێنجەم: دەكرێت پەیوەندیی بە قوتابخانەی كوڕەكەتانەوە بكەن و بە مامۆستاكان بڵێن كە لە وانەی بەهاكان، منداڵەكان فێری بەها ئەخلاقییەكان بكەن، بۆ نموونە رێزگرتنی گەورە، واتە نابێت گەورەكان بەناوی خۆیانەوە بانگ بكەن، بۆ نموونە دەبێت بە باوك بوترێت باوك، بە نەنك بوترێت نەنك و بە باپیر بوترێت باپیر، بە مامۆستا دەڵێین مامۆستا، بێگومان منداڵ زۆر گوێڕایەڵی مامۆستاكانی دەبێت و دڵنیام ئەمەش سوودێكی زۆری دەبێت.
