لــــــە رۆژی جـیـهـانیی پـەروەردەدا

 لەکاتێکدا پەروەردە وەک مافێکی بنەڕەتی ناسراوە، ملیۆنان منداڵ و گەنج رووبەڕووی بەربەست دەبنەوە کە رێگرییان لێدەکات لە دەستگەیشتن یان تەواوکردنی خوێندن

پەروەردە زیاترە لە تەنها مافێکی سەرەتایی مرۆڤ – بەردێکی بناغەی گەشەپێدانی کەسی، گەشەی ئابووری و پێشکەوتنی کۆمەڵایەتییە. هەرئەمەش وایکردووە لە 24ی1 هەموو ساڵێکدا جیهان یەکدەگرن بۆ بەرزڕاگرتنی رۆژی جیهانی پەروەردە.
رۆژی جیهانی پەروەردەی 2025، رۆژێکە بۆ جەختکردنەوە لەسەر گرنگی پەروەردە و هێزی گۆڕانکاریی فێربوون و رۆڵی گرنگی لەداڕشتنی داهاتوویەکی بەردەوامدا. تەوەری رۆژی پەروەردەی ئەمساڵ بریتییە لە AI و پەروەردە. هانی هەموومان دەدات بیر لە هێزی پەروەردە بکەینەوە بۆ ئامێری خەڵک و کۆمەڵگاکان بۆ گەشتکردن و تێگەیشتن و کاریگەریی لەسەر پێشکەوتنی تەکنۆلۆژیا. هەروەها رۆژەکە سەبارەت بە رەچاوکردنی کاریگەرییەکانی AI لەسەر تەحەددیاتی پەروەردەی جیهانییە و چۆن ئێمە دەزگای مرۆیی دەپارێزین و پێناسەی دەکەینەوە و بەرزیان دەکەینەوە لە کاتێکدا کە تەکنەلۆژیا بەو خێراییە پێشدەکەوێت.

رۆژی جیهانی پەروەردە چییە؟
رۆژی جیهانی پەروەردە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە لە ساڵی 2018 دەستنیشانکرا و تیشک دەخاتە سەر گرنگی پەروەردە لە پێشخستنی ئاشتی و گەشەپێدانی ئابووری و یەکسانی کۆمەڵایەتی. هەروەها وەک سەکۆیەک کاردەکات بۆ گەورەکردنی گفتوگۆکان سەبارەت بە بەربەستەکانی بەردەم پەروەردە و چارەسەری داهێنەرانە بۆ چارەسەرکردنیان.

 بۆچی پەروەردە زۆر پێویستە؟
-1خەڵک لە هەژاری دەردەهێنێت بە رەخساندنی دەرفەتی ئابووری باشتر.
-2 بەهێزکردنی گروپە پەراوێزخراوەکان یەکسانی پەروەردە دەکات.
-3بنەڕەتییە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی تری گەشەپێدانی بەردەوامی نەتەوە یەکگرتووەکان لەوانەش یەکسانی جێندەری و کەمکردنەوەی نایەکسانی.

راستییە سەرەکییەکان سەبارەت بە پەروەردە لە سەرانسەری جیهان:
-1زیاتر لە 244 ملیۆن منداڵ و گەنج لە ئاستی جیهاندا لە خوێندن دەرچوون.
-2زیاتر لە 600 ملیۆن منداڵ کە دەچنە قوتابخانە، ناتوانن خوێندەواری سەرەتایی و ژمارە بەدەست بهێنن.
-3 پەروەردە راستەوخۆ بەشدارە لە زیادبوونی 10 % لە توانای داهات بۆ هەر ساڵێکی زیادەی خوێندن.

پەروەردە و گەشەپێدانی بەردەوام
ئامانجی گەشەپێدانی بەردەوام4 (SDG 4) تایبەتە بە دڵنیابوون لە دەستڕاگەیشتن بە پەروەردەیەکی گشتگیر، یەکسان و کواڵێتی بۆ هەمووان. چونکە پەروەردە تەنها چوونە قوتابخانە نییە، پەیوەندیی بە دروستکردنی فێرخوازانی تەواوی ژیانەوە هەیە کە بەو لێهاتوویی و زانیاریانەی کە پێویستن بۆ گەشەکردن لە جیهانی ئەمڕۆدا تەیارکراون.
ئامانجە سەرەکییەکانی ئامانجی گەشەپێدانی بەردەوامی 4 بریتین لە:
-1 دڵنیابوون لە تەواوکردنی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی بەخۆڕایی و دادپەروەرانە و کواڵێتی بۆ تەواوی کچان و کوڕان.
-2 زیادکردنی دەستڕاگەیشتن بە خوێندنی تەکنیکی و پیشەیی و باڵا بە نرخێکی گونجاو.
-3پێشخستنی دەرفەتی فێربوونی تەواوی ژیان.
-4نەهێشتنی جیاوازی جێندەری لە پەروەردە و دەستەبەرکردنی دەستڕاگەیشتن بە یەکسانی بۆ گروپە پەراوێزخراوەکان.
-5 ئامانجی گەشەپێدانی بەردەوامی چوارەم جەخت لەسەر ئەو باوەڕە دەکاتەوە کە پەروەردە پێویستە بۆ دروستکردنی جیهانێکی بەردەوام و دادپەروەرانە.


تەحەدای جیهانیی لە بواری پەروەردەدا
لەکاتێکدا پەروەردە وەک مافێکی بنەڕەتی ناسراوە، ملیۆنان منداڵ و گەنج رووبەڕووی بەربەست دەبنەوە کە رێگرییان لێدەکات لە دەستگەیشتن یان تەواوکردنی خوێندن، لەوانە:
-1هەژاری: خێزانەکان لە خەباتدان بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەتاییەکان و زۆرجار توانای کڕینی کرێی قوتابخانە، یەکپۆشی، یان کتێبیان نییە.
-2ململانێ و ئاوارەبوون: شەڕ و قەیرانەکان پەروەردەی ملیۆنان کەس پەک دەخەن، منداڵان بێبەشدەکەن لە دەستگەیشتن بە قوتابخانەکان.
-3نایەکسانی جێندەری: لە زۆر شوێنی جیهان کچان بەهۆی هۆکاری کەلتوری و ئابووری و کۆمەڵایەتییەوە لە خوێندن دوور دەخرێنەوە.
-4چاودێریی دامەزراوەیی: زۆرجار منداڵانی ناو خانەی هەتیوان یان چاودێریی دامەزراوەیی بێبەش دەبن لە خوێندنی کواڵیتی بەهۆی پشتگوێخستن و ناسەقامگیری و کەمی سەرچاوەکانەوە.

پەیوەندیی نێوان پەروەردە و سەقامگیری خێزان
توێژینەوەکان بە بەردەوامی دەریدەخەن کە منداڵانی خێزانە جێگیر و خۆشەویستەکان، ئەگەری سەرکەوتنیان زیاترە لەڕووی ئەکادیمییەوە. ئەمەش لەبەرئەوەیە کە خێزانەکان زۆرجار ئەو پشتگیرییە سۆزداری و کۆمەڵایەتییە پێشکەش دەکەن کە پێویستە بۆ پەروەردەکردنی ژینگەیەکی فێرکاری ئەرێنی، یارمەتی منداڵان دەدەن لە قوتابخانە و دەرەوەی قوتابخانەدا گەشە بکەن.
بۆ ئەو منداڵانەی لە خێزانەکانیان جیابوونەتەوە، زۆرجار دەستڕاگەیشتن بە خوێندن دەبێتە یەکەمایەتی لاوەکی. چارەسەرکردنی ئەم پرسە پێویستی بە گۆڕانکاریی سیستەماتیکی هەیە بۆ دڵنیابوون لەوەی کە هەموو منداڵێک بەبێ گوێدانە بارودۆخی خۆی، دەستی بگات بە هەردوو پەروەردە و ژینگەیەکی خێزانیی پشتیوان.

پەروەردە رێگایەکە بۆ داهاتوویەکی بەردەوام
پەروەردە رۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە دروستکردنی داهاتوویەکی بەردەوام لەرێگەی چارەسەرکردنی ئاستەنگە جیهانییەکانی وەک هەژاری، نایەکسانی و گۆڕانی کەشوهەوا. لێرەدا چۆن پەروەردە بەشدارە لە جیهانێکی باشتر:

-1بەرهەمهێنان و داهێنان بەرز دەکاتەوە، گەشەی ئابووری دەباتە پێشەوە.
-2 نایەکسانی کەم دەکاتەوە بە بەهێزکردنی کۆمەڵگا پەراوێزخراوەکان.
-3 تێگەیشتن لە پراکتیزە بەردەوامەکان و کردەوەی کەشوهەوا پەروەردە دەکات.
-4 تەندروستی و خۆشگوزەرانی باشتر دەکات، کەسانی خوێندەوار زیاتر بڕیاری تەندروستی ئاگادارانە دەدەن، ئەمەش رێژەی مردن کەمدەکاتەوە و کواڵیتی ژیان باشتر دەکات.
-5 پەروەردە ژیان دەگۆڕێت و دەرفەت دروست دەکات و کۆمەڵگەی بەهێزتر بونیات دەنێت. لەگەڵ ئەوەی جیهان رووبەڕووی ئاستەنگی ئاڵۆزتر دەبێتەوە، وەبەرهێنان لە پەروەردەدا یارمەتی نەوەکانی داهاتوو دەدات بۆئەوەی بە شێوەیەکی کاریگەر چارەسەریان بکەن.
کەواتە لەم رۆژە نێودەوڵەتییەی پەروەردەدا، با پابەندبوونمان دووپات بکەینەوە بۆ گەیشتن بە ئامانجی SDG 4 و کردنی پەروەردە بە واقیع بۆ هەمووان. بە دڵنیابوون لە خوێندنی کواڵیتی بۆ هەموو منداڵێک، هەموومان بەشداری خۆمان دەکەین بۆ بنیاتنانی داهاتوویەک کە گەشاوەتر و دادپەروەرتر و بەردەوامتر بێت.