23
رێك 36 ساڵ بەر لەئەمڕۆ و لە 13/3/1989، بەعسییەكان كەڵە نووسەر و رووناكبیرێكی گەورەی كوردییان گولـلەباران كرد، بە تۆمەتێكی سەیر! ئەو تۆمەتەی تا ئێستا باوەڕناكەم كەسی لەسەر كوژرابێت، بەڵام شانازییەكی گەورەیە بۆ ئەو رووناكبیرە كە بە تاوانی (فێركردنی ئەلوبێی لاتینی بە خوێندكارەكانی) گولـلەباران كراوە، گوایە ئەو كارەی ئەو جگە لەوەی كوردایەتییە، هەروەها كوفرە و دەرچوونە لە زمانی (ئیسلام و عەرەب) كە زمانی عەرەبییە.
شەهید دڵشاد مەریوانی، هەم چیرۆكی ژیان و هەم چیرۆكی نووسین و دیوانەكانی، هەم تێكۆشان و كوردایەتییەكەی لە كەسی دیكە ناچێت، ئەو بە قسەی هاوڕێ نزیكەكانی و تەنانەت بە قسەی هاوژینەكەی ژنەچیرۆكنووس و ئەدیب (شیرین.ك)، ئەو هەمیشە هەستێكی هەبووە كە لەسەر ئەم زەمینە میوانە، ئەوەتا هاوژینەكەی دەڵێت: (لەسەرەتای یەكترناسین و خۆشەویستی و دواتر هاوسەریمانەوە، دڵنیابووم لەوەی دڵشاد میوانێكی ئازیزە و رۆژێ لە رۆژان لە پڕێكا بێ ماڵئاوایی دەڕوا و جارێكی تر ناگەڕێتەوە، خۆی هەر وای مەزەندە دەكرد، هەر واش بو).
جگە لەمەش هاوڕێكانی كە ئێستا بەشێكیان لەژیاندا ماون، هەمیشە ئەو (بوێریی و چاونەترسییەی) دڵشاد مەریوانی دەگێڕنەوە كە لە یانەی شەوانەكان و تەنانەت چایخانە و دامەزراوە رووناكبیرییەكانی ئەو سەردەمەدا دەینواند و بەردەوام رەخنەی لە دەسەڵاتی بەعسییەكان و كردارە خراپەكانیان دەگرت، وایلێهاتبوو هەر مەجلیسێك دڵشاد مەریوانی لێبوایە، زۆر رووناكبیر نەیوێراوە لێی دانیشێت، چونكە دڵنیابوون كە مەریوانی، بێمنەت و بوێرانە قسە دەكات و باكی بە هیچ نییە و ئەوەی هەق بووایە دەیوت.
گرتن و دادگاییكردن و گولـلەبارانكردنی تەنیا 29 رۆژی خایاند
قەلەندەرخانەكەی پیرەمێرد و شەرمكردنەكەی مەریوانی
دڵشاد مەریوانی لە نووسینێكدا كە لەساڵی 1984دا بە دەست و قەڵەمی خۆی نووسیوێتی، بەناونیشانی (سەرەتای نوسینم)، بەسەرهاتی بڵاوكردنەوەی یەكەم چیرۆكی خۆی لە رۆژنامەی (ژین)ی پیرەمێردی مەزن دەگێڕێتەوە، بەتایبەت كە پێش ناردنی چیرۆكەكە، مەریوانی لە ساڵی 1962دا، چەند جارێك نووسینی بۆ گۆشەی (بۆ پێكەنین، ئایا ئەزانی؟ مەتەڵی ژمارە)ی ناردبوو بۆ رۆژنامەكە و بڵاوكرابۆوە، ئەوەتا بەقەڵەمی خۆی دەنووسێت: (لەساڵی 1962 كە بڕیاری نووسینی یەكەم چیرۆكمدا، دڵم جۆرێك بوو، خۆ من رێگەی چاپخانەی (ژین) شارەزابووم، كە هیچ نەبێ بە هۆی نوكتە و ئایا ئەزانی؟ و مەتەڵی ژمارەوە، جگە لە كۆڵان كوتیم لەو سەردەمی مێردمنداڵیمەوە بەدوای كیژانی جوانی ئەو گەڕەكەوە، بەڵام دەمویست لەو قاوغە دەربچم و وەك ئەدیبێم بێمە كۆڕەوە. كە چیرۆكەكەم نووسی بەناونیشانی (دڵسۆزی باوك) پێچامەوەو بەرەو قەلەندەرخانەكەی (پیرەمێرد) چووم، لە گەڕەكی گاوران- سابونكەران وەك وتم بەهۆی نوكتە و ئایا ئەزانی و مەتەڵەوە شارەزابووم، لەرێگە دووعا دووعام بوو كەس لەنووسەرانی (ژین) لەوێ نەبن. شەرمەكەم زۆر زۆر بوو، حەزم دەكرد تەنیا كرێكارێك دەرگام لێبكاتەوە، نامەكەی بدەمە دەست، چەند و چۆنم لەگەڵ نەكا، بیدەمێ، لێم وەربگرێ و دەرگا دابخاتەوە، منیش تێی بتەقێنم و بۆی دەربچم. چۆنم دەخوازی وەهابوو. تەمەنم پانزە ساڵان بوو قەیناكە بەو تەمەنەوە دەم سپی و خاوەن راوێژی ناو برادەرانی خۆم بووم، بەڵام ئەم مەسەلەیە زۆر جیابوو، بۆیە بە تەسلیم كردنی چیرۆكەكەم گورج وەك زەوی قووتم بدات، گەڕەكی گاوران و قەزازان قووتیان دام بۆ مەیدانی ماستەكە و دوكانەكەی باوكم).
شەهید دڵشاد مەریوانی، ئەم چیرۆكی بڵاوبوونەوەی یەكەم بەرهەمەی زۆر بە شەوقەوە دەگێڕێتەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، وەكو خۆی نووسیوێتی لەناخەوە باوەڕی بەلێهاتوویی خۆی هەبووە و دڵنیابووە چیرۆكەكەی بڵاودەبێتەوە، بەڵام هەر لە چاوەڕوانیشدا بووە.
ئەوەتا لەبارەی دەرچوونی رۆژنامەی (ژین)، مەریوانی زۆر جوان وەسفی دەرچوونە هەفتانەییەكەی دەكات و دەڵێت: (هەموو چوارشەممەیەك لای من (عارفە) بوو، پێنجشەممەش ئەو جەژنەی (ژین)ی تیادا دەكەوێتە بازاڕەوە، هەتا لەپڕ یەكێك لەپێنجشەممەكان دوو جەژنی چاوەڕوانكراوی من دەرچوو، پێنجشەممەی 10/1/1963 (ژین)ی ژمارە (1710) دەرچوو، لەلاپەڕەی 4دا چۆن چیرۆكە (بەناو چیرۆكەكەم) بڵاوكرایەوە).
دیوانی فرمێسك و زەردەخەنە
دڵشاد مەریوانی، وەكو ناسراو بووە، دیوانە شیعرییەكانی پڕی لە غەرامیات و خۆشەویستی و جواننووسی بووە، بۆیە هەمیشە كچان و كوڕانی گەنجی كۆتایی شەستەكان و ساڵانی حەفتاكان و هەشتاكان، وەكو دیاریی خۆشەویستی، دیوانە شیعرییەكانی ئەویان پێشكەشی یەكتریی كردووە، تەنانەت كە یەكەم دیوانی بە ناوی (فرمێسك و زەردەخەنە) لەساڵی 1968 بڵاوكرایەوە، هەرزوو لە كتێبخانەكان نەما و گەنجانی ئەو سەردەمە هەموویان كڕی. ئەم سەركەوتن و ناوبانگەی كە مەریوانی لە تەمەنێكی كەمدا پەیدای كرد، وایكرد كە رووبەڕووی رەخنەی نووسەرانی ئەو سەردەمە ببێتەوە و چەند شتێكیان لە رۆژنامە و بڵاوكراوەكانی ئەو سەردەمە لەسەر نووسی، كە ئەمەش تاڕادەیەكی زۆر بێتاقەی كرد، بەڵام دواتر بڕیاریدا كە ئەویش وەڵام بداتەوە، ئەمەش بووە سەرەتای نووسینی رەخنەی ئەدەبی لای مەریوانی.
بەو پێیەی دڵشاد مەریوانی، شارەزاییەكی باشی زمان بووە و دەرچووی زانكۆ بووە، هەمیشە نووسینەكانی جێگای سەرنج بووە، تەنانەت تاكە نووسەری كوردیشە (ئەوەندەی من بەرچاوم كەوتووە)، توانیووێتی رەخنە لەسەر بەرهەمی زۆر رووناكبیر و نووسەری گەورەی كورد بنووسێت و سڵ نەكاتەوە و بۆچوونی خۆی بە تەواویی دەربڕیوە، بۆ نموونە نووسینی رەخنەیی لەسەر بەرهەمی ئەم نووسەر و كەسایەتییانە هەیە، د.مارف خەزنەدار، ئیبراهیم ئەحمەد، محەمەد مەولود، هێمنی شاعیر، د.ئەمین موتابچی، عەبدلڕەحمان قاسملو، شێركۆ بێكەس، شوكور مستەفا، حسێن عارف، رەئوف بێگەرد، د.كاوس قەفتان، لەتیف هەڵمەت، كەریمی حوسامی و... زۆری تر.
من دەزانم دەكوژرێم
بەهۆی هەڵوێست و بۆچوونەكانی، وەكو چۆن هاوژینەكەی هەرلەسەرەتای ناسینییەوە دركی بەوەكردووە كە دڵشاد وەكو «میوانێكی ئازیز» وایە و لەپڕ ون دەبێت و ماڵئاوایی دەكات، بەهەمان شێوە، دڵشاد مەریوانی خۆشی ئەو هەستەی هەبووە، ئەوەتا لە ساڵی 1983 شیعرێك دەنووسێت بە ناونیشانی (بۆ هاوڕێیانم)، كە لەسەرەتای شیعرەكە دەڵێت:
من دەزانم دەكوژرێم
من دەزانم تەرمەكەم
لە (سارا)یێك فڕێ دەدرێ
وا دەشێوێ
ناناسرێ
پێ نازانرێ:
تەرمی كامە قاچاغچییە
پێ نازانرێ
تەرمی كامە پێغەمبەری یاساغچیە
هاوڕێیانم نامناسنەوە
دڵشاد مەریوانی، زوو دركی بەوە كردووە كە جەلادەكانی بەعس وازی لێناهێنن، ئەوەتا ساڵێك بەر لەو شیعرەش، شیعرێكی دیكەی نووسیوە بەناوی (نهێنی نەكوشتن و نەنووستنم)، لە بڕگەیەكی ئەم شیعرەدا زۆر بە شەفافی و بە زمانێكی كوردییانەی پاراو، بەڵام بوێر، رووی لە كچە گەورەكەی دەكات، كە ئەو كات منداڵە و تەمەنی (3) ساڵانە و دەڵێت:
خاتوو سیڤا بمانبەخشە
كچم هەتاوەكو ئێستا
من و دایكت
هەتا، مۆڵەت هەبوو توانرا
گوڵی نازی تۆمان ئاودا
بمان بەخشە كە لەمەولا
سیخوڕەكان:
ناهێڵن بووكت بۆ بكڕین
ئەمە چ بوێری و وشەسازییەكە كە شەهید مەریوانی لەم شیعرەدا بەكاری هێناوە، چونكە ئەم شیعرە لە 5/7/1982 بڵاوكراوەتەوە، كە ئەو كاتە حوكمی بەعسییەكان لەوپەڕی دڕەندەیدا بووە و جەنگی دژی ئێران هەبووە و كورد قڕانبووە، كەچی شاعیرێكی ئازای وەكو دڵشاد مەریوانی، لەناوجەرگەی شاردا، بەم هەموو ئازایەتییەوە شیعرێكی وا دەنووسێت و پێیان دەڵێت لەبەر سیخوڕەكان ناتوانم ژیانێكی شكۆمەندانە بۆ منداڵەكانم دابین بكەم. تەنانەت ئیجازە لە هاوژینەكەشی وەردەگرێت و بەناوی خۆی و دایكی سیڤاوە وشە و دەربڕینەكانی ناو شیعرەكە دەڵێت، بۆیە زۆربەی موفرەدەكانی نێو شیعرەكە پەیوەستە بە ژیانی سیڤا-ی كچە گەورەكەیەوە و لە كۆتاییشدا دەڵێت:
بڵێ دەبێ
ناو و ئاشتی و
شارستانی
زامن بكەن بۆ منداڵانی كوردستان
بڵێ دەبی
ئەم میللەتە دواكەوتووە بگاتە رێزی میللەتان
بێگومان، پێشبینی بۆ مەرگی خۆی، رۆژ دوای رۆژ زیاتر دەبوو، ئەوەتا لە شیعرێكی دیكەدا، كە ئەویشی بۆ كچە ناوەنجییەكەی (رۆزا) نووسیوە و ناونیشانەكەشی هەر بەناوی ئەوەوەیە و تەنیا سێ ساڵ بەر لە دەستگیركردن و گولـلەبارانكردنی نووسیوێتی كە هەم شیعرە و هەم وەسیەتنامەیەكی كورتە، بۆ كچە ناوەنجییەكەی كە ئەوكات تەمەنی تەنیا دوو ساڵ بووە و لە كۆپلەی كۆتایی شیعرەكە دەڵێت:
كچەكەی خۆم، تۆ منداڵی و لەنەمانی باوكی
رۆزایان تێ ناگەی
لەم هەموو خوێن بارینە گەشە، سەردەرناكەی
بەردەوام بەو دوو باڵانت بە ئەسپاردەی ئاسمان بكە
باڵەكانت ئاوەڵاكە
هەزار هێندە، باوكە سەر جەنجاڵەكەی خۆت
عاشق‌و شێت‌و شەیدا كە
من دڵشادێك، تۆ هەزارەها ڕۆزا بە
گەر پێویست بوو، منی بابەت ڕەت كەرەوەو تۆزو
خۆڵیشم بە (با)كە.
بەس كچەكەم، لە بۆ گەلە دواكەوتووەكەت
تۆ رۆزا بە.
دژی ئاخوندی كۆنەو نوێ، چقڵی چاوی
ڕەشەبا بە.
دڵشاد مەریوانی، شەهیدبوونەكەشی جیاوازبوو، چونكە بە پێی ئەزموونی خوێندنەوەی خۆم، شەهیدكردنی دڵشاد مەریوانی كە تەنیا 29 رۆژی خایاندووە و لەلایەن جەلادەكانی بەعسەوە كە بەناو دادگایی دەكرێت و گولـلەباران دەكرێت زۆر كەمە و ئەمەش دەریدەخات كە دڵشاد داخی زۆر كردووە بە دڵی بەعسییەكان و وەكو هەمیشەش دیارە زۆر بوێرانە و ئازایانە، وتەی داوە و نەترساوە، بۆیە كە لە 12/2/1989 دەستگیر دەكرێت لە 13/3/1989 گولـلەباران دەكرێت، لەبەر ئەوەی مانگی شوبات 28 رۆژە، بۆیە ئەگەر وردببنەوە، بۆتان دەردەكەوێت كە گرتنەكەی و گولـلەبارانكردنەكەی كەمتر لە مانگێكی خایاندووە، لەكاتێكدا تێكۆشەر و قارەمانەكانی دیكەی زیندان هەر هیچ نەبێت سێ مانگ یان شەش مانگ یان ساڵێك و زیاتر ماونەتەوە ئینجا ئیعدام كراون، بەڵام شەهیدكردنی دڵشاد مەریوانی لەوەشدا جیاواز بووە.
ئەستێرەی گەشی دڵشاد مەریوانی و نموونەی بوێریی و ئازایەتییەكەی لە نووسین و ناوەندە ئەدەبییەكانی كوردستان بۆ هەتاهەتایە جێگای شانازیین، جگە لەمەش ئەم دیوانە شیعرییە جوان و پڕ لە سۆزانەی بۆی جێهێشتووین، هەمیشە و لە هەموو سەردەمێكدا قابیلی خوێندنەوە و چێژ لێوەرگرتنن.
