قۆستنەوەی دەرفەتەکانی ناکۆکی

سیاسەت بۆیە پێی دەوترێت هونەری ئەوەی دەشێت (فن الممکنات) چونکە بۆخۆی وەک گەمەی شەترەنج یان هەر گەمەیەکی دیکە قۆستنەوەی دەرفەت و لەدەستنەدانێتی.
ئێستا هەموو وڵاتانی ناوچەکە سەبارەت بە عیراق و هەرێمی کوردستان سێرەیان گرتووە تا بچووکترین دەرفەت لەدەست نەدان جا بە گرتنەبەری رێوشوێنی سەربازیی بێت یان ئابووریی، یان ئاو و...هتد.
یەکێک لەو وڵاتانەی کە زۆرترین دەرفەتی ناکۆکییەکانی هێز و لایەنە سیاسییە کوردستانی و عیراقییەکانی لە بەرژەوەندیی خۆی قۆستۆتەوە، تورکیایە، کە سەرەڕای کێشە سیاسی و ئابوورییەکانی خۆی، بەڵام غافڵگیر نەبووە لە دۆخی عیراق و لەژێر پاساوی بەرژەوەندیی «نەتەوەیی و نیشتمانی» خۆیەوە زۆرترین دەستکەوت و بەرژەوەندیی ئابووریی و سیاسیی خۆی لە عیراقدا بەدەست دەهێنێت و کەمترین باجیشی لەسەر دەدات.
کەمترین وڵات لە ناوچەکە و جیهاندا هەیە کە بەدرێژایی زیاتر لە نیوسەدە هێندەی تورکیا قازانجی سیاسی و ئابووریی لە عیراق کردبێت، ئەگەر ئێستا بە شەڕی پەکەکە و پاراستنی سنوورەکانی باشووری وڵاتەکەی کردۆتە پاساو، ئەوا بەر لە دروستبوونی پەکەکە و دەستپێکردنی شەڕی چەکداریی لەگەڵ دەوڵەتی تورکیادا ئەوەش نەبووە.
لە مێژوودا و لەوپەڕی بەهێزیی دەوڵەتی عیراقدا دوو کۆدێتای سەربازیی لە تورکیا روویداوە، (1971 و 1980) کە لەو دوو سەردەمەدا عیراق لەوپەڕی هێزدا بووە و تورکیا لەوپەڕی شێواویی سیاسیدا بووە، بەڵام هەرگیز دەوڵەتی عیراق دەستوەردانی لە کاروباری تورکیادا نەکردووە، بە پێچەوانەوە، لەو سەردەمانەشدا عیراق بەگوێرەی ناکۆکیی هەمیشەیی لەگەڵ ئێراندا ناچاری پەیوەندیی باش بووە لەگەڵ دەوڵەتی تورکیادا و بەو جۆرەی ئەوان ویستوویانە نازیان کێشاون، جا دەسەڵاتی سیاسی لە تورکیا بەدەست مەدەنییەکانەوە بووبێت یان دەسەڵاتی سەربازی لەبەر ئەم هۆکارانەی خوارەوە:
*لە حەفتاکانی سەدەی رابردوودا دەروازەیەکی ئاسان بووە بۆ هەناردە و هاوردەی کاڵا بۆ ئەوروپا و بە پێچەوانەوە.
*سەرچاوەی هەردوو رووباری دیجلە و فورات لەو وڵاتەوە بووە و لەترسی بەکارنەهێنانی کارتی ئاو وەک گوشاری سیاسی لەسەر عیراق.
*حکومەتەکانی هەردوو وڵات، کورد بزووتنەوەی چەکداریی کوردستانیان وەک دوژمنێکی هاوبەش تەماشا کردووە، بۆیە لەسەر هەموو شتێک ناکۆک بووبن، لەسەر لاوازکردن و نەهێشتنی بزووتنەوەکە و تواندنەوەی کورد لە بۆتەی تورک و عەرەبدا، ئەوەشیان وەک ستراتیژ تەماشاکردووە، بۆیە زۆربەی بابەتەکانی تریان وەلاوە ناوە.
*لە سەردەمی جەنگی عیراق-  ئێراندا تورکیا بووە فریادڕەسی عیراق لە هەناردەکردنی نەوتدا و تائێستاش عیراقی دوای رژێمی سەدامیش باجی بۆریی نەوتی کەرکوک- جیهان دەدات.
لەسەروو هەموو ئەوانەشەوە ناکۆکییە ناوخۆییەکانی ناو عیراقی نوێیە بەتایبەتی لەم ساڵانەی دواییدا کە وای لێهاتووە بەئاشکرا نەخشی وڵاتانی ناوچەکە بە نەخشەی سیاسیی عیراقەوە دیارە، لە سەروو هەمووشیانەوە تورکیا، چونکە ئەگەر وڵاتانی دیکەی ناوچەکە لەلایەن بریکار و نوێنەرایەتی ناڕاستەوخۆوە ئەجێنداکانی خۆیان تێکەڵ بە ئەجێندای لایەنە عیراقییەکان بکەن، ئەوا تورکیا بە شێوەی راستەوخۆ و بە فیعلی لەناو عیراق و هەرێمی کوردستاندا مافی داوە بەخۆی هەرچی بیەوێت بیکات.
لەڕووی ئابوورییەوە زۆرترین بڕی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەنێوان هەرێم و عیراق و تورکیادایە و لەرووی سەربازییشەوە تەنها تورکیا بە شێوەی رەسمی سەرباز و بنکەی سەربازیی لەسەر خاکی عیراق و هەرێم هەیە و ئیستا لە ناوچە سنوورییەکانیشی تێپەڕاندووە و لەڕێی (درۆنەکان)ەوە هەرکوێیەکی بوێت دەیکاتە ئامانج و لەبەر ئەو هۆکارانەش کە سەرەتا ئاماژەمان پێدا، نە حکومەتی عیراق توانای روبەڕوبوونەوەی ئەو سنووربەزاندنانەی هەیە جگە لە بەیاننامەی ئیدانە و ئیستینکار، نە زلهێزەکانیش لە گوڵێک کاڵتری پێدەڵێن کە هۆکاری ئەوانیش پێگە جوگرافییەکەی تورکیایە  لە هاوکێسەی جەنگی ئێستای نێوان روسیا و ئۆکرانیا، وەک دەبینین  روسیا لەلایەک و ئەمریکا و ئەوروپاش لەلایەکی دیکەوە ئەرکیان بووە بە دڵڕاگرتنی تورکیا تا بتوانن لە جەنگەکەدا  بەلای خۆیاندا رای بکێشن بۆیە بەرژەوەندییەکانیان وا دەخوازێت چاوپۆشی لە دەستوەردانەکانی بکەن لە سوریا و عیراق و کڕینی ئێس 400  لە روسیا و فرۆشتنی درۆنی بەیرەقدار بە ئۆکرانیا و تا ئاستی رێگریی لە بوونە ئەندامی سوید و فینلەنداش  لە ناتۆ، ئەمەش ئەو دەرفەتانەن کە تورکیا لە ناکۆکیی لایەنە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەکاندا قۆستوێتییەوە.