ژینگە و ژیان

بەرهەمهێنانی خۆراک و کاریگەریی لەسەر سەرچاوەکانی ئاو

بەرهەمهێنانی خۆراک کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر سەرچاوە ئاوییەکانی جیهان و ژینگە هەیە، کشتوکاڵ نزیکەی 70 %ی ئاوی شیرینی جیهان بەکاردەهێنێت، ئەمەش وایکردووە کە گەورەترین بەکارهێنەری ئاو بێت لە سەرانسەری جیهاندا. ئەم بەکارهێنانە چڕەی ئاو بە پلەی یەکەم لە ئاودێریی بۆ بەرهەم و ئاودانی ئاژەڵەکانەوە سەرچاوە دەگرێت، زۆرجار دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی ئاوی سەرزەوی و سیستمی ئاوی سەرزەوی.
بە نازانستیی ئاوی ژێرزەوی بەکاردەهێنین
کوردستانیش لە دەرەوەی ئەم داتا جیهانییانەدا نییە، بێگومان ئێمەش زۆربەی سەرچاوەکانی ئاوی شیرینمان بۆ ئاودێری و رێگە جیاوازەکانی کشتوکاڵ و ئاژەڵداری دەچێت، ئەمە جگە لەوەی لەم چەند ساڵەی دواییدا بەشێوازێکی هەڕەمەکی و نازانستیی ئاوی ژێرزەویش بەکاردەهێنین و بە رێژەیەکی بەرچاو لە رێگەی جیاوازەوە ئاوی ژێر زەویشمان بەکارهێناوە، کە دەکرا لەجیاتی ئەوە سودمان لە ئاوی باران وەربگرتایە و لە رێی هەندێ پرۆژەی ستراتیژییەوە گلدانەوەی ئاومان بکردایە، بەڵام بەداخەوە وەک هەموو جیهان ئێمەش بە رێگە جیاوازەکان بۆ بەرهەمهێنانی خۆراک ئاوی سەرزەوی و ژێر زەوی بەکاردەهێنین.
جۆرەکانی خۆراک لە بەکار‌هێنانی ئاودا جیاوازن، بۆ نموونە بەرهەمهێنانی یەک کیلۆ گۆشتی مانگا پێویستی بە نزیکەی 15 هەزار لیتر ئاو هەیە، لە کاتێکدا هەمان بڕی گەنم پێویستی بە نزیکەی 1500 لیتر ئاو هەیە، ئەم جیاوازییە جەخت لەوە دەکاتەوە کە چۆن هەڵبژاردنی خۆراک، بە تایبەتی رێجیمەکانی گۆشت بە قورسی، دەتوانن کەمیی ئاو زیاتر بکەن.
بۆ بەکارهێنانی ئاو، بەرهەمهێنانی خۆراکیش بەشدارە لە تێکچوونی ژینگەدا، زیاد بەکارهێنانی پێداویستی و قڕکەری رووەک دەتوانێت ببێتە هۆی پیسبوونی ئاو لە ڕێگەی تێکەڵبوون بە  ئاوەوە، کاریگەری لەسەر ئیکۆسیستەمی ئاو و تەندروستی مرۆڤ دەبێت، بۆ ئەمەشیان هەرێمی کوردستان بەبێ رەچاوکردنی خاک و ئاوەکەی بە بڕی زیاتر لە ستانداردە جیهانییەکان قڕکەرەکان بەکاردێنێت و لەزۆرینەی جارەکاندا ئەو قڕکەرانەی  لە وڵاتە پێشکەوتووەکاندا قەدەغەیە لە کوردستان بەبێ رەچاوکردنی تەندروستی و پاراستنی ئاوی شیرین و خاک و بەرهەمەکەش بەکاردێن.
شێوازە کشتوکاڵییە بەردەوامەکان
شێوازە کشتوکاڵییە بەردەوامەکان، وەک ئاودێریی ورد، کشتوکاڵی ئۆرگانیک و گۆڕانکاری بەرەو خۆراکی رووەکیی، دەتوانن ئەو کاریگەرییانە کەمبکەنەوە، هەروەها کەمکردنەوەی بەفیڕۆدانی خۆراکیش زۆر گرنگە، چونکە نزیکەی یەک لەسەر سێی هەموو ئەو خۆراکانەی بەرهەم دەهێنرێن لەدەستدەچن یان بەفیڕۆ دەچن، ئەمەش ئاو و سەرچاوەکانی بەکارهێنراو لە بەرهەمهێنانیدا بەفیڕۆ دەدەن.
لە کۆتاییدا، سیستمی خۆراک رۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاو و زیانگەیاندن بە ژینگە. چارەسەرکردنی ئەم تەحەددایانەش پێویستی بە هەردوو گۆڕانکاری سیستماتیکیی لە کشتوکاڵ و هەڵبژاردنی تاکەکەسی بەکاربەردا.
*ماستەر لە تەکنەلۆجیای خۆراک، مامۆستا و توێژەر لە (دەستەی کوردستانیی بۆدیراساتی ستراتیجی تویژینەوەی زانستی)
سەرچاوەکان:
FAO. (2013). Food wastage footprint: Impacts on natural resources. Food and Agriculture Organization of the United Nations.
FAO. (2017). Water for sustainable food and agriculture. Food and Agriculture Organization of the United Nations.
Mekonnen, M. M., & Hoekstra, A. Y. (2011). The green, blue and grey water footprint of farm animals and animal products. UNESCO-IHE Institute for Water Education.
Tilman, D., Cassman, K. G., Matson, P. A., Naylor, R., & Polasky, S. (2002). Agricultural sustainability and intensive production practices. Nature, 418(6898), 671–677