نەوتی عەرەب و نەوتی کورد

لەسەرەتای حەفتاکانی سەدەی رابردوودا دوای ئەوەی قۆناغەکانی خۆماڵیکردنی کۆمپانیاکانی نەوت لە عیراق بەرەو کۆتایی دەچوون، لەخۆبایی بوونی شۆڤێنیستانی عەرەبی عیراق و ناوچەکە گەیشتبووە ئاستێک بە دروشمی (نەوتی عەرەب بۆ عەرەب) پێشوازییان لە خۆماڵیکردنی  نەوت دەکرد.
ئێمەی کورد کە خۆمان بە هاوبەشی عیراق دەزانی، پێمان ناخۆش بوو ئەو نەوتەش کە لە کەرکوک دەردەهێندرێت بچێتە قاڵبی نەوتی عەرەبەوە، دەنا بۆ ئەوەی میسان و زیقار و بەسڕە هیچ لاریمان نەبوو، دەمانووت ئەگەر عیراق پێک هاتووە لە دوو نەتەوەی سەرەکی عەرەب و کورد، ئەوا دەبێت بڵێین نەوتی عیراق بۆ عیراقییەکان، دەنا ئەگەر نەوتی عەرەب لە عیراقدا هەبێت، ئەوا دەبێ نەوتی کوردیش هەبێت.
پێیان دەووتین کە شینی ئێمە بۆ نەوتی کەرکوکە و دەیان نوکتەشیان لەسەر ئەوە دروست کردووە، خەبات و قوربانی دانی نەتەوەیەکیان لەوەدا کۆدەکردەوە کە دەیانەوێت بە فیتی بێگانە دەست بەسەر نەوتەکەدا بگرن، نەوت گرنگ بوو، چونکە یەکێتیی سۆڤیەتی کۆنیش وتیان:  پێدانی چەکمان بۆ عیراق راگرت چونکە کەوتە جەنگەوە لەگەڵ ئێران و دۆخی ئابوورییان تێکچوو، واتا پارەی کڕینی چەکیان نەبوو، چونکە نەیان دەتوانی لە ژێر دۆخی جەنگدا نەوت وەکو پێشتر بفرۆشن.
لەدوای راپەڕینەوە و بەتایبەتییش لەدوای نەمانی رژێمی سەدامەوە، وردە وردە دەرهێنان و فرۆشتنی نەوت بووە بەشێک لە سیاسەتی حکومەتی هەرێم، ئەمەش وایکرد زۆرێک لە وڵاتان فەرموومان لێ بکەن، تورکیا یەک لەو وڵاتانەیە کە سوودمەندی سەرەکی بووە لە فرۆشتنی نەوتی هەرێم لە رێگەی خاکەکەیەوە، تەنانەت باشبوونی دۆخی ئابووریی تورکیا، لە ناوەڕاستی دووهەزارەکانەوە دەستی پێکردووە و بە دروستی لە دوای دەستپێکردنی پڕۆسەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم.
نەوت واتا ئابووری، ئەمیش لەگەڵ سیاسەت ئاوێتەی یەکن، چاوی تەماعیان لەسەرە، زۆر دروشم بەناوی نیشتمان و نەتەوە و خەڵک و ئایین و شتی ترەوە بەرز دەکرێتەوە و لە پشتییەوە دەیان پڕۆژەی نەوت و غاز و سامانەکانی دیکە هەن. 

سەروەریی سیاسیی و نەتەوەیی هەرێم بە فرۆشتنی راستەوخۆی نەوت دروست نابێت، بەڵکو بە خۆشکردنی زەمینە و خۆناساندن و پیشاندانی رووی پێکەوەژیانی ئاشتییانە لەناو عیراقدا دەبێت

دەڵێن سیاسەت هونەری فرت و فێڵە، کەوابوو دەبێت بەو فرت و فێڵە مامەڵە لەگەڵ ئابوورییەکەشیدا بکرێت، لەگەڵیشیدا لە چوارچێوەی ئەو یاسایانەی بۆی دانراوە لە مامەڵە پێوەکردنی، چونکە دەرچوون لێی دەکرێت تووشی ئەنجامی خراپ ببیتەوە.
لە 10 ساڵی رابردوودا، نێوانی هەرێم و بەغدا لەسەر ئەم پرسە درزی گەورەی تێکەوتووە و هەڵکشان و داکشانی زۆری بەخۆوە دیوە، تێپەڕبوونی بە رووداوەکانی دەستبەسەرداگرتنەوەی کەرکوک لە 2017 وە تا بڕیارە یەک لەدوای یەکەکانی دادگای فیدڕاڵی کە لە سەرەتای ئەمساڵەوە دەستیان پێکردووە. 
بەغدا فرۆشتنی نەوت بە راستەوخۆیی لەلایەن هەرێمەوە و بێ گەڕاندنەوەی داهاتەکەی بۆ خەزێنەی عیراق بە نایاسایی دەزانێت، پرسەکەش براوەتە دادگا، ئەوانیش بڕیارەکەیان داوە، تا ئەوکاتەی هەڵوێستی هەرێم لە رێگەی یاساوە یەکلایی دەبێتەوە، دەتوانین بڵێین ئەوان پشتیان بە یاسا بەستووە، دەنا دادگایەک بە چەند دادوەرەوە بڕیارێکی وا نادات ئەگەر پشتی بە رێکاری یاسایی نەبەستبێت.
ئەگەر حکومەتی هەرێم لە چەند ساڵی رابردوەوە تا ئێستا بە یاسایی و شەفافانە نەوتی فرۆشتووە، ئەوا دەتوانێت لە رێگەی چەندین پسپۆڕ و پارێزەرەوە داکۆکی لە خۆی بکات و مافە زەوتکراوەکانی کە یاسایین و بە سیاسیی کراون بگەڕێنێتەوە.
لە کوێدا مافی هەرێمە نەوت دەربهێنێت و بیفرۆشێت و لەهەمانکاتدا بۆ پڕکردنەوەی ئەرکە داراییەکانی داوا لە بەغدا بکات؟ با بە یاسا بیسەلمێنێت و روونی بکاتەوە بۆ گەلانی عیراق، دەنا ئێمە ناتوانین تەنها بە لێدوانی رواڵەت وەڵامی ئەو بڕیارانە بدەینەوە و دانیان پیادا نەنێین، لە بری گرتنە بەری رێکاری یاسایی، داوای هەڵوەشانەوەی سۆمۆ و دادگای باڵاو ئەم دەستانە بکەین، ئەگەر شەفافانە نەوت هەناردە بکەین و داهاتەکانی دیار بن، ئەوا ئەوان لە بەغداوە ناتوانن ستەممان لێ بکەن، ئێمە دەبێت ئەمانە بۆ رای گشتی بسەلمێنین نەک هەر کاتی پێ بەڕێبکەین، دەنا داهاتوویەکی بێ بنەما و بەرنامە لە پێشمان دەبێت.

کێڵگەیەکی نەوتی کەرکوک

ئێستا دەبێت بگەڕێیەنەوە بۆ خاڵی سەرەتا و نەهێڵین جارێکی تر بڵێن نەوتی عەرەب بۆ عەرەب، بەڵکو لەبری ئەمە دەبێت پڕۆسەی فرۆشتنی نەوت و غاز بکەینە یاسایی و لە چوارچێوەی دەستووردا دەستی پێبکەین و بە پلەی یەکەم داهاتەکانی بۆ خەڵک خەرج بکەین، هیچ وڵاتێک لە خەمی دواڕۆژی ئێمەدا نییە، ئەوان تەنها رووی مەرحەمەتیان بۆ ئێـمە لەبەر خاتری کڕینی نەوتە بە هەرزان، دەبێت کارێک بکەین نەوت و غاز سەرمان نەخوات، پێش ئەمە بگەڕێینەوە بۆ راستکردنەوەی چۆنێتی مامەڵە پێوەکردنی بە هاوکاریی بەغدا. 
ئەگەر داهاتی نەوتی فرۆشراو بدرێتە سۆمۆ و لەوێوە لە رێگەی بودجەی عیراقەوە بەشی هەرێمی لێبدرێت بۆچی خراپە؟ سیادەی سیاسیی و نەتەوەیی هەرێم بە فرۆشتنی راستەخۆی نەوت دروست نابێت، بەڵکو بە خۆشکردنی زەمینە و خۆناساندن و پیشاندانی رووی پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەناو عیراقدا دەبێت، بەو هیوایەی هەرچی داهاتی گشتییە بۆ خزمەتگوزارییەکان و پێشخستنی کۆمەڵگە و ئاوەدانی و پێشکەوتن و هێنانەکایەی سەقامگیریی و ئارامی تەرخان بکرێت.