ئاشكرایە هەولێر وەك شارێكی دێرینی كوردستان و ناوچەكە، چەندین شوێنەواری تێدایە، كە مێژووەكانیان بۆ چەندین هەزار ساڵ دەگەڕێتەوە، هەرچەند دوژمنان لەماوەی رابردوو هەوڵی زۆریاندا ئەو شوێنەوارانە بشێوێنن، یاخود لەناویان ببەن، بەڵام جگە لەهەندێك دەستكاری كەم، نەیانتوانی ئەو مێژووەی هەولێر و كوردستان بسڕنەوە، بەتایبەتی لەسەردەمی رژێمە یەك لەدوای یەكەكانی عیراق، هەوڵی بێ بایەخكردن و بچووككردنەوەی شوێنە دێرینەكانی كوردستانیان داوە، بەتایبەتی لە هەولێر، بەهۆی نۆژەن نەكردنەوە و پشتگوێ خستنیان، بەشێكیان مەترسی لەناوچوونیان لێکرا، ئەگەر دڵسۆزان و خەمخۆرانی شارەكە نەبوایە، رەنگە زیانی زۆریان پێ كەوتبایە.
ئەوەی لێرەدا دەمەوێت ئاماژەی پێ بكەم، قۆناغی دوای راپەڕینی ساڵی 1991ی خەڵكی كوردستانە، كە بەهۆیەوە شارەكانی كورستان رزگاركران و دەستی رژێمی ئەوكاتەی عیراق دوورخرایەوە، ئەمەش وەرچەرخانێك بوو لە بوژانەوە و ئاوەدانكردنەوەی كوردستان و بایەخدان بە شوێنەوارە دێرینەكان و پاراستنیان لە فەوتان، كە هەموو ئەوانە یەكێك بوون لە ئامانجەكانی راپەڕین و شۆڕشەكانی كوردستان، بەڵام بەداخەوە ئەوەی پێویست بوو بۆ پاراستنی شوێنەوارەكان نەكراوە، بەتایبەتی لە شارێكی وەك هەولێر و دەورووبەری.
راستە لەو ماوەیەدا كاری نۆژەكردنەوە بۆ قەڵای هەولێر و چەند شوێنێكی دیكە كراوە، هەروەها لە رێگەی رێكخراوی یونسكۆ و زانكۆ جیهانییەكان، چەندین شوێنەواری تازە دۆزراوەتەوە، بەڵام هەموو ئەوانە بەس نییە بۆ پاراستن و پەرەپێدانی شوێنەوارەكان، چونكە لە وڵاتان ئەم شوێنانە وەك ناوچەیەكی گەشیاری بۆ خەڵكی خۆیان و بیانی ئامادەكراوە و بەردەوام كاری تێدا دەكرێت، كەچی لە شارێكی وەك هەولێر، ماوەی نزیكەی ٢٠ ساڵە نەیانتوانیوە كاری نۆژەنكردنەوەی قەڵای هەولێر تەواو بكەن، كە هەموو خەڵك چاوەڕوان بوون وەك شوێنكی گەشتیاری مێژوویی بۆ خەڵكی ناوخۆ و بیانی بكرێتەوە، ئەمە جگە لەوەی شوێنەوارەكانی وەك )گردی قالینج ئاغا و منارەی چۆلی و گردی كلك مشك( و چەندین شوێنی مێژوویی دیكە لە دەرەوەی شار، وەك كەلاوە و چۆڵەوانییەك دێتە پێش چاو و بەڕووی گەشیاران كراوە نین. بەبێ ئەوەی هیچ خزمەتگوزارییەكیان بۆ ئەو شوێنانە جێبەجێ بكرێت، ئەگەریش ئەو پرسیارە ئاڕاستەی لێپرسراوانی شارەكە بكەیت، راستەوخۆ هۆكاری قەیرانی دارایی و نەبوونی بودجە دەكەن بە پاساوی ئەو كارەیان، ئەمەش لەكاتێكدا رۆژانە چەندین پڕۆژەی دروستكردنی شار و گوند و شوێنی نیشتەجێی هاوچەرخ لە هەولێر رادەگەیەندرێت، جگە لە خەڵكی دەرەوەی كوردستان كەمترین هاووڵاتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان لێی سوودمەند دەبێت.
لێرەدا پێویستە شوێنەوارەكانی كوردستان، بەتایبەتی ئەوانەی سنووری هەولێر كە مێژووییەكی زۆر كۆنیان هەیە، وەك ناوچەیەكی گەشتیاری سەیر بكرێن، دەكرێت لەرێگەی سەردانی گەشتیاران داهاتێكی زۆر بەدەست بهێندرێت، كە دواتر هەرلەخۆی خەرج بكرێتەوە، ئەمەش وادەكات ئەو شوێنە مێژوویانە بە زیندوویی بمێننەوە و لە ڕمان و لەناوچوون بپارێزرێن.
وەك دەبینین ساڵانە بە دەیان هەزار گەشتیاری ناوخۆیی و عیراقی روو لە شوێنە گەشتیارییەكانی كوردستان دەكەن، هەرچەندە ئەوان چێژ لە سروشت و كەشوهەوای كوردستان دەبینن و كاتێكی خۆش بەسەر دەبەن، بە بێ ئەوەی كەمترین زانیاری لە مێژوو و شارستانییەتی كوردستان بە دەستبهێنن.
پێویستە حکومەتی هەرێم زیاتر گرنگی بدات بە شوێنەوارە کۆنەکان، كە بەگوێرەی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی گشتیی شوێنەوار، ژمارەیان دەگاتە پێنج هەزار شوێن، دەكرێت ئەو هەنگاوە یارمەتیدەری بوژانەوەی كەرتی گەشتوگوزاربن و ببنە سەرچاوەی داهاتی زیاتری هاووڵاتیانی كوردستان.
