دەستدرێژییە سەربازییەکانی تورکیا چەندین رەهەندی جیاوازی هەیە و پێویست ناکات تەنها بە چاوی هەست و سۆزەوە لێی بڕوانرێت.
یەکەمین جار نەبوو کە تورکیا دەستدرێژیی سەربازی بکاتە سەر هەرێمی کوردستان و خەڵکی سڤیل بکاتە ئامانج، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە بۆ ئەمجارە هێندە گەورە کرا؟ ئایا هۆکارەکە تەنها ئەوەیە ئەو هاووڵاتییانەی کراونەتە ئامانج عەرەبن یان خوێنی هیچ تاکێکی عیراقی لە خوێنی ئەوی دیکە سوورتر نییە؟ لایەنە جیاوازەکانی عیراق چییان دەوێت و دەیانەوێت چۆن رووداوەکان بە قازانجی خۆیان بشکێننەوە؟ تورکیا بۆ لەم کاتە و بۆ بەم شێوەیە ویستی نواندن بکات و سوودی لەمەدا چییە؟ ئەی خەڵکی کوردستان دەبێت چی بکەن و لە چی بەئاگا بێن؟
لێکدانەوە بۆ هێرشەکە
بێگومان وەڵامی هیچ کام لەم پرسیارانە گشتگیر نابن و هیچ لێکۆڵەرێک ناتوانێت بە دروستی لێکدانەوەیان بۆ بکات، بەتایبەتی دوای تێپەڕبوونی کاتێکی کەم بەسەر رووداوەکەدا، چونکە لێرەدا هەموو ئەو کارەکتەرانەی لە کایەکەدان کارەکتەری گۆڕاون و ناکرێت پشتیان پێ ببەسترێت بۆ لێکۆڵینەوە. سەرەڕای هەموو ئەمانەی کە باس کرا، ئەوە روونە کە پلانەکان گەورەن و ئەگەر بە بێئاگایی لێیان بڕوانین، دەکرێت خۆشمان و خوێنەریش بە ئاراستەیەکی هەڵەدا ببەین.
رووداو و دەستدرێژییە سەربازییەکانی تورکیا یەکەمجار نەبوون و بەتایبەتی کردنە ئامانجی هاووڵاتیانی سڤیل و کۆتا جاریش نابێت، ئەگەر بێت و کار نەکرێت بۆ بڕینی بیانووەکانیان.
بە پێی سەرچاوە نا رەسمییەکان لە ساڵی 2015ەوە تائێستا 138 هاووڵاتی هەرێمی کوردستان لەلایەن تورکیاوە شەهید کراون. هەموو جارێک و بە شێوازی جیا سەرکۆنەکردن و وەڵامدانەوەکان بەرجەستەکراون و نەتوانراوە سوودیان هەبێت ببنە رێگر و لەمپەڕ لە بەردەم دووبارەبوونەوەیدا. پرسیارێکی گرنگ لێرەدا دێتە پێشەوە، ئەویش ئەوەیە بۆ ئەمجارە و بەم شێوەیە هێرشەکەی تورکیا گەورە کرا؟ ئایا هیچ رەهەندێکی تری سیاسی هەیە یاخود تەنها هەستێکی داگیرکەرانەیە لە نێوان تاکەکان و هاووڵاتییانی عیراقدا گەشەی سەندووە، بۆیە وەڵامەکان بەم شێوەیە توندن؟
بێگومان هیچکام لەم وەڵامانە سروشتی نین و دەکرێت دروستکراوبن.
زۆرن ئەوانەی دەیانەوێت وای نیشانبدەن، لەبەرئەوەی عیراق پەرۆشی گیان و ژیانی هاووڵاتییەکانی خۆیەتی، بۆیە بەم شێوە توندنە هاتوونەتە دەنگ، لەبەرئەوە پێویستە بپرسین ئایا لە رووداوەکانی ساڵانی پێشوودا کە هەزاران هاووڵاتی بوونەتە قوربانی لەلایەن گروپ و تاقمە جیاجیاکانەوە کە هەندێکیان لە وڵاتانی دەوروبەری عیراقەوە رەوانە دەکران، ئایا جگە لە ململانێ مەزهەبییەکان کەس بوێریی ئەوەی هەبووە هەبوو باس لە داخستنی دەروازە سنوورییەکانی عیراق لەگەڵ هیچ وڵاتێکی دراوسێدا بکات؟ ئایا وڵاتانی تریش لەئارادا نین کە رێگرن لە بەرەوپێشچوونی کایەی سیاسی عیراق؟ دەبێت چ بیانوویەک هەبێت کە بەم شێوەیە و بەم رادەیە ویستێک هەیە کە هەرێم بە لاواز نیشان بدرێت؟
پێدەچێت هەندێک بیانەوێت بڵێن شتێک نییە بە ناوی سەروەریی خاکی هەرێمەوە، لە کاتێکدا چەند وڵاتێکی تری ناوچەکەش رێز لە سەروەریی خاکی عیراق ناگرن و نا راستەوخۆ عیراقیان کردۆتە ئامانج و هەندێک لە هێزە عیراقییەکانیش وەکو کارتی سیاسی بەرامبەر نەیارەکانیان بەکاردەهێنن، کەواتە پەیامەکەی کاک قوباد راستە بەوەی ئەگەر پێشتر کار لەسەر ئەمجۆرە رووداوانە بکرابایە، ئەوا هێندە دووبارە و چەندبارە نەدەبۆوە.
عیراق بە ساتێکی دژواردا تێدەپەڕێت
عیراق بە ساتێکی دژواری سیاسیدا تێدەپەڕێت و دوای 10 مانگ لە هەڵبژاردن، هەنگاوەکانی پێکهێنانی حکومەتی نوێ، وەک پێویست نەچوونەتە پێشەوە و جۆرێک لە بێهیوایی لەئارادایە و زۆرێک لە لایەنەکان ناتوانن نزیک ببنەوە. بە تایبەتی دوای کشانەوەی سەدرییەکان لە پەرلەمان، کارەکان قورستر بوون بەو پێیەی کە رەوتی سەدر پێشتر توانیویانە و ئێستا پێدەچێت بتوانن شەقام بجووڵێنن.
لەم دۆخە تاڕادەیەک چەقبەستووەدا، بۆچوونێک هەیە کە دەستێک هەیە دەیەوێت رووداوی تۆپبارانەکەی تورکیا گەورەتر بکرێت، هەندێکیش پێیانوایە ئەوە هەوڵێکە بۆ کردنی ئاوێک بە ئاگری ناکۆکییە سیاسییەکاندا و هەندێکیش پێیانوایە کە هەوڵێک هەیە دەیەوێت کورد بخزێنێتەوە ناو عیراق لەدەرەوەی دەستوورەوە تاچیتر ئەو ئارامی و ئاسوودەییە وەک خۆی نەمێنێتەوە،.
بەشێک لە چاودێران پێیانوایە ئەم هەڵوێستە سوود و قازانج بە رەوتی سەدر دەگەیەنێت، یەکێک لەوانە ئەوەیە کە ئەو رەوتە خۆی ئامادەکردووە بۆ خاوەندارێتی عیراق و لایوایە ئەمڕۆ یان سبەی هەر دەگاتە دەسەڵات، بۆ دروستکردنی عیراقێکی بەهێز پێویستی بە هەست و سۆزی خەڵکەکەیە لە نەتەوە و مەزهەب و ئایینە جیاوازەکان لە سەرتاسەری عیراقدا و کوردیشی لەو چوارچێوەیەدا هەژمارکردووە.
خاڵێکی تر لە دروشمەکاندا بریتییە لە داخستنی دەروازە وشکانی و ئاسمانییەکانی نێوان عیراق و تورکیا لەکاتێکدا تەنها دەروازەی وشکانی لەنێوان عیراق و تورکیا لە هەرێمی کوردستانەوەیە و داخستنی ئەو دەروازەیەش زیانێکی دارایی زۆر بە هەرێمی کوردستان دەگەیەنێت و لە ئەگەری داخستنی دەروازەکەدا، لە دوورمەودادا هەرێمی کوردستان ناچاری دەستبەرداربوونی بەشێک لە سەربەخۆیی دارایی لە سۆنگەی دەستوورەوە دەکات بۆ حکومەتی ناوەندی و دوورنییە بیکاتە بەشێکیش لە ناکۆکییە ناوخۆییەکانی عیراق. رەنگە ئەم هۆکارانەش ببنە مایەی زیان گەیاندن بە مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان.
پەیوەندیی هەرێم و تورکیا
حکومەتی تورکیا دەزانێت هەرێمی کوردستان لەرووی جیۆگرافییەوە مەحکومە بە دروستکردنی پەیوەندیی سیاسی و دیپلۆماسی و بازرگانی و بەشێکی گەورە لە ئابووری سەربەخۆی هەرێمی کوردستان لە رێگەی تورکیاوەیە. لەبەرئەوە ناتوانێت پەیوەندییەکانی بە تەواوی لەگەڵ تورکیادا بپچڕێنێت و تێکیبدات، چونکە تەنیا رێڕەوە کە کورد دەتوانێت لێیەوە بگاتە وڵاتانی دەرەوە. راستە کێشە نەتەوەیی لە نێوانیاندا قووڵە، بەڵام هەرێم ناتوانێت دەستبەرداری ئەو پەیوەندییە ببێت چونکە لە ئەگەری هەنگاوێکی لەو جۆرەدا، شتێک نامێنێت بە مافی دەستووریی هەرێمەوە. ئەمەش لەکاتێکدایە حکومەتی ناوەند هێشتا پێگەیەکی ئەوەندە بەهێزی نییە و سەروەریی خاکەکەی بە هەمیشەیی لە ژێر پرسیاردایە لەسایەی ئەجێندا ئیقلیمی و نێودەوڵەتییە جیاوازەکاندا.
دەشێت بۆردومانەکەی ئەم دواییەی تورکیا لەم کاتەدا، زیانێکی ئابووریی گەورە لە کەرتی گەشتیاریی هەرێم بدات و جۆرێک لە بێمتمانەیی دروست بکات بۆ گەشتیاران. سەرەڕای هەموو ئەمانەش تورکیا خۆی وڵاتێکە لە کایەی گەشتیاریدا پێشکەوتووە و هەر زیانێکی هەرێم لەم کاتەدا بە سوودی تورکیا لەو کایەیەدا دەشکێتەوە. هەروەها تورکیا لە دوای دانوستان و بەشداربوون لە لووتکەی روسیا و ئێران و تورکیا لە تاران، دەیەوێت ئەو پەیامە بگەیەنێت کە پەکەکە لە ناوچەکەدان و هێشتاش مەترسی جددین. لەم هەنگاوەشدا زۆر سوودمەندە و بە سوودی دەشکێتەوە و دەیەوێت هەمووان تێبگەیەنێت کە تورکیا بێباکە لە پەیوەندییەکی لەوجۆرە و ئەوە هەرێمی کوردستانە کە پەیوەستە بە تورکیاوە.
بۆیە پێویستە لەوە تێبگەین کە هەرێمی کوردستان و قەوارەکەی مەترسییان لەسەرە و هەموو لێدوانێکی ئاگرینی نا مەدروس ئەگەری هەیە زیان بە چارەنووسی هەرێم بگەیەنێت. بۆیە پێویستە بە قسەی شرۆڤەکارانی حەرەب و وتاری بەشێک لە سیاسەتمەدارەکانی عیراق و دەرەوەی عیراقیش دەستخەڕۆ نەبین، واتە کورد وتەنی بە جامێک ئاو نەکەوینە مەلەکردن، چونکە ململانێکان بەشێکیان سیاسی و بەشێکیشیان ئابوورین و کەس هێندەی کورد خۆی لە خەمی چارەنووسی قەوارە و مافە دەستوورییەکانی خەڵک و هەرێمی کوردستاندا نین بۆیە دەبێت بە جۆرێک هەڵوێستەکان رابگەیەنرێت کە بیانوو نەدەن بە دەست وڵاتانی دەوروبەرەوە تا بیکەنە پاساو بۆ هێرشکردنە سەر هەرێم و باشترین بژاردەش بێ دەنگییەکی وریایانەیە، چونکە کاک قوباد زۆر بە باشی هەڵسەنگاندنی بۆ بارودۆخەکە کردووە و تێگەشتووە کە هەڵڵا سیاسییەکان، ناتوانن چارەسەربن لەم کاتەدا و پێویستە لێگەڕێن بزانین عیراق بەدەر لە داخستنی دەروازە سنوورییەکان چی تری پێ دەکرێت؟ چونکە دوور نییە ئەمە هەوڵی هەندێک لایەنی لە پشتەوە بێت تا پاساو بۆ داخستنی دەروازە سنوورییەکانی هەرێم بدەنە دەست تورکیا و بیانەوێت هەرێم ناچاری دەستبەرداربوون لە مافە داراییە دەستوورییەکانی بکەن. یاخود تەنیا هەڵڵایەکی کاتی دەبێت و پێویستە بە سیاسەتێکی نەرم و بە شێوازێکی ناڕاستەوخۆ کار لەسەر پرسەکە بکرێت؟
* خوێندکاری ماستەر لە بواری سیاسەت و لێکۆڵینەوە نێودەوڵەتییەکان
