داگیرکردنی کوێت و دۆخی ئێستای عیراق

بەهۆی جەنگی  هەشت ساڵەی عیراق ئێرانەوە، سەدامی دیکتاتۆری عیراق، کەوتە ژێر گوشاری قەرزێکی زۆرەوە، ئەو پێی وابوو لەبری هەموو عەرەب ئەم جەنگە دەکات و دەروازەی خۆرهەڵاتی نیشتمانی عەرەب دەپارێزێت، هەربۆیە نەشیدەویست ئەو قەرزانە بە قەرز لەسەر خۆی حساب بکات.
میرنشینی کوێت یەکێک بوو لەو وڵاتانەی کە قەرزی دابووە عیراق کە بەپێی سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی بە 60 ملیار دۆلار خەمڵێندراوە، سەرەڕای ئەمەش عیراق داوای پارەی دیکەی لە کوێت و سعودیە دەکرد بۆ تێپەڕاندنی زیانەکانی جەنگەکەی لەگەڵ ئێراندا.
عیراق زۆرێک لە بەندەرەکانی وێران کرابوو لە جەنگدا، بۆیە چاوی بڕیبووە کوێت و لێوارە دەریایی و چاڵە نەوتەکانی.
لەدوای کۆتایی هاتنی جەنگی لەگەڵ ئێران ئیتر زانی چی بە عیراق و عیراقییەکان کردووە. 
عیراقی پێش جەنگ لەوپەڕی گەشەی ئابووریدا بوو، سوپایەکی بەتوانای پڕچەک و هێزی هەبوو، تەنها کێشەی لەگەڵ نەتەوەی کورد هەبوو، ئەمیشی بەگرتنەبەری سەرکوتکردن و داپڵۆسین بەڕێدەکرد.
سەدام و حزبەکەی ساڵێک پێش کۆتاییهاتنی جەنگی لەگەڵ ئێران، دەستیکرد بە ئۆپەراسیۆنی ئەنفال و کیمیابارانکردنی هەڵەبجە و زۆر جێگەی تر، ئەمریکییەکان و ئیسرائیل دنەی عیراقیان دەدا دژی ئێران (زۆر سەرچاوەش پێیان وایە هاوکاریی سەربازیشیان کردووە)، چونکە ئێران بۆ ئەوان جێگای مەترسیی بوو.
ئەوان دەیانویست هەرچی زیاتر عیراق زیان بە ئێران بگەیەنێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەدا نەبوون کە سەدام کوێت داگیر بکات، چونکە هەریەک لە سعودیە و کوێت دۆست و هاوپەیمانی ئەمریکا و سەرچاوەی بەرژەوەندییەکانی بوون.
دیار نەبوو دروشمی سەدام چییە و چی دەوێت، لەگەڵ سوریا تێکیدابوو، لەکاتێکدا سوریا لەسەر هێڵی پێکگەیشتن لەگەڵ ئیسرائیل لە ناکۆکیدا بوو، لەگەڵ ئێران جەنگی راگرتبوو، بەڵام قین و دوژمنایەتی هەر مابوو، ئەو گوێی بەمانە نەدەدا، تەنها شتێک کە پشتی پێی قاییم بوو لاوازبوونی شۆڕشی کورد بوو، ئەویش چۆڵکردنی زۆربەی ناوچەکانی کوردستان بوو لەلایەن پێشمەرگەوە.
ئەوان پێیان وابوو بەهۆی ئەمەوە لە دۆخێکی باشدان و دەرفەتێکە بۆیان هاتۆتە پێش تا  هەرچی هێزیان هەیە بەرەو کوێتی بەرن.
لەماوەی 48 سەعاتدا و لە ساڵی 1990 لە 2 ی ئاب بە بڕیاری سەدام کوێت داگیرکرا و لەگەڵیشیدا ژمارەیەکی زۆر هاووڵاتیی ئەو وڵاتەیان  کوشت و هەرچی شتی بەنرخیشیان دەستکەوت تاڵانیان کرد، دەڵێن سەربازەکانیش هەرچەندی توانیبێتیان کەلوپەلی ناو ماڵەکانیان تاڵان کردووە.
سەدام لە کوێتدا حەوت مانگ بەرگەی گرت، ئەگەرچی زۆر ئیدانە کراو سزای ئابووری خرایە سەر، بەڵام هەر سوور بوو لەسەر بە عیراق زانینی کوێت و هەژمارکردنی وەک پارێزگایەکی عیراق.
لەناوەڕاستی مانگی کانوونی   دووەمی 1991 دا هاوپەیمانان بە سەرۆکایەتی ئەمریکا هێرشی چڕی ئاسمانییان کردە سەر هێز و پێگە گرنگەکانی عیراق و لە کۆتایی شوباتیشدا  هێرشی زەمینییان دەستپێکرد و بە تێکشکاوییەکی گەورەوە سوپای عیراقیان لە کوێت وەدەرنا.
ئەمە بووە دەرگای رۆچوون و لەناوچوونی رژێمی عیراق کە لەگەڵ خۆیدا هەیبەت و پێگەی عیراقیشی تێکشکاند و گەیاندییە ئەمڕۆ.
سەدام دەیتوانی لەگەڵ کورد رێکبکەوێت و ئەو مافانەیان بۆ بگەڕێنێتەوە کە چەند ساڵ بوو داوایان دەکرد، بەمەش کێشەی ناوخۆی نەدەبوو و ناچاری رێکەوتننامەی جەزائیریش نەدەبوو و بەو هۆیەشەوە دوای پەشیمانبوونەوەی جەنگ لەگەڵ ئێراندا هەڵنەدەگیرسا و  ئەو ژمارە زۆرەی لە عیراقییەکان نەدەکردە قوربانی و عیراقی نەدەخستە ژێر قەرزەوە و بۆ قەرەبووەکەشی ناچاری داگیرکردنی کوێت نەدەبوو.
ئەگەر ئەوەشی نەکردایە   نە ئابڵۆقەی ئابووریی دەخرایە سەر و نە جەنگی ئازادکردنی کوێتیش ژێرخان و سەرخانی عیراقی وێران دەکرد و عیراق نەدەگەیشتە دۆخی نەوەدەکانی سەدەی رابردوو.
بەداخەوە هەن لەوانەی خۆزگە بە گەڕانەوەی بەعسییەکان دەخوازن کە لە نەهامەتی و ماڵوێرانی بۆ عیراق زیاتر هیچی تری نەکرد.
سەدامی دیکتاتۆر خۆی وتی عیراقێک تەسلیم بە ئەمریکییەکان دەکەین کە خاک و خۆڵ بێت، کەوا بوو سەدام ئەو کەسە بوو کە لە بەرژەوەندیی عیراق و عیراقییەکاندا نەبوو، بەڵکو دوژمن و بکوژ و ئەنفالچییان بوو.
ئەمڕۆش دەیبینین عیراق بۆتە مەیدانی تەراتێنی بێگانە و یاریکردن بە چارەنووسی، هەمووشی دەگەڕێتەوە بۆ سیاسەتە چەوتەکانی سەدام و سووککردنی پێگەی عیراق و عیراقییەکان لە چاوی جیهاندا.