كار و كرێكاری ناڕێكخراو لە عیراق

و: كوردەوان محەمەد سەعید
لە وڵاتانی تازەگەشەكردوودا زۆربەی كرێكاران لە شوێنێك كار دەكەن، كە رەسمی نییە، بە واتایەكی دیكە كارەكەیان تایبەتمەندیی دوورمەودای نییە، لە بابەتی دەستكەوتی دارایی هەمیشەیی و بیمەی كۆمەڵایەتی، هەروەها توانای ئەوەشیان نییە خۆیان و خێزانەكانیان رووبەڕووی مەترسییە داراییەكان ببنەوە، یان توانای پاشەكەوتیان نییە بۆ رۆژی رەش، بە گوێرەی راپۆرتێكی رێكخراوی كاری جیهانیش كە لە ساڵی 2018 بڵاوكراوەتەوە، كرێكاری ناڕەسمی لەو وڵاتانەدا رێژەیان دەگاتە %63 بۆ پیاوان و %58,1 بۆ ژنان.

لەمڕۆ بە دواوە ئەگەر عیراق بیەوێت ئەو هەڵەیە راست بكاتەوە، ئەوا رێگایەكی دوور و درێژی لەبەردەمدایە، چونكە كاریگەرییەكانی ئەو سیاسەتە و لە پاڵیشیدا تەشەنەكردنی دیاردەی گەندەڵی لە شەو و رۆژێكدا كۆتاییان پێ نایەت.

زۆربەی وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقا لەو وڵاتانەن كە تیایاندا كرێكار ئاستی بژێوی جێگیر نییە و ئەو كارەشی كە دەیكات، رەسمی و رێكخراو نییە، راپۆرتە جیهانییەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن، كە لە وڵاتانی ئەو دوو ناوچەیەدا لە هەر سێ كرێكار دووانیان كاری ناڕەسمی دەكەن. لێرەدا دەستەواژەی ناڕەسمی زۆر گرنگە، لەبەرئەوەی ناڕەسمیبوونی كرێكار واتە ناڕێكخراوبوونی و ئەوەش كێشەیەكی جدی كۆمەڵگەی ئەو وڵاتانەیە و دەبێ حكومەت بیر لە چارەسەر بكاتەوە و پشتیوانی و هاوكارییەكانی و یاسا و  رێكخستنی كار و دابینكردنی خۆشگوزەرانی و خزمەتگوزارییە كۆمەڵایەتییەكانی تەنیا بۆ كرێكاری كەرتی گشتی نەبێت كە كرێكاری رێكخراو و رەسمین.

كارگەی بچووك
بوونی ژمارەیەكی زۆر لە كرێكاری ناڕێكخراو لە هەر كۆمەڵگەیەكدا دوو كێشەی سەرەكی بۆ ئابووری ئەو وڵاتە دروست دەكات، لەلایەك ئاستی هەژاری و بێكاری دەباتە سەرەوە، لەلایەكی دیكەشەوە كرێكارە ناڕەسمییەكان ئەگەر كاریشیان دەست بكەوێت، لە كارگەی بچووكدا كار دەكەن، كە ئاستی بەشدارییان لە بەرهەمهێناندا زۆر سنووردار دەبێت و سەرەنجام ئاستی بەرهەمی وڵاتەكەش بە گشتی دێتە خوارەوە و ئەوەش كاریگەری نەرێنی لەسەر گەشەی بەردەوامی ئابووری دەبێت.
عیراق لەو رووەوە، ئەگەر لە هەموو وڵاتانی ناوچەكە خراپتر نەبێت، لە زۆربەیان خراپترە، هۆكارەكەشی دیارە، چونكە ساڵانێكی زۆرە بەدەست ئەو هەموو جەنگ و ململانێی تایفی و ناسەقامگیریی ئاسایش و گەندەڵییەوە دەناڵێنێت، لەم ساڵانەی دواییدا و لە پاش هێوربوونەوەی بەرەکانی جەنگ، دیاردەی گەندەڵی لە هەموو كێشەكان زیاتر بەرۆكی بە عیراق گرتووە، بە جۆرێك دەرفەتی بۆ حكومەت نەهێشتۆتەوە بپەرژێتە سەر چالاكی ئابووری و هەر بەهۆی گەندەڵیشەوە حزب و لایەنە سیاسییەكان زیاتر گرنگی بە بەرژەوەندیی تاكەكەسی و توێژێكی دیاریكراو دەدەن.
 حزب و لایەنەكانی عیراق ئێستا هەموو توانایان خستۆتەگەڕ بۆ ئەوەی سیاسەت و ئابووری بە ئاڕاستەیەك ببەن کە بەرژەوەندیی خۆیانی تێدا پارێزراوبێت، نەك بەرژەوەندیی نیشتمانی.

سیاسەتی ئابووریی هەڵە
گەورەترین مەترسی لەسەر ئابووریی عیراق پەرش و بڵاوی و رێكنەخستنەوەی چالاكیی ئابوورییە، ئەم بوارە، بە چالاكییە ئابوورییە ناوخۆیی و دەرەكییەكانیشەوە پشێوییەكی زۆری پێوە دیارە، هەرچەندە لە رووی یاساییەوە كاری بۆ كراوە و یاسای بۆ داڕێژراوە، بەڵام لەسەر ئاستی جێبەجێكردن هێشتا زۆر لە دواوەیە.
دیارترین بەڵگە لەسەر ئەوەی كە گرنگی بەم كێشە ئابوورییە نەدراوە، سیاسەتی ئابووریی هەڵەیە، كە لە رۆژانی ئاساییدا دەرناكەوێت، بەڵام لەگەڵ هەر هەڵكشان و داكشانێكی نرخی نەوتدا لە بازاڕەكانی جیهان كێشەكە زۆر بە زەقی دەركەوت و قەیرانی لێكەوتەوە، هەروەها لە كاتی بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا و سەپاندنی كەرەنتینە بەسەر شارەكاندا دیسانەوە كێشە ئابوورییەكان بە زەقی دەركەوتن و حكومەت ناچاربوو بە پەلە هەندێك رێوشوێنی تایبەت بە پاراستن و چاودێریی كۆمەڵایەتی بگرێتەبەر، ئەوە بوو لەسەردەمی كۆرۆنادا و بۆ یەكەم جار حكومەت بڕیاری دا هاوكارییە كۆمەڵایەتییەكانی كرێكاری ناڕەسمی و ناڕێكخراویش بگرێتەوە.

كێشەی نەبوونی ئامار
رێكخراوی كاری نێودەوڵەتی زۆر گرنگی بەم بابەتە دەدات، هەمیشە داوا لە وڵاتانی ئەندام دەكات ئابووریی كار رێك بخەنەوە، بەڵام ئەم كێشەیە بۆ عیراق ئاسان نییە، لەبەرئەوەی بەهۆی نەبوونی داتا و ئاماری تەواوەوە، نازانرێت ژمارەی كرێكاری ناڕەسمی و ناڕێكخراو لەو چەندە، كە ئاماریش نەبوو حكومەت ناتوانێت مافە یاسایی و دەستەبەرە كۆمەڵایەتییەكانیان بۆ دابین بكات، خودی كرێكاریش بەهۆی نەبوونی هۆشیاریی تەواوەوە چوارچێوە یاساییەكانی كار نازانێت و بەردەوام خۆی دەدزێتەوە و خۆیانی لێ لادەدات، هەر ئەو خۆدزینەوەیەش تێچوویەكی زۆری ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی هەیە و لەسەر عیراق دەكەوێت.
دەوترێ %40 بۆ %50ی هێزی كاری عیراق لە كەرتی تایبەتدا كار دەكەن، ئەمانە بە بەراورد لەگەڵ كرێكار و كارمەندی رەسمی حكومەت، میانجینی مووچەیان نزمە و ئاسایشی كاریان نییە و زۆربەشیان هەر بە گرێبەست كار دەكەن و داهاتووی خۆیان و ماڵ و منداڵیشیان روون نییە، چونكە دوای بەسەرچوونی تەمەنی كاركردنیان هیچ مووچەیەكی خانەنشینی نایانگرێتەوە.


داهاتی تاك سەرچاوەیی
سیاسەتی هەڵەی ئابووریی عیراق هەر لە دوای رووخانی رژێمی بەعسەوە لە 2003دا، بەو ئاراستەیە بووە كە هەموو گرنگییەك بە تاكە سەرچاوەی داهات بدات، ئەویش نەوتە، سەرچاوەكانی دیكەی داهات، وەك كەرتەكانی پیشەسازی، كشتوكاڵ، گەشتیاری، پشتگوێ خراون، لەمڕۆ بەدواشەوە ئەگەر عیراق بیەوێت ئەو هەڵەیە راست بكاتەوە، ئەوا رێگایەكی دوور و درێژی لەبەردەمدایە، چونكە كاریگەرییەكانی ئەو سیاسەتە و لە پاڵیشیدا تەشەنەكردنی دیاردەی گەندەڵی لە شەو و رۆژێكدا كۆتاییان پێ نایەت، بەڵكو پێویستی بە پلانی ورد و ژیرانە هەیە، بۆ جێبەجێكردنیشی پێویستە كەسانی نیشتمانپەروەر و تەكنۆكرات هەبن، تا هەنگاو بە هەنگاو لەگەڵ پلانی گەشەپێدانی ئابووری و فرەڕەنگكردنی سەرچاوەی داهاتدا بڕۆن.

سەرچاوە: شبكة النباء المعلوماتیة