زمانه‌كه‌ی جوانه‌!

02:06 - 2023-08-17
ئەدەب و هونەر
133 جار خوێندراوەتەوە

ئێستا ئەم دەستەواژەیە لە ناوەندی رۆشنبیری كوردیدا زۆر دەگوترێتەوە، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا ئەم دەستەواژەیە چەندە راستە؟ یان دەتوانێت دەقێكی سەقەتی چیرۆك یان رۆمان یان كتێبی بیرەوەریی پڕ درۆ و دەلەسە لە رەخنەی توند و تەنانەت تووڕدانیش قوتار بكات؟
ئەم ساڵانەی دوایی نووسینی رۆمان و چیرۆك و نووسینەوەی بیرەوەریی لە برەودایە، ژمارەیەكی زۆر قەڵەم بەدەست دەستیان بۆ ئەم بابەتانە بردووە، جا چەندیان شارەزان و چەندیان نەشارەزایانە ملیان پێوەناوە، ئەوەیان بابەتێكە كاتی دەوێ، دەبێ بەوردی بابەتەكان بخوێنرێتەوە و رەخنەگرەكان قسەی لەبارەوە بكەن. بەڵام ئێمە لێرەدا لەبارەی بابەتێكەوە دەدوێین، ئەویش ئەوەیە ئایا كوردییەكی پاراو یان زمانێكی جوان، دەتوانێت عەیب و عاری دەق و نووسراو داپۆشێت؟ بە تایبەتی چیرۆك و رۆمان و بیرەوەری. ئەم سێ بوارە زۆر جیاوازن، لەگەڵ ئەوەی خاڵی هاوبەشیان هەیە. راستە زمان گرنگە، داڕشتن گرنگە، دەقێك یان رۆمانێك ئەگەر زمانەكەی جوان نەبێ خوێندنەوەی ئەستەمە و خوێنەر تاقەتی نییە لەتەك رووداوەكانیدا بڕوات. زمان و داڕشتن خاڵێكی گرنگن. رۆماننووس و چیرۆكنووس دەبێ كوردییەكی جوان بزانێ و بەسەر زمانەكەدا زاڵبێ. ئەمما زمانی جوان و داڕشتن و رستەسازی عەیب و عاری چیرۆك و رۆمان ناشارێتەوە، هەروەها بیرەوەریی پڕ درۆ و خۆهەڵكێشان ناكاتە بیرەوەرییەكی جێی متمانەی توێژەرانی مێژووی نوێ، چونكە بیرەوەریی ئەوەندەی پێویستی بە گێڕانەوەی راستییەكانە لە هەلومەرجی خۆیاندا وەكو خۆیان بەپێی داتای ورد، پێویستی بە زمانی جوان و رستەی شیعری نییە.
چیرۆكنووس و رۆماننووس دەبێت شارەزای هونەری چیرۆك و رۆمان بێت، ئینجا شارەزای زمان و رستەسازی، چیرۆك و رۆمانی سەركەوتوو ئەوەیە، لە ئاستێكی هونەری بەرزدا بێت، نەك ئاستی هونەری سفر بێت و بە زمانێكی جوان نووسرا بێت. نووسەر دەبێ بزانێ چۆن دەنووسێ نەك چەند دەنووسێ، چیرۆك و رۆمان دەبێت رەگەزەكانی چیرۆك و رۆمانیان تێدا بێت، دیارە بە رەچاوكردنی جیاوازییەكانی نێوان ئەم دوو ژانرەوە، ئەگەر رۆماننووس بۆ نموونە نەزانێت كارەكتەری رۆمان سێ رەهەندی هەیە، رەهەندی كۆمەڵایەتی و دەروونی و فیزیكی، پێویستە قەڵەمەكەی دانێ و شەڕ بە رۆمان نەفرۆشێت، خوێنەری رۆمان كاتێ رۆمانێك دەخوێنێتەوە دەبێ بەباشی كارەكتەرەكانی بۆ روون كرابێتەوە. بەڵام ئەمە لە چیرۆكدا وانییە، كارەكتەری چیرۆك راگوزەرە. كەسێك و رووداوێك هەیە و خێرا و تیژتێپەڕە، پێویست ناكات بە ناخی كارەكتەر و رووداوەكاندا رۆبچێت. جا لە مەسەلەی زمانیشدا شتێكی دیكەش هەیە زمانی گێڕانەوە نابێ لەگەڵ زمانی فەلسەفە و زانست دیكەدا تێكەڵ بكرێ. 
كورت و كرمانجی دەستەواژەی (زمانەكەی جوانە) قەت نابێتە پردی پەڕینەوەی چیرۆكێكی سەقەت و رۆمانێكی وێران و بیرەوەریی پڕ درۆی شاخدار بۆ ناوی كتێبخانەی كتێبە نەمرەكان، ئەگەر ئەمڕۆش بێدەنگی لەم دەق و كتێبە سەقەتانە بكرێت رۆژگاری تووڕدانیان هەر دێت.

ئاکار نەجم 

بابەتە پەیوەندیدارەکان