هەرێم لە كوێی سیاسەتی ئاودایە؟ (بیرلێدان بە نموونە)

د. رزگار عەبدولكەریم عەبدولعەزیز*

بە داخەوە لە وڵاتی ئێمەدا زۆربەی هەنگاوەكان هەڕەمەكی و بێ بیركردنەوەی قووڵ و لێكۆڵینەوەی ورد دەنرێن، لەكاتێكدا دەبوو لە سەردەمی تەكنۆلۆجیا و زانیاریدا، هیچ هەنگاوێك بەبێ لێكۆڵینەوەی ورد دەستی بۆ نەبرێت.
گرفتی سەرەكی هەرێمی كوردستان لە ماوەی 30 ساڵی رابردوو بە گشتی و لە دوای ساڵی 2003وە بە تایبەتی، تەنیا بە جێگرەوەیەكەوە دەستی بۆ پڕۆژەكان بردووە، واتە بە یەك بیركردنەوە و یەك جێگرەوە دەست بە پڕۆژەكان دەكات، لەكاتێكدا رێگای دروست و زانستی ئەوەیە كە بۆ هەر پڕۆژەیەك دەبێ چەندین جێگرەوە ئامادەبكرێت، ئەمەش بەكارهێنانی نموونەیی دەرامەتی نیشتمانیی دەستەبەر دەكات و بەفیڕۆدانیش بۆ نزمترین ئاست كەم دەكاتەوە، هاوكات ئەگەری سەركەوتنی پڕۆژەكان زیاتر دەكات.

هەمیشە لە وەهمدا دەژین!
بە داخەوە لە هەرێمی كوردستان نەك دامودەزگا خزمەتگوزارییەكان، بەڵكو زۆرجار زانكۆكانیش لەمجۆرە بیركردنەوە خاڵین و بە دەست هەمان گرفتەوە دەناڵێنن! جارێك لەگەڵ بەرپرسێكی باڵای زانكۆدا گفتوگۆی ئەوەم دەكرد كە پێویستە سەنتەرەكانی توێژینەوەی زانكۆكانمان بە جۆرێك قاڵ بكەین لە گرفتەكانی كۆمەڵگەدا، ببنە سەرچاوەی زانیاری و بڕیاری كارگێڕیی كاربەدەستان، لە رێگەی توێژینەوە و كاری زانستییەوە گرفتەكانی كۆمەڵگە بە بڕیاربەدەستانی هەرێم بناسێنین! لە وەڵامدا ئەو بەرپرسە وتی: «گرفتی ئەوانەی كە لە دەرەوە خوێندن تەواو دەكەن ئەوەیە، هەمیشە لە وەهمدا دەژین»، لەكاتێكدا هەمان بیرۆكەم لەگەڵ سیاسییەكدا باسكرد زۆر سەرسام بوو، زۆریشی پێخۆشبوو! راستی ئەمە كارەساتی گەورەیە، ئەمجۆرە بیركردنەوە خۆی لە خۆیدا قەیران و سەرچاوە و خوڵقێنەری قەیرانە، لە دنیادا زانكۆكان كۆمەڵگە بە ئەگەرەكان تەیار دەكەن، هۆشداریی دەدەن لە مەترسییەكانی ئایندە، هەنگاوی سەرەتا و كەوتنەسەر رێچكەی دروست، رزگاركردنی زانكۆیە لەمجۆرە ئەقڵییەتانە.

بەشێوەی هەڕەمەكی
لە ماوەی پێشوودا هەواڵێك رایچڵەكاندم، پارێزگاری هەولێر و دوو وەزارەتی حكومەتی هەرێم بەمەبەستی روبەڕووبوونەوەی كەمئاوی، بڕیاریانداوە 138 بیر لە شاری هەولێر لێبدەن، پێشتریش و لە ساڵی 2011دا لە بەرنامەیەكی تەلەفزێونیدا مەترسییەكانی بیرلێدانم لە ناوچەكانی سیتەك و مێرگەپان باسكرد و ئاماژەم بەوەدا كە لە داهاتوودا ئەو ناوچانە توشی گرفتی كەمئاویی ژێرزەوی دەبنەوە، ئێستاش سەرەتاكانی ئەو گرفتە دەركەوتوون.
بیرلێدان لە هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی بەرچاو زیادیكردووە، بەكارهێنانی ئاوی ژێرزەوی بەو شێوەیە كارێكی نادروستە، لێدانی بیر بەشێوەی هەڕەمەكی و دوور لە بوونی سیاسەتێكی نیشتمانی بۆ ئیدارەدانی ئاو (بە سەرزەوی و ژێر زەوییەوە)، لە داهاتوودا هەرێم توشی قەیرانی ئاوی ژێرزەوی دەكات، چونكە بەشێكی زۆری ئەو ئاوە قەرەبوو ناكرێتەوە، ئەو بەشەشی كە نوێ دەبێتەوە، چەندین ساڵی باران و تەڕەساڵی دەوێت.
پلاندانان و بەرنامەڕێژی بۆ بەكارهێنانی سێكوچكەی (زەوی، ئاوی سەرزەوی و ئاوی ژێرزەوی)، پێویستی بە هەماهەنگی و هاوسەنگی دەبێت، كاتێك بێ بەرنامە زەوی دابەش دەكرێت، شارەكان بە شێوەیەكی شێرپەنجە ئاسا گەشە دەكەن، شار بازنە لە دوای بازنە لە ماوەیەكی كەمدا دەكشێت، بە دڵنیاییەوە فشار لەسەر هەردوو جۆری ئاو، بە تایبەت ئاوی ژێرزەوی دروست دەكات، بۆ ئەوەی پلانێكی باشمان بۆ ئیدارەدانی ئاو هەبێت، دەبێت پلان و بەرنامەی گونجاومان بۆ بەكارهێنانی زەوی لە شار و تەنانەت گوندەكانیشدا هەبێت. 

تێگەیشتنێكی هەڵەیە
گرفتی سەرەكی ئەوەیە حكومەتی هەرێم تا ئێستاش روانگە و سیاسەتێكی گونجاوی بۆ ئەم پرسە هەستیارانە نییە، هەر كەس توانای مادی هەبوو، دەتوانێت بە ئارەزووی خۆی و دوور لە چاوی حكومەت بیر لێبدات، كە بە دڵنیاییەوە گرفتی سەرەكی بۆ ئێستا و نەوەكانی داهاتوومان دروست دەكات.
تێگەیشتنمان بۆ ئاوی ژێرزەوی تێگەیشتنێكی هەڵەیە، ئێمە پێمان وایە ئەو ئاوە بە ساڵ و دوو ساڵ دروست دەبێت و بە ئاسانیش قەرەبوو دەكرێتەوە، لەكاتێكدا ئەم تێگەشتنە تەواو هەڵەیە، ئەو ئاوەی لە ژێرزەویدایە، ئەو زەوییەی لە بەردەستی ئێمەیە، بە تەنیا موڵكی ئەم نەوەیەی ئێستا نییە، چۆنی ویست مامەڵەی لەگەڵدا بكات، بەڵكو وەك هەر دەرامەتێكی تر موڵكی نەوەكانی داهاتووە. 

ئاڵنگارییەكانی داهاتوو سەخت دەبن
لە تەنیشتمانەوە دەوڵەتێكی وەك ئێران، سەرەڕای بوونی سیاسەتێكی ورد و وێڕای هەستیارییان سەبارەت بە پرسی ئاو، بەڵام بەهۆی زۆری بیر لێدانەوە لە بەشێكی زۆری ئوستانەكانیدا توشی قەیرانی ئاوی ژێرزەوی بووە. وەك كارناسێكی ئەو دەوڵەتە دەڵێت: «ئەگەر بەم شێوەیەی ئێستا ئاوی ژێرزەوی بەكاربهێنرێت، پێدەچێت لە 36 ساڵی داهاتوودا، یەدەكی ئاوی ئێران ئیفلاس بكات، بە دڵنیاییەوە ئەوكات خراپتر لە ئێستا، ئێران دەست بۆ سەرچاوە ئاوییە هاوبەشەكانی نێوان عیراق و ئێران لەلایەك و لەلایەكی تریشەوە ئێران و هەرێمی كوردستان دەبات. 
لەم دۆخەشدا هەم بەشێكی زۆری ئاوی سەرزەوی و هەمیش ئەگەر بەم شێوەی ئێستا لە بیرلێدانی هەڕەمەكی بەردەوامبین، ئەوا ئاوی ژێرزەویش توشی قەیران و گرفت دەبێتەوە، بۆیە گرنگە حكومەت بە هاوكاریی پسپۆڕ و شارەزایانی بوارەكە، سیاسەتێكی گونجاو و هەمەلایەنەی هەبێت بۆ سێكوچكەی (بەكارهێنانی زەوی، ئاوی سەرزەوی و ئاوی ژێرزەوی)، چونكە ئاڵنگارییەكانی داهاتوو لە بواری ئاودا سەخت و دژوار دەبن، بێ بەرنامەیی و هەڕەمەكیی بوون لە بڕیار و هەنگاوەكاندا، دۆخەكە سەختتر و دژوارتر دەكات. 

* مامۆستا لە زانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی