ستراتیجی یەکێتی بۆ وزە، لە نێوان دوێنی و ئەمڕۆ و ئایندەدا

رێبوار محەمەد ئەمین*


لە ساڵانی سەرەتای راپەڕینەوە، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بە رابەرایەتی رەوانشاد سەرۆک مام جلال گوتاری خۆی لەسەر بنەمای سیاسەتی پشت بەخۆبەستن و بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابووری کوردستان ئاراستە دەکرد. یەکێتی بانگەشەی دەرهێنانی نەوتی دەکرد و پێی وا بوو لەو رێگەیەوە هەرێمی کوردستان دەتوانێت سەربەخۆییەکی ئابووری مسۆگەر بکات و دواتریش بەرە و سەربەخۆیی سیاسی هەنگاوبنێت. سەرۆک مام جەلال لە هەڵمەتی بانگەشەکردن بۆ سەرخستنی لیستی یەکێتی لە هەڵبژاردنی خولی یەکەمی پەرلەماندا بۆ یەکەمجار بانگەشەی دەرهێنانی نەوتی لە کوردستان کرد. لە چەندین خاڵی بەرنامەی لیستی یەکێتیشدا، جەخت لە سوود وەرگرتن لە داهاتی نەوتی کەرکوک و بەشەکانی تری کوردستان کرایەوە.
لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی خولی یەکەمی پەرلەماندا، میدیای یەکێتی و رۆژنامەی (کوردستانی نوێ) ئاماژەی بە پرسەکانی بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابووری کوردستان دەکرد، یەکێک لە مانشێتە سەرەکییەکانی (کوردستانی نوێ) لە هەڵمەتی هەڵبژاردندا بریتی بوو لە: «دەنگ بدە بە کەسک، تا ئابووری کوردستان ببوژێتەوە».

سیاسەتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان ئێستا بریتییە لە رێکەوتن لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی عیراق لە چوارچێوەی دەستووری هەمیشەییدا

داهاتی هەرێمی کوردستانی بەرز کردەوە
یەکێتی بانگەشەی ئەوەی دەکرد، لە رێگەی بەگەڕخستنەوەی کارگەکان و رێکخستن و کۆکردنەوەی باج و رسومات و کرێی خزمەتگوزارییەکانەوە و دواتر لە رێگەی دەرهێنانی نەوتەوە، هەرێمی کوردستان دەتوانێت خۆی لە پاشکۆیەتی ئابووری و سیاسی عیراق دەرباز بکات. سەرۆک مام جەلال دەیوت: «داهاتی ساڵانەی هەرێمی کوردستان لە ماوەی حوکمی زاتیدا تەنیا 475 ملیۆن دینار بووە، لە کاتێکدا ئەگەر تەنیا کارگەی جگەرەی هەولێر بەگەڕ بخرێتەوە، داهاتی مانگانەی 90 ملیۆن دینار دەکات، ئەوە جگەلە داهاتەکانی باج و خزمەتگوزارییەکان دەست دەکەوێت».
گوتاری یەکێتی بریتی  بوو لە باوەڕبوون بە تواناکانی ناوخۆی کوردستان، هەروەها لەسەر بنەمای نەوت هەڵچنرا بوو. وەک ئەوەی لە شەشی شوباتی 1993دا، د. فواد مەعسوم یەکەم سەرۆک وەزیرانی هەرێم پڕۆژەی دەرهێنانی نەوتی کوردستانی راگەیاند و رۆژنامەی (کوردستانی نوێ) مانشێتێکی سەرەکی خۆی بۆ تەرخان کرد.

چوار گرێبەستی نەوت
یەکێتی پڕۆژەی دەرهێنانی نەوتی لەسەر ئاراستەی سیاسەتی پشتبەخۆبەستن و سەربەخۆیی ئابووری لێکدەدایەوە، وەک ئەوەی سەرۆک مام جەلال لە بروسکە نامەیەکی کراوەدا بە بۆنەی دەرهێنانی نەوتەوە، ئەو ئومێد و چاوەڕوانییە دەخاتەڕوو کە دەرهێنانی نەوت سەربەخۆیی بڕیار و ئابووری کوردستانی لێدەکەوێتەوە و دەرهێنانی نەوتی بە سەروەرییەکی گەورەی نیشتمانی لە قەڵەم دا.
 یەکێتی تا رووخانی رژێمی بەعس لە دەرهێنانی نەوت لە بیرەکانی رۆژئاوای کۆیە، لانیکەم چوار گرێبەستی نەوتی لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکان بۆ کارکردن لە بلۆکەکانی نەوتی (تەقتەق، شاکەل، پولخانە و کوردەمیر) ئیمزا کردبوو.
لە ساڵی 2005-2006ەوە دوای یەکگرتنەوەی هەردوو ئیدارەکەی هەرێم و بوونی سەرۆک مام جەلال بە سەرۆک کۆماری عیراق، سەرۆک مام جەلال و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بە پشتبەستن بە دەستوور و رێکەوتنە سیاسییەکان توانی رۆڵی سەرەکی هەبێت لە هێنانی بەشە بودجەی %17ی بودجەی عیراق بۆهەرێم.

دەستکەوتەکان
ئەو دەستکەوتانەی کە پاش رووخانی رژێم و لە ساڵی 2003 وە یەکێتی پشکی شێری هەبوو لە بەدەستهێنانیان بۆ خزمەتی خەڵکی کوردستان بریتی بوو لە:
یەکەم: جیاکردنەوەی مادەکانی 111 و 112ی تایبەت بە سەلماندنی مافی هاوبەشی راستەقینە لە بەڕێوەبردنی نەوت و غاز و سوود وەرگرتن لە داهاتەکەی.
دووەم: هێنانی بودجەیەکی نزیکەی یەک ملیار دۆلاری مانگانە لە بەغدادەوە.
سێیەم: پەسەندکردنی یاسای نەوت و غازی هەرێمی کوردستان.
چوارەم: راکێشانی بۆری نەوتی کوردستان.
پێنجەم: ئیمزاکردنی 54 گرێبەستی نەوتی لەگەڵ کومپانیا جیهانییەکان.
شەشەم: هەناردەکردنی 100 هەزار بەرمیل نەوت بە شێوەی ئەزموونی بۆدەرەوە. 

ئەوەی سەرۆک مام جەلال بنیاتی نابوو، لەدەست چوو
ئەو نەخشەڕێگایەی کە سەرۆک مام جەلال داینابوو بۆ وزەی کوردستان ئەوەبوو کە کورد بە پشتبەستن بە دەستووری هەمیشەیی عیراقی ساڵی 2005 بە شێوەیەکی راستەقینە بەشداربێت لە بەڕێوەبردن و سوود وەرگرتن لە سامانی نەوت و غازی کوردستان و داهاتەکەی لە چوارچێوەی بودجەی عیراقدا رێک بخرێتەوە و کورد خۆی خاوەنی ژێرخانی ئابوورییەکی بەهێزبێت و ببەسترێتەوە بە نەخشەی وزەی جیهانەوە تا ساتی نەخۆش کەوتنی سەرۆ ک مام جەلال نەخشەڕێگاکە بە سەرکەوتووی جێبەجێ بوو، بەڵام بەداخەوە بە دوورکەوتنەوەی لە گۆڕەپانی سیاسی هەموو ریسەکەیان کردەوە بە خوری و لە ئابووری سەربەخۆدا نەخشەکە تووشی شکست بوو لە جیاتی گەیشتن بە کەناری ئارامی ژێرخانی ئابووری بەهێز ئەوەشی بنیاتی نا لەدەست چوو.

سیاسەتی ئێستای یەکێتی
سیاسەتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان ئێستا بریتییە لە رێکەوتن لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی عیراق لە چوارچێوەی دەستووری هەمیشەییدا و بەدەستهێنانی مافە ئابوورییەکانی خەڵکی کوردستان و رزگارکردنیان لەم دۆخە چەق بەستووە.
بۆ ئایندەش نەوت و غازی کوردستان بە شێوەیەک بەڕێوەببرێت لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان و راگرتنی هاوسەنگی بەرژەوەندی هێز و لایەنە ئابووری و سیاسییەکانی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودوەڵەتی چونکە دەستبردن بۆ سوود وەرگرتن لە نەوت و غاز تەنها رەهەندی ئابووری نییە بەڵکو رەهەندی سیاسی، سەربازی، ئاسایش، دەستووری و یاساییشی هەیە و یەکێتی دەیەوێت بەم شێوەیە سامانی نەوت و غاز بەڕیوەببات.

*ماستەر لە گرێبەستەکانی نەوت وگازدا