سەدەیەك لە شكستی سیستمی پەروەردە

״سیستمی پەروەردە بە مەرجی رۆبۆت خوڵقێن״

شێرزاد حەسەن

مەرجە هەر هەموو ماڵەكان و خانەوادەكان بكەونە ژێر چاودێریی كۆی ئەو دامودەزگایانەی كە پەیوەست بوون بە كاركردەی سیستمی پەروەردەیەكی هاوچەرخ و مرۆڤدۆست

(پاژی دووەمین)

ناكرێت ئەو راستییە نادیدە بگرین و بە سەیری بزانین كە خودی رۆحی كاپیتالیزم لەسەر ئاستی هەر حەوت كیشوەرەكە، هەڵبەتە بە پێوەر و رێژەی جیاواز كە پەیوەستە بە بوونی گڵۆبەڵایزەیشن و جیهانگیری، كە وایكردووە بیر لەوە بكرێتەوە كە مەردم گەلێك بخەنە نێو بازاڕەكانی دونیاوە كە قازانج و وەدەستهێنانی سەرمایە و بنەمایەی لە بن نەهاتوو لێمان بخوڕێت بە بێ هیچ پرسیار و گومانێك لە كۆی دامودەزگاكانی پەروەردەیی، كە پتر لە زۆرخانە دەچێت تا قوتابخانە، بەدەر لەوەی كە چەندە لە باری مرۆڤدۆستی و هیومانستییەوە تەكانمان داوە بۆ سەرخستنی بەها و ئایدیا مرۆییەكان بە دیوە گەردوونگەراییەكەی. 

گومان و پرسیار لە مرۆڤبوون
بیانووێكی رێك رەخساوە كە  ئاماژە بە كارەساتی بەرپابوونی ئەو جەنگ و شەڕانە بكەین لە  «رۆژهەڵاتی ناوەراست» و هاوكات لەسەر ئاستی «رۆژئاوا» كە وایكردووە كە خودی مرۆڤبوون و مرۆڤپەروەری بكەونە ژێر گومان و پرسیارەوە، دیسانەوە بەڵگەمان دەدەنێ كە گومان لە كۆی سیستمی پەروەردە بكەین، بیرمەندی هیندوستانی «كریشنا مۆرتی» 1895-1986 واتەنی: مادامەكێ وڵاتانی دونیا دەستبەرداری «وەزارەتی بەرگری» نابن، كە دەنێو وڵاتانێكی دیكە ناوی «وەزارەتی جەنگە» بە شانازییەوە، هاوكات ساڵ دوای ساڵ  گەورەترین و قەبەترین بودجە و تفاق و كەرەستە و چەكی قڕكردنی دەستەجەمعی و جینۆساید كەڵەكە دەكرێن، كەواتە چاوەڕوانی خێر و جوانی و ئاشتییەوانی ناكرێت، ئەوەیان بەڵگەی  شكست  دۆڕانی رۆحی مرۆڤپەروەرییە كە لە «یۆنان»ەوە ئیشی بۆ دەكرا، تاوەكو فەیلەسووف و بیرمەند و نووسەر و كۆی قەڵەمبەدەست و هونەرمەندەكانی هاوچەرخ و سەردەمییانە تاوەكو ئێستاكێ.

خێزان یەكەم مەڵبەندی پەروەردە
دوای دوو جەنگی جیهانگیریی لە سەدەی بیستەمدا و ئاسەواری زێدە دراماتیك و تراژیدی، لەسەر ئاستی مرۆیی و كاولكاری خودی ژینگە كە چەندەها شار لە بناغەوە هەڵتەكێندران، كە بووە مایەی گومانێكی كوشندە لە كۆی ئەو دامودەزگا پەروەردەییەكانی خۆرئاوا، ئیدی دەبوو سەر لە نوێ دەنێو داروپەردووی رووخاو بەسەر یەكتریدا؛ دەبوو مەردم گەل هەڵبستنەوە و رووبەڕووی ئەو ئاگری دۆزەخە ببنەوە كە هەڵایساوە و خودی ئینسان بەرپای كردووە. بیرمەند و مرۆڤدۆست و پەروەردەناسەكان كەوتنە خۆیان بۆ چاكسازی و ریفۆرم؛ لەسەر ئاستی مەڵبەندی یەكەمین خانەی پەروەردەدا كە خانەوادەیە/ ماڵ، سەرباری گۆمانكردن لە كۆی سیستمی پەروەردە بوو كە لە بری رۆحی ئاشتییەوانی و خۆشەویستی، شەڕانگێزی و دەمارگیری جێگەی گرتەوە، دیارە گومانكردن لە خودی پەروەردەی ماڵ، خانەوادە هەنگاوی یەكەمینی ئەو ریفۆرم و چاكسازییە بوو كە لەسەر ئاستی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و فیكری و فەلسەفی، بەوە دەستی پێكرد كە مەرجە هەر هەموو ماڵەكان و خانەوادەكان بكەونە ژێر چاودێری كۆی ئەو دامودەزگایانە بوو كە پەیوەست بوون بە كاركردەی سیستمی پەروەردەیەكی هاوچەرخ و مرۆڤدۆست، كە ئەم جۆرە چاودێری و سانسۆرە بوونی نییە لە «رۆژهەڵاتی ناوەراست» تا وەكو ئێستاكێ، چونكە دەبێت بە مایەی شەرمەزاری بۆ پیاوانی دەوڵەتداری و وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵا، دیارە تا وەكو ئێستا كە گۆڕانكاری لە هەیكەل و پەیكەری خێزان دا نەكراوە لە پای ئەوەی كە خودی خێزان زێدە پیرۆزە و مەحاڵە جێگەی پرسیار و گومانی هیچ كەس و لایەنێك بێت، بگرە مەحاڵە هیچ ریفۆرم و چاكسازییەكی تێدا بكرێت، چونكە  ماڵ و خانەوادە پیرۆز كراون؛ لە ئاسمانەوە، بە چاوپۆشی لەو خوێن بارانەی كە بەردەوامە لە سەردەمانی دێرینەوە كە قابیل دەستی دەچیتە خوێنی «هابیل»ی برای، كە بوو بە سەرەتایەك بۆ «براكوژی» لە پای كامیان میراتی زۆرتری بەر دەكەوێت.

ساڵ دوای ساڵ  گەورەترین و قەبەترین بودجە و تفاق و كەرەستە و چەكی قڕكردنی دەستەجەمعی و جینۆساید كەڵەكە دەكرێن، كەواتە چاوەڕوانی خێر و جوانی و ئاشتییەوانی ناكرێت

پیرۆزكردنی مامۆستا 
 دایكان و باوان جێگای گومان و پرسیار نین؛ هەر بە هەمان پێوودانگ، وای لێهات كە مامۆستاكان و ستافی پەروەدەكارانیش پیرۆز بكرێن و ئەوانیش كەوتنە دەرەوەی بازنەی پرسیار و گومانەوە، قوتابخانەش دەبێت بە زیندان و سزاخانە و تۆرانی كچان و كوڕان لە خودی ماریفەت و فیكر و خۆناسین و دونیاـ ناسی.
كەواتە مەرجی سەرەكی و راستەقینە ئەوەیە كە رێگەی پرسیار و گومانیان هەبێت. یەكێك لە گرفتەكان ئەوەیە كە دایك و باوك و مامۆستاكان، ئەرك و بابتەگەلێكی زێدە قورس وگران دەخەنە سەر ئەستۆی قوتابیان، لە قۆناغی سەرەتاییەوە تاوەكو قۆناغی خوێندنی باڵا.كە پەیوەستە بە رشتەی خوێندنی نێو پرۆگرامەكان كە كەوتوونەتە دوتوێی كتێبەكانەوە كە دوورە لە لێكۆڵینەوە و شیكاری و توێژینەوە و خوێندنەوەیەكی خودگەرایی و ئەندێشەمەندی؛ كە قوتابیان شەكەت و ماندوو دەكەن، بە جۆرێك كە بێزار بن، بە تایبەتی گەر لە رێگەی تەلقین و نەقل و ئەزبەركردنەوە بێت كە رۆح ـ پڕۆكێن و هزر كوژە و زادەی تۆرانە بە كۆی ئەو سیستمەی كە وەستاوەتە سەر میتۆدی «بانكی زانیاری» بە واتا مامۆستاكان هەر ئەو زانیارییانە لە قوتابیەكان دەخوازن كە تووتی ئاسا رەوانیان كردووە و دەیخەنەوە بەر دەستی مامۆستاكان.

ئازادیی بۆ خوێندكاران 
 لە كاتێكدا مەرجە قوتابیان توانای ئەوەیان هەبێت كە پشكی بەشداریان هەبێت، هاوكات مامۆستا ژینگە و دۆخێك بخوڵقێنێت كە ببێت بە مایەی وروژاندنی ئەندێشە و توانا و وزە شارەوكانی قوتابیان كە سەر بكێشێتە نێو گڕدانی گفتوگۆ و دیبەیت و هەڵڕژانی زانیاری تازە و جیاواز و گەڕان بە دوای پشكنین و هەڵكۆلینێكی قووڵتر لەوەی كە دەنێو پەروەردەی سەردەمیانە و تازە بابەت وا لە ئێمە دەخوازن؛ وەك مامۆستایان و دایكان و باوكان كە پاشەكشێ بكەین و ئازادی بدەین بە قوتابییەكان لە قۆناغی سەرەتاییەوە تاوەكو قۆناغی خوێندنی باڵا؛  گەر گەرەكە  پەرۆشی جگەرگۆشەكانمان بین، مەرجە ئەو فەزا و ژینگە و دۆخە بخوڵقینین كە كۆی ئامراز و میكانیزم و پێویستییەكان، لەسەر ئاستی زانستی و ئاكادیمی و پەروەردەیی فەراهەم بكرێن، هەر هەموو هەڵبژاردەیەك بە قوتابییەكان ببەخشین كە رێگا بدەین و دەرفەت برەخسێنین كە سەربەستانە خۆیان چ رشتە و بابەتگەلێك هەڵدەبژێرن، هەڵبەتە ئەرك و رۆڵی پەروەردەكارانە كە رێنمایی و بەرچاوڕوونی بە خوێندكاران ببەخشن. وڵاتی ‹فنلاند› كە لەسەر ئاستی پەروەردەیی گلۆباڵ و جیهانگیری لە ترۆپكدان كە دروشمی یەكەمیان و كۆششیان لەسەر ئەوە بەندە كە  قوتابییەكان ئەوسا  سەردەكەون و خەونەكانی خۆیان وەدی دێنن بەوپەڕی داهێنانەوە؛ كە پێشمەرجە كۆی قوتابییەكان شاد و ئارام و دوورە توندوتیژی بن، بایەخی سەرەكی بە وەرزش و هونەر دەدەن، بە هەر هەموو لقەكانەوە كە لە دوتوێی كتێبەكاندا خەوتووە.