ستران عەبدوڵڵا
لەم چەندانە رۆمانی (سێبەری ئەوین)ی رۆماننووسی كورد محەمەد ئۆزۆنم خوێندەوە كە پۆرتریتێكی ورد و جوانی ژیان و تێكۆشانی خەباتگێڕی كوردستانی سەرتاسەری مەمدوح سەلیم بەگی وانلییە و ئەدگاری هەمەلایەنەی زیندەگییەكی قەرەباڵەغ و بێ راوەستانی یەك لە باوكە دامەزرێنەرەكانی كوردایەتی هاوچەرخمان بۆ دەكێشێ.
زۆر جێی خۆشحاڵییە
ئۆزۆن لە ئەزموونی رۆماننووسیندا بە كرمانجی و لاتینی بەربەستەكانی بە تورکكردن و توانەوەی نەتەوەیی تێدەپەڕێنێ و دەقێكی ئەدەبی ناوازەمان پێشكەش دەكات. دەقێكی پڕ چێژ و ستاتیکیمان دەداتێ. زۆر جێی خۆشحاڵییە كۆششی كرمانجی و لاتینی دەرەقەتی ئەم ئەركە فەرهەنگی و هونەرییە دێت. روونە ئۆزۆن نەیویستووە تەنها ناوەڕۆكی خەباتێكی نەتەوەیی و كوردستانی شەفاعەتی قبوڵكردنی بۆ بكات و ئیتر دەربڕین و داڕشتن و تەلاری هۆنینەوەی دەق پشتگوێ بخات. دوو رۆمانی بە سۆرانی كراوی (روناک وەک ئەوین، تاریک وەک مردن) و(سێبەری ئەوین) ئەم شایەتییەی بۆ دەدەن، هیچ نەبێ لای خوێنەری ئاسایی وەكو من. هەقیشە خوێندنەوەی رەخنەیی جیددی رەخنەگرانی ئەدەبی لا لەم رۆمانە تازەیە بكەنەوە. واتا ئەم سەرنجە راگوزەرەی منی خوێنەر تێپەڕێنێ و قووڵتر و وردتر لەم رێگایەدا دەستمان بگرێت.
دەرەقەتی هاتووە
رۆمانی (سێبەری ئەوین) سایەی ئەوینی بێچارەی مەمدوح سەلیم بەگە، روماڵكردنی ژیانی دژوار و تولانی ئەم خەباتگێڕە گەورەی قۆناغی رابوونی نەتەوەیی و رۆژنامەوانی كوردە لە ئەستەمبول. قۆناغی ئاوارەیی و رێکخستنی سەرتاسەری خۆیبوون و وێستگەی شۆڕشی ئارارات و ئینجا زام و برینەكانی شكست و پێڕانەگەیشتنی تاقیکردنەوەی دڵ و سۆز و ئەوینداری و ناخۆشی ژیانی غوربەت و سەد دەردی نەخۆشی و ناخۆشی و گۆشەگیری كۆششێكی زۆری لە رۆمانووس ویستووە. هەموو ئامراز و ئەفراندنەکانی ئەدەبی بەسەر كردۆتەوە و دەرەقەتی هاتووە. تەنانەت ئەوی بە وردو و درشتی جێی بۆ نەكراوەتەوە ئەوا بە ئاماژە و فلاش باك و دەربڕینی چڕ كاری لەسەر كراوە.
ئۆزۆن لە ئەزموونی رۆماننووسیندا بە كرمانجی و لاتینی بەربەستەكانی بە تورکكردن و توانەوەی نەتەوەیی تێدەپەڕێنێ و دەقێكی ئەدەبی ناوازەمان پێشكەش دەكات
ئۆزۆن چاكی كردووە
ئەگەرچی بۆ ئێمەمانانی رۆژنامەوان قۆناغی ژیانی رۆژنامەوانی ئەستەمبول لە غەزەتەی ژین و دەستە خوشكەكانی لە ئامرازەكانی خەباتی مۆدێرنی باوكە دامەزرێنەرەكانی كوردایەتی لە دوای جەنگی جیهانی یەكەم باسکردن و گێڕانەوەی زیاتری هەڵدەگرت. بەڵام بۆ خوێنەری رۆمان سوتان و پێگەیشتنی كەسایەتی عاشق و پاڵەوانی داستانەكە لە ژیانی غوربەت و ئاوارەیدا خاڵی كەمەندكێش تر و گرێی درامی كوشندە ئامێزە، وروژێنەرترە و خوێنەری هێناوەتە سەر بەردەوامی خوێندنەوەی رۆمانەکە. لەمەشدا ئۆزۆن چاكی كردووە و وەستایانە هۆنینەوەی هونەری بۆ رۆمانەكە كردووە.
ئاراستەی خەبات و ململانێی سیاسیی
ئاخر بۆ رۆمانخوێن بینای كەسایەتییەكە و گەشەسەندنی لە ماجەرای زیندەگی و وێستگەكانی ژیانی دەوڵەمەند ئەولەویەتە و بۆ توێژەریش ئاراستەی خەبات و ململانێی سیاسیی تێكۆشەر مەمدوح سەلیم بەگ زۆر زۆر گرنگترە، بەڵام ئەو دیوە لە كتێبەكانی مێژووی ناسیونالیستی كوردی و رێڕەوی رۆژنامەنووسی كوردیدا دەست دەكەون.
لە كتێبی (چەند لاپەڕەیەک لە مێژووی رۆژنامەوانی کوردی1898-1958) نووسەر و مێژوونوس نەوشیروان مستەفا لەسەر ئەم لایەنەی بەگی وانلی دواوە.
دەقی باش و رۆمانی چاك
رۆمانی (سێبەری ئەوین) بە هەموو وردەكاری و جوانكارییەكانەوە هی ئەوەیە خەرجی درامایەكی دەوڵەمەندی لێ بكرێت، وەختێك هونەری كوردی و سپۆنسەرەكانی بخوازن کە دەقی باش و رۆمانی چاك بكەنە هەوێنی زنجیرە درامای دەوڵەمەند و ئامانجدار. دەنا وەكو بەرهەمێكی ناوازە هەم بە كرمانجی لاتینی و هەم بە سۆرانی كراوی لە لایەن هەردوو وەرگێڕ وریا غەفوری و فایەق رۆستەمی كارەكە گەییەوە و تەواوە. پێم وایە وەرگێری بەڕەنجی كوردستانی رۆژئاوا کاک تۆفیق حسێنی وەرگێڕانێكی عەرەبیشی بۆ كردووە كە پەنجەرەیەكە بۆ ناسین و ناساندنی ئەدەبی كوردی و كارەكتەرە مێژووییەكانی كورد بە خوێنەری عەرەب.
مەمدوح بەگ تا نیوەی دووەمی حەفتاکانیش بەم ئازارانەی رۆمانەکە باسی دەکات تلاوەتەوە. زۆر روناکبیر و سیاسەتمەداری باشوور سەردانیان کردووە.
گیانی محەمەد ئۆزۆن و پاڵەوانە واقعییەكەی مەمدوح بەگ شاد بێت.
محەمەد ئۆزۆن
