میرێللە گاللێتی، دۆست ‌و خەمخۆری گەلی كوردستان

خەلیل عەبدوڵڵا


میرێللە گاللێتی، پڕۆفیسۆر ‌و كەسایەتییەكی گەورەی ئەكادیمیی ئیتالی بوو، هەموو ژیانی خۆی بۆ توێژینەوە لەسەر كورد ‌و كوردستان تەرخانكردبوو، شوێنپەنجەی بە ناساندنی مێژوو و كەلتوری كوردی بە گەلی ئیتالیا ‌و گەلانی دیكەوە دیارە، خاوەنی خەرمانێك لێكۆڵینەوەی زانستیی بەهادارە.
رۆژی 25 ی شوباتی 1949 لە شاری بۆلۆنیای ئیتالیا لەدایكبووە.
هەموو قۆناغەكانی خوێندنی لە شاری بۆلۆنیا تەواو كردووە. هەر لە سەرەتای ژیانی گەنجییەوە بایەخی بە پرسی كورد داوە‌ و زانیاری لەسەر مێژوو و كەلتوری ئەو گەلە كۆكردۆتەوە، سەرەتای ساڵی 1970 سەردانی عیراق‌ و كوردستانی كردووە، لە شاری بەغدا سەردانی كۆڕی زانیاریی كوردی كردووە ‌و دواتر چۆتە شاری سلێمانی، لەو سەردانانەدا چەندین كتێب ‌و گۆڤار‌ و رۆژنامەی كوردی ‌و عەرەبی سەبارەت بە مێژوو و كەلتوری كوردی دەستكەوتووە ‌و لەگەڵ خۆیدا بۆ ئیتالیای بردوونەتەوە.
لە رۆما ‌و شارەكانی تری ئیتالیا چەندین خوێندكاری كوردی ناسیوە ‌و زۆر هاوكاری بوون بۆ وەرگێڕانی بابەتە كوردی‌ و عەرەبییەكانی تایبەت بە كورد بۆ سەر زمانی ئیتالی.
میرێللە هەموو ژیانی خۆی بۆ نووسین‌ و توێژینەوە لەسەر مێژوو ‌و كەلتوری كوردی تەرخانكردووە. خاوەنی زیاتر لە 15 كتێب‌ و 150 توێژینەوەی زانستییە، كە زۆربەیان لەسەر كوردن ‌و بەشێكی دیكەیان لەسەر ئاشوورییەكانە.
ساڵی 1974 تێزی دكتۆراكەی بە ناونیشانی (بونیادی سیاسی ‌و بەها كەلتورییەكانی كۆمەڵگەی كوردەواری) پێشكەش بە بەشی زانستیی سیاسیی زانكۆی بۆلۆنیا كرد ‌و بڕوانامەی دكتۆرای پێبەخشرا.
لە زانكۆكانی بۆلۆنیا ‌و ڤینیسیا ‌و رۆما ‌و ناپۆلی كالیەری، وانەی (مێژوو و ئەدەبی كوردی) ‌و ( مێژوو ‌و یاسای ئیسلام)ی وتۆتەوە. سەرپەرشتی دەیان نامەی ماستەر‌ و دكتۆرای كردووە كە لەسەر كورد نووسراون.
میرێللە بێجگە لە نامەی دكتۆراكەی كە لەسەر كەلتوری كوردییە، چەندین كتێبی دیكەشی لەسەر كورد هەیە، لەوانە (كورد ‌و كوردستان لە نووسراوە ئیتالییەكاندا لە سەدەكانی 13‌و 19)، كە ساڵی 1978  چاپی كردووە، د.جاسم خۆشناو ساڵی 1987 ئەو كتێبەی بۆ سەر زمانی كوردی وەرگێڕاوە ‌و لە سوید چاپكراوە.
ساڵی 1990 كتێبێكی تری بە ناوی ( كوردەكان لە مێژوودا) چاپكردووە.
ساڵی 1999 كتێبێكی تری بەناوی ( كوردەكان میللەتێكی ترانس نەتەوەیی) چاپكردووە.
بایەخیشی بە حیكایەت‌ و چیرۆكی كوردی بۆ منداڵان داوە ‌و دوو كتێبی لەو بارەیەوە چاپكردووە.
بەداخەوە زۆربەی كتێب‌و توێژینەوەكانی بۆ سەر زمانی كوردی وەرنەگێڕدراون.
میرێللە بایەخیشی بە مێژوو ‌و كەلتور‌ و دابونەریتی مەسحییەكان لە عیراق‌ و كوردستان داوە، ساڵی 2004 كتێبێكی بە ناونیشانی (كریستیانەكانی كوردستان) لە چاپداوە.
خاتوو میرێللە لە بواری رۆژنامەنووسیشدا خزمەتی بە پرسی كورد كردووە، لە ساڵانی (1970-1980) چەندین وتاری لەسەر كورد لە رۆژنامەكانی ئیتالیادا بڵاوكردۆتەوە، كە خوێندكاران ‌و خوێنەرانی كورد لەو وڵاتە سوودی زۆریان لێوەرگرتووە.
زیاتر لە 150 توێژینەوەی زانستی كە زۆربەیان لەسەر كوردن، لە گۆڤارە ئەكادیمییەكان بە گشتی ‌و گۆڤاری سیاسەتی نێودەوڵەتی ‌و رۆژهەڵاتی نوێ‌ لە ئیتالیا بڵاوكردۆتەوە.
بایەخیشی بە كۆكردنەوەی دەستنووس‌ و بەڵگەنامە ‌و نەخشەی جوگرافی‌ و تابلۆی هونەری ‌و پەیكەر سەبارەت بە كورد داوە ‌و لێكۆڵینەوەی لە بارەیانەوە نووسیوە.
لە چەندین كۆڕ ‌و كۆبوونەوە ‌و كۆنفرانسی تایبەت بە كورد لە ئیتالیا‌و وڵاتانی دیكەی جیهان بەشداریكردووە ‌و توێژینەوەی بەنرخی پێشكەش كردووە.
پاش خزمەتێكی زۆر بە مێژوو ‌و كەلتوری كوردستان، رۆژی 4ی ئەیلوولی 2012 لە ناكا‌و  لە شاری رۆما كۆچی دوایی كرد ‌و 8ی ئەیلوول لە رێوڕەسمێكی شكۆداردا لە شاری رۆمای پایتەختی ئیتالیا بە خاك سپێردرا، بەڵام بەهۆی خزمەت‌ و كتێب‌ و بەرهەمە زانستییەكانەوە بۆ هەتا هەتایە لە ویژدانی گەلی كوردستاندا بە زیندوویی دەمێنێتەوە.
وەك رێزلێنانێك لەم كەسایەتییە ئەكادیمییە مەزنە، هونەرمەندی پەیكەرسازی ناوداری كورد(هادی زیائەدینی)، پەیكەرێكی شایستەی بۆ دروستكردووە، لە 4 ی ئەیلوولی 2024 دا، لە یادی 12هەمین ساڵڕۆژی كۆچی دواییدا، بە ئامادەبوونی سەركونسڵی ئیتالیا (میكێلێ‌ كامێرۆتا)‌و بەرپرسانی حكومی، لە رێوڕەسمێكدا لە پاركی سامی عەبدولڕەحمان لە شاری هەولێر پەردە لەسەر پەیكەرەكە لابرا.
دروودی رێز‌و وەفا بۆ گیانی خاتوو (میرێللە گاللێتی) پڕۆفیسۆر ‌و دۆستی دڵسۆزی گەلی كوردستان.

سەرچاوە:
1.د.جاسم خۆشناو، پڕۆفیسۆر میرێللە گاللێتی، دۆستی دێرینی كورد
2.میرێللە گاللێتی، كورد ‌و كوردستان لە نووسراوە ئیتالییەكانی سەدەكانی 13و 19، وەرگێڕانی د.جاسم خۆشناو، 1987 ستۆكهۆڵم.