هەشتی مارس؛ رۆژی جیهانیی ژنان چی دەگەیەنێت؟

بە بۆنەی 8ی مارسەوە

یەكسانیی نێر و مێ لە ناو خێزاندا، سەرەتایە بۆ رزگاریی ژن بە گشتی لە كۆمەڵگەدا، بەدیهێنانی یەكسانیی راستەقینە لە ناو خێزاندا پێویستی بە شۆڕشە لە دابونەریتەكاندا، ئەگەر ئەوە لە ناو خێزاندا بەدينەیەت، ئاسان نییە باس لە یەكسانی لە كاری كۆمەڵایەتی یان سیاسی بكرێت، سەرەڕای ئەمانە، لاوازیی پانتایی دیموكراسی و رۆشنبیری و سستیی ریفۆرم و چاكسازی و نەبوونی رێكخراوی خۆبەخش و سەربەخۆی مەدەنی، ئەمانە گرێكوێرەكانی تری پرسی ژنن.

کلارا زیتکینا یەکێکە لە خەباتکارانی سیاسی ژنان، ئەو هێز و ئیرادەی ژنان بە مەرجی سەرەکی دەبینێت لە رێکخستنی ژنان و ئازادبوونی کەسایەتی ژندا، ئەمە بۆ هاتنە مەیدانی خەباتی سیاسیی و پیشەیی گرنگە؛ شێوازی بەڕێكخستنكردن و پەروەردەی سیاسی توانایان بە ژن بەخشیوە، بۆ ئەوەی لە سەندیكا كۆبوونەوەی سیاسیی، ئەو پارتەی كاری تێدا دەكات، تاكو دەنگی تێیدا بیستراو بێت.

ژنان دەبێت لەو راستییە تێبگەن کە رزگاربوونیان تەنها بە توانا و هێز و ماندووبوونی خۆیان دێتەدی، ژن لە خەباتەکەیدا هاوپەیمانی بۆ دروست دەبێت، هەر وەك چۆن چەوساوەكان لە ناو فەیلەسوف و هونەرمەندان و شاعیراندا هاوپەیمانی بۆ دروست دەبێت، ئەلیكسێندرا كۆلۆنتای، چالاكوانی سۆسیالیستی، دەڵێت «لە كۆمەڵگەی سەرەتاییدا ژن پێگەی بەهێز بووە، چونكە لە بەرهەمهێناندا رۆڵی هەبووە، بەڵام دواتر كە پیاوان هەموو كارەكانی بەرهەمهێنانیان گرتە ئەستۆ، كۆمەڵگە چیتر بە پێویستی نەزانیوە ژن یەكسان بێت بە پیاو، بۆ ئەوەی كۆمەڵگە ئامادەیی هەبێت گرنگیی تایبەتی بە ژن بدات، دەبێت ژن بە تەواوی وەك پیاو کاری کۆمەڵایەتی بەسوود بکات».

یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە مێژە ئەوە دەزانێت كە راهێنان و پەروەردە بۆ ژن بنەمایە بۆ كاری سیاسی و جەماوەری لە ئاستێكی باڵادا، لە ناو كێشمەكێش و ململانێی سیاسی بەپێی بنەماكانی سۆسیال دیموكرات، بەردەوام پەرەی بە توانا و بینای كەسایەتی ژن داوە، بەمەش بیری سۆسیال دیموكرات لای ژن گەشە دەكات و توانای لە گۆڕانكاریدا دەخاتەگەڕ، بۆ بەدیهێنانی ئەم كارە لە کوردستان كۆمەڵێك فاكتەر بەربەست بوون، میراتی دواكەوتوویی كۆمەڵی كوردەواری، سروشتی بەها و رەفتاری ناو ئەو كۆمەڵگەیه‌ و خێزان و ئاستی كرانەوە، بە تایبەتی ئەوەی پەیوەندیی بە ژنەوە هەیە، سروشتی سیستەمە سیاسییەكە، نزمیی ئاستی ژیان و بێكاری، ئەوانە كۆمەڵێک فاكتەری رێگر بوون.

دۆسێی 8ی مارس

فەهیمە سابیر
لە مێژە وتراوە “گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتییە گەورەکان بەبێ شۆڕشی ژن بەدینایەت، گەشەکردنی هەر کۆمەڵگەیەک بە بارودۆخی ژن لە ناویدا دەپێورێت، چەوسانەوەی ژن پەیوەستە بەسیستەمی سەرمایەداری، چینی دەسەڵات ژن دەچەوسێنێتەوە و دەیکاتە هاونیشتمانی پلە دوو لە کۆمەڵگە و لە ناو خێزاندا، لە خێزاندا پیاو بۆرژوازی و ژن رۆڵی پرۆلیتاریا دەبینێت” بەو چەمکە بە نرخ و پڕ واتایانەی مارکس، کە دروشمی بەردەوامی بزوتنەوەی سۆسیالیستی و چالاکوانانی بواری ژنان بووە، کاریگەریی یەکجار گرنگی لە سەر بیر و هۆشیاری کۆمەڵگە کردووە، یادی 8 ی مارس بەزیندوویی دەمێنێتەوە.

دەرفەتێک بۆ ژنان
پێچەوانەی زۆری بۆنە و ئاهەنگە نیشتمانی و جیهانییەکان، کە سەرکەوتن یان کەمینەیەک دیاریکراوە، 8ی مارس رۆژی جیهانیی ژن یادەوەری و خستنەڕووی ئازار و مەینەتیەکانی ژنانی کرێکار و خەبات و خۆراگریی ئەوانە، هاوشێوەی یەکی ئایاری جەژنی کرێکارانە، ئەو رۆژە دەرفەتێکە بۆ ئەوەی ژنان دەنگیان بەرز بکەنەوە و داوای مافە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و مرۆییەکانیان بکەن، هەوڵەکانیان چڕبکەنەوە بۆ دەستەبەرکردنی ژیانێکی شایستە، تێکشکاندنی بەربەستەکان، سەرنجی دەستکەوت و ئاستی بەشداری خۆیان لە کۆمەڵگەدا بدەن.

چۆن دەبێت یادی ئەو بۆنەیە بکرێتەوە؟ بیرمەندانی سۆسیالیستی چۆن پرسی ژنیان خستۆتەڕوو؟ بۆچی تا ئێستا مافی دەستووریی یەكسان كە گرەنتیی یەكسانیی یاسایی بۆ ژن بكات، دەستەبەر نەكراوە؟ بۆچی رۆڵی ژن بچووك كراوەتەوە بۆ ئامرازێكی سێكسی؟! ژن دەبێت بە چ شێوازێک کار و خەبات بکات لە بوارەکانی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتیدا؟ یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان وەک بزوتنەوەیەکی سۆسیال دیموکرات چۆن دەڕوانێتە ئەو پرسە و پڕۆژەی چییە؟

بیرمەندانی رەوتی سۆسیالیستی هەر زوو پەردەیان لەسەر ژیانی کولەمەرگیی ژن هەڵداوەتەوە، خەباتی فكری و سیاسییان بۆ گۆڕینی هەلومەرجەکە و ئاواکردنی کۆمەلگەیەکی نوێ و دەرفەتی یەکسان كردووە، ئەوەتە ماركس و ئەنگڵس لە مانیفێستی كۆمۆنیستی (1848)دا ئەوە دەخەنەڕوو كە «چینی دەسەڵاتدار ژنان دەچەوسێنێتەوە دەیانكات بە هاونیشتمانیی پلە دوو لە كۆمەڵگەدا، لە ناو خێزانی بۆرژوازیدا ژن تەنها وەكو ئامرازی بەرهەمهێنان دەبینێت، هیچ گومانی تێدا نییە ئامانجی راست و دروست و مەبەستی سۆسیالیستەكان هەڵوەشاندنەوەی ئەو هەلومەرجەی ژنە».

خێزان لە كۆمەڵگەی چینایەتیدا
ئەنگڵس دواتر لە كتێبەكەیدا (بنەچەی خێزان) دەڵێت، «سەرەتای دەركەوتنی چەوسانەوەی ژن بەرهەمی كۆمەڵگەی چینایەتی و خێزانە وەك بنەما» ئەنگڵس خێزان بە «شكستی جیهانی مێژوویی ڕەگەزی ژنان» ناو دەبات؛ لە دیدگای ئەوه‌وه‌، خێزان لە كۆمەڵگەی چینایەتیدا درۆیەكی پووچ و بێمانایە.

بە بڕوای سۆسیالیستەكان، سەرچاوەی چەوسانەوەی ژن پەیوەستە بە كۆمەڵگەی سەرمایەداری و خێزان و رۆڵی ناهاوسەنگیی ئەو دوو رەگەزە لە ناو خێزاندا، كە كاری تایبەتی خێزان بەرهەمهێنانەوەی هێزی كارە بۆ سیستەمی سەرمایەداری، كاری خێزان لە چینی كرێكاردا دابینكردنی هێزی كاری زۆرە بۆ بەردەوامیی سیستەمی سەرمایەداری، تێگەیشتن لە كاریگەریی خێزان لە کۆمەڵگەدا كلیلی تێگەیشتنە لە ژن وەك هاونیشتمانیی پلە دوو.

8ی مارس ئاماژەیە بۆ ئاگری دەسپێک و ئازار و لە لایەکی ترەوە خەبات و خۆڕاگریی ژن، کە لەو پرۆسەیە لە مێژوودا بزوتنەوەیەکی خۆڕسکی ژنان بەرەنگاری سەختی رەوشەکە دەبێتەوە، هاوتەریب بەوە، بزووتنەوەیەکی سۆسیالیستی بیر و فکر بەو رەوتە دەدات و دەیەوێت رێکیبخات، سەرەتای ئەو بزووتنەوەیەش دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1857، کە ژمارەیەکی زۆری ژنان لە کارگەی رستن و چنینی نیویۆرک بەهۆی هەلومەرجی خراپی کارکردنەوە رژانە سەر شەقامەکانی ئەو شارە، پۆلیسیش بۆ بڵاوەپێکردنیان توندوتیژی بەکارهێنا.

بزوتنەوەی سۆسیالیستی و چالاکوانانی بواری ژنان، تەوژمێکی دیاریان بە سروشتی ململانێیەکە داوە بۆ دەستەبەرکردنی مافەکان، کتێبی «ژن و سۆسیالیزم « کە ئۆگست بێبل لە ساڵی 1878 بڵاویکردەوە؛ کاریگەریی گرنگی لە گۆڕینی هۆشیاری ملیۆنەها خەڵکدا هەبوو، بێبل ئاماژە بەوەدەکات کە لە کۆمەڵگەی نوێدا ژن لە رووی کۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە بە تەواوی سەربەخۆ دەبێت و تەنانەت کەمیش ملکەچی چەوسانەوە نابێت، بەرامبەر پیاو ئازاد و یەکسان دەبێت، و چارەنوسی خۆی لە دەست خودی خۆی دەبێت، خواست و ویستەکانی و هەڵبژاردنی هاوبەشی خۆشەویستی ئازادانە هاوشێوەی پیاو دەبێت، ساڵی 1892 ژمارەی یەکەمی گۆڤاری «یەکسانی»، یەکەم گۆڤاری سیاسی ژن دەرچوو کە کلارا زیتکینا سەرنووسەری بوو، رۆڵێکی گەورەی بینی لە بڵاوکردنەوەی بیر و گرنگی بە لایەنی تیۆری دەدا، دۆخی سەختی ژنانی دەخستەڕوو.

لە ساڵی 1889دا، کاتی دامەزراندنی سۆسیال ئینتەرناسیۆنالی دووەم، یەکسانی تەواو لە مافە پیشەیی و کۆمەڵایەتییەکان بۆ ژنان و بەشداری چالاکانەیان لە خەباتی چینایەتی کرایە پڕۆژەی کار، لە ساڵی 1907 دا هەوڵی پتەوکردنی پەیوەندیی نێوان رێکخستنی کرێکاری ژنانی وڵاتە جیاجیاکان درا، بزووتنەوەی کرێکاری ژنان ئەوەندە فرەوان بوو، لە شتوتگارت بە هاوکاری ئینتەرناسیونال یەکەم کۆنگرەی نێونەتەوەیی ژنان بەسترا، یەکسانیی ژن و رزگارکردنی بووە کارنامەی تەڤگەری ژنان، لە ساڵی 1909 لە نیویۆرک 15 هەزار ژن بەشداری رێپێوانێکیان کرد، داوای مافی هەڵبژاردن و زیادکردنی کرێ و کەمکردنەوەی کاتی کارکردنیان دەکرد، پارتی سۆسیالیستی ئەمریکا، دوای ئەوە بریاریدا ساڵانە بە شێوەی فەرمی یادی رۆژی ژن بکرێتەوە.

لە دیداری ژنانی سۆسیالیستی ئینتەرناسیونالی دووەم لە کۆپنهاگن، لە 8ی مارسی 1910، كلارا زیتکینا پێشنیازی رۆژێکی جیهانی بۆ ژنان کرد، رۆژێک بۆ خۆپیشاندان و خەبات بۆ مافی هەڵبژاردن و یەکسانیی هەردوو رەگەزەکە، بەمشێوەیە هەر لە 8ی مارسی 1911 ئەو رۆژە لە ئەمریکا یادکرایەوە و دواتر ئەوروپا و جیهانی گرتەوە، لە روسیاش لە 8ی مارسی ساڵی 1917 ژنان بە هۆی کوژرانی دوو ملیۆن روسی لە شەڕدا، لە ژێر ناونیشانی «نان و ئاشتی» مانگرتنێکی گشتیان راگەیاند و لە ئەنجامدا قەیسەریان ناچارکرد دان بە مافی دەنگدانی ژنان لە هەڵبژاردندا بنێت، هەر لە ساڵی 1975 رۆژی ژن بووە بۆنەیەکی جیهانی دوای ئەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەستیکرد بە یادکردنەوەی ئەو رۆژە.

دیدار و ڤێستیڤاڵ و ئاهەنگ
لە هەر وڵاتێک بە شێوازێک یادی 8ی مارس دەکرێتەوە، لە زۆربەی وڵاتاندا لەو رۆژەدا ژن و پیاو بە دیاری گوڵ دەبەخشنە یەکتری، لە ئیتالیا گولی میمۆسا دەدەنە یەکتر، لە چین ژنان لەو بۆنەیەدا نیوەی ماوەکە کاردەکەن، لە ئەمریکا مارس بە مانگی ژن ناو دەبەن، رێکخراوەکانی ژنان دیدار و ڤێستیڤاڵ رێکدەخەن و ئاهەنگ دەگێڕن.

ژنانی هەموو کێشوەرەکان، سەرەڕای سنوورە نیشتمانی و جیاوازییە نەتەوەیی و کەلتووری و ئابووری و سیاسییەکان هاوار دەکەن و ناوەرۆکی ئەو یادە زیندوو دەکەنەوە، کە بیرهێنانەوەی مێژوو و کارکردنە بۆ یەکسانی و دادپەروەری، خەباتە دژی توندوتیژی و چەوسانەوە و لاقەکردن و پەراوێزخستن، بۆ بەدیهێنانی مافە یاساییەکانە لە چورچێوەی کۆمەڵگەدا، گێڕانەوەی چیرۆکی ئەو ژنانەیە کە ناویان لە مێژوو تۆمار کردوە.

ئازادی، یەکسانی، برایەتی
لە گریکی کۆندا ليسستراتا بۆ کۆتایی هێنان بە شەڕ دەستپێشخەری مانگرتنی لە سێکس کرد، لە شۆڕشی فەرەنسیدا ژنانی پاریس کە داوای “ئازادی، یەکسانی، برایەتی” یان دەکرد ، بۆ مافی دەنگدان رێپێوانێکیان بەرەو کۆشکی ڤێرسای رێکخست، لە كۆمۆنەی پاریس لە ساڵی 1871، ژنان لە سەنگەرەكانی پێشەوەی بەرگریدا بوون و رۆڵی كاریگەریان هەبوو لە رێكخستنی سەربازەكان و نزیككردنەوەیان لە شۆڕش، لە مێژووی کوردیشدا زۆرن ئەو ژنانەی لە ناو یەکێتیی نیشتمانیی دژی داگیرکەرانی کوردستان بەرخۆدانیان کردوە، لە پێناوی ژیانێکی نوێ و شایستەدا، رووبەرووی ستەم و زۆرداری بوونەتەوە.

یەكسانیی راستەقینە
یەكسانیی نێر و مێ لە ناو خێزاندا، سەرەتایە بۆ رزگاریی ژن بە گشتی لە كۆمەڵگەدا، بەدیهێنانی یەكسانیی راستەقینە لە ناو خێزاندا پێویستی بە شۆڕشە لە داب و نەریتە خێزانییەكاندا، ئەگەر ئەوە لە ناو خێزاندا بەدينەیەت، ئاسان نییە باس لە یەكسانی لە كاری كۆمەڵایەتی یان سیاسیدا بكرێت، سەرەڕای ئەمانە، لاوازیی پانتایی دیموكراسی و رۆشنبیری و سستیی ریفۆرم و چاكسازی و نەبوونی رێكخراوی خۆبەخش و سەربەخۆی مەدەنی، ئەمانە گرێكوێرەكانی تری پرسی ژنن.
کلارا زیتکینا یەکێکە لە خەباتکارانی سیاسی ژنان، ئەو هێز و ئیرادەی ژنان بە مەرجی سەرەکی دەبینێت لە رێکخستنی ژنان و ئازدبوونی کەسایەتی ژندا، ئەمە بۆ هاتنەخەباتی سیاسیی پیشەیی گرنگە؛ شێوازی بەڕێكخستنكردن و پەروەردەی سیاسی توانایان بە ژن بەخشیوە، بۆ ئەوەی لە سەندیكا كۆبوونەوەی سیاسیی، ئەو پارتەی كاری تێدا دەكات، تاكو دەنگی تێیدا بیستراو بێت.

چینی چەوساوەکان و ژنان دەبێت لەو راستییە تێبگەن کە رزگاربوونیان تەنها بە توانا و هێز و ماندووبوونی خۆیان دێتەدی، ژن لە خەباتەکەیدا هاوپەیمانی بۆ دروست دەبێت، هەر وەك چۆن چەوساوەكان لە ناو فەیلەسوف و هونەرمەندان و شاعیراندا هاوپەیمانی بۆ دروست دەبێت، ئەلیكسێندرا كۆلۆنتای، چالاكوانی سۆسیالیستی، دەڵێت «لە كۆمەڵگەی سەرەتاییدا ژن پێگەی بەهێز بووە، چونكە لە بەرهەمهێناندا رۆڵی هەبووە، بەڵام دواتر كە پیاوان هەموو كارەكانی بەرهەمهێنانیان گرتە ئەستۆ، كۆمەڵگە چیتر بە پێویستی نەزانیوە ژن یەكسان بێت بە پیاو، بۆ ئەوەی كۆمەڵگە ئامادەیی هەبێت گرنگیی تایبەتی بە ژن بدات، دەبێت ژن بە تەواوی وەك پیاو کاری کۆمەڵایەتی بەسوود بکات».

یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە مێژە ئەوە دەزانێت كە راهێنان و پەروەردە بۆ ژن بنەمایە بۆ كاری سیاسی و جەماوەری لە ئاستێكی باڵادا، لە ناو كێشمەكێش و ململانێی سیاسی بەپێی بنەماكانی سۆسیال دیموكرات، بەردەوام پەرەی بە توانا و بینای كەسایەتی ژن داوە، بەمەش بیری سۆسیال دیموكرات لای ژن گەشە دەكات و توانای لە گۆڕانكاریدا دەخاتەگەڕ، بۆ بەدیهێنانی ئەم كارە لە کوردستان كۆمەڵێك فاكتەر بەربەست بوون، میراتی دواكەوتوویی كۆمەڵی كوردەواری، سروشتی بەها و رەفتاری ناو ئەو كۆمەڵگەیه‌ و خێزان و ئاستی كرانەوە، بە تایبەتی ئەوەی پەیوەندیی بە ژنەوە هەیە، سروشتی سیستەمە سیاسییەكە، نزمیی ئاستی ژیان و بێكاری، ئەوانە كۆمەڵێک فاكتەری رێگر بوون؛ سەرەڕای ئەوانەش، یەكێتی پڕۆژەی بۆ ژن هەبووە، ژنی بردووه‌تە ناو كایەی سیاسی و لە بڕیاری سیاسیدا بەشدار بووە، یەكێتی لە بواری بیر و فكر و ئاشناكردنی ئەو توێژەدا بە بنەماكانی سۆسیال دیموكرات، دەیەوێت خزمەت بەو توێژە بكات.

بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی، بێبەشكردنی ژن لە ناسنامە و كەسایەتیی خۆی و گرێدانی بە پیاوەوە، كە بەرهەمی چینایەتی و خێزانە، دیاردەیەكە دەرگای لە پێش دەرەنجامی خراپتر لە بەرامبەر ژن كردووه‌تەوە، ژنی بەرەو دیلی و كۆیلەیی و ژێردەستی بردووە، ئەو شێوازە لە ستەم و زۆرداریی بەسەردا سەپاندووە؛ بە پێچەوانەوە، گۆڕینی ئەو مێژووە ئەنجامی كۆمەڵایەتیی قوڵ لەگەڵ خۆیدا دێنێت، سەرلەنوێ لەدایكبوونی ئازادانەی ژن، گۆڕینی دامودەزگاكانی سەرخان و ژێرخانی كۆمەڵگە و ئازادی و رۆشنگەری و دادپەروەری دەهێنێتەدی، یان بە واتایەكی تر، دیموكراتیزەبوون لە بواری ئازادی و مافەكان ژندا وەرچەرخانێكی مێژووییە، كە تێیدا ژن پێگەی سروشتیی بەرز دەكرێتەوە و دەستكەوتی دەبێت.

تا ئێستا دیموكراسی بە كردەیی رەگوڕیشەی دانەكوتاوە، بابەتەكانی خێڵەكی و بنەماڵەگەرێتی و نەتەوەپەرستیی سادە، بەرژەوەندییە تەسك و تاكەكەسییەكانی خۆیان شاردووه‌تەوە، شۆڕشی رۆشنگەری و ریفۆرمی ئایینی كە پێوستن بۆ دیموكراسی، نەهاتوونه‌تەدی، بۆیە چارەسەری پرسە دیموكراتییەكان و لە ناویاندا پرسی ژن، ئەرك و خەباتی زیاتر و بەردەوامی دەوێت، ژنان و لاوان ئەمڕۆ بە خێرایی هەست بە گرفت و داكەوتە و گۆڕانكارییەكان دەكەن، تەكنۆلۆژیای زانیاری و تۆڕەكانی گەیاندن ئەو توێژانەی لە یەك نزیك كردووه‌تەوە و بەرەو تێگەیشتنی خێرای بردوون، ژنان و زۆربەی توێژەكانی تر، ئەمڕۆ رق و كینەیەكی مەزنیان بەرامبەر بە رەوشی بێچارەی ناوچەكە هەیە و هەوێنی گۆڕانكاریی گرنگن، هیچ گومانی تێدا نییە هەوڵی ژنان سەركەوتوو دەبێت و كۆمەڵگەی دیموكراسی لەسەر دەستی ژن بەدیدێت.

بزووتنەوەی رەخنەگرانە
هەر چینێكی كۆمەڵایەتی، رۆشنبیریی كارای خۆی هەیە، بیر و تێڕوانینی خۆی سەبارەت بەو جیهانەی تێیدا دەژی، بڵاو دەكاتەوە؛ ئەمەش بۆ خۆی پرسێکە لە ناو هێزە سیاسییەکان، هەر لەسەر ئەوە گرامشی دەڵێت : «هۆشیاری خۆیی رەخنەگرانە لە رووی مێژوویی و سیاسییەوە مانای هێنانەكایەی توێژێكە لە رۆشنبیران، كۆمەڵانی خەڵك هەر ئەوها بە سادە و سانایی خۆیان جیا ناكەنەوە و سەربەخۆ نابن به‌بێ ئەوەی خۆیان رێكبخەن، هیچ رێكخراوێك و هیچ هۆشیارییەكی رەخنەگرانە به‌بێ ڕۆشنبیر بوونی نابێت و بەدینایەت، واتە به‌بێ كەسانی رێكخەر و سەركردە، لێرەوە رۆشنبیر توێژێكی كۆمەڵایەتییە و نوێنەرایەتیی توێژ و چینەكانی كۆمەڵگە دەكات و پارێزەری بەرژەوەندییەكانیانە»، رۆشنبیرانی چینی سەرمایەداری و بە تایبەتییش لیبراڵیزمی نوێ، لە توێژینەوە و لێكۆڵینەوەكانیاندا بەردەوام خەریكن ئەوە لە مێشكی خەڵكدا بچەسپێنن كە ئەو سیستەمە بەردەوامیی دەبێت، هه‌وڵ ده‌ده‌ن سەرنجی خەڵك نەچێتە سەر نەهامەتی و نایەكسانیی ئەو كۆمەڵگەیە و پەرە بە بزووتنەوەیەكی رەخنەگرانە نەدرێ، لە لای خۆمان كەم نین ئەو رۆشنبیرانەی تاكەكەس پیرۆز دەكەن، بەرگێكی ئەفسووناویی به‌ به‌ردا ده‌كه‌ن و ستەمی تاكڕەوی وەك مۆدێلێكی جوان نمایش دەكەن، توێژێکی پێشکەوتووی رۆشنبیرانیش سیاسەتی یەکێتی بەرەوپێش دەبەن و بە وریاییه‌وه‌ مامەڵە لەگەڵ ئەركە نیشتمانی و مرۆییەكاندا دەكەن، رۆڵی بنیادنه‌ریان لە بواری پەرەپێدان و رۆشنگەریدا هەبووە، بوێر و ئازا بوون، بەرامبەر دیاردەی دواكەوتوویی و خێڵەكی، خۆفرۆشی و گەندەڵی، برسیكردنی خەڵك و ستەم و تاكڕەوی، ترس و تیرۆری دەسەڵات وەستاون، واتە رۆشنبیران و توێژەران کە بەردەوام سەرچاوەی فکر و پرۆژەن بۆ ناساندنی دۆخەکە و سروشتی ململانێی لە هەرێم و ناوچەکە و دۆزینەوە و خستنەڕووی چارەسەر بۆ کێشە و گرفتەکان، دەبێی یەک لەو کۆڵەکانە بێت کە لەمەودوا یەکێتی گرنگی پێدەدا.

فکر و سیاسەت لەناو یەکێتیدا دەبێت رەچاوی بەهاو پرنسیپە ئەخلاقیەکان بکا، کە ئەمەش خالێکی تری گرنگە، بیروباوەڕ و هەستەكان ئایدیۆلۆجیای كاریگەرن، بۆیە پوختەی چەمكە ئەخلاقییەكان و هەستەكان تەنها لە رۆڵە كۆمەڵایەتییەكەوە دەتوانرێ بەدیبكرێت.

سیاسەت و بۆچوونەكانی یەكێتی
بۆیە كەسایەتیی یەكێتی، بۆ جێبەجێكردنی سیاسەت و بۆچوونەكانی یەكێتی، دەبێت لە ناو كێشمەكێش و ململانێی ناو كۆمەڵگەدا پەروەردە بێت و بەو پره‌نسیپ و بەها ئەخلاقییانە ئاشنا بێت، دەبێت تێبگەین لەوەی ئەرك و بەرپرسیارێتی و ماف هاوبەشن و پێكەوە و بە هاوكاری كاریان بۆ بكەین، ئەو كەسایەتییە پڕبەها و رەوشتە نوێیەی شارەزای هێڵە سەرەكییەكانی سیاسەتی یەكێتییه‌ و ئاگادارە، دەتوانێت خاوەنداری لە مێژوو و میراتی پڕبەها و رەوشتی رابردووی یەكێتی بكات، خۆنەویستی و كاركردن بۆ كۆمەڵگەیەكی دادپەروەر و بێ كێشە بكاتە شێوازی سەرەكیی كاركردن، لەو هەلومەرجەی هەرێمدا متمانەی خەڵك بە دەستبهێنێت.

فکر و بەها و میراتی
ئەگەرچی فکر و بنەما و بەها و میراتی رابردوو و مێژوو و هەبوونی توێژێکی رۆشنبیر زەخیرە و کەرەستەی سەرەکی و پێویستن، بەڵام تەنها بەوانە گۆڕانکاری بەدینایەت، ئەگەر یەکێتی نیشتمانی نەبێتە خاوەنی پڕۆژەیەکی سەردەمیانە وگشتگیر و هەمەلایەنە، کە رەنگدانەوەی واقیع و داخوازیەکانی خەڵک و ئەو گۆڕانکاریانەی بەسەر کۆمەڵی کوردەواریدا هاتووە و کێبڕکێی بکات بۆ ئەوەی ببێتە هێزی سەرەکی، پڕۆژەیەک کە یەکێتی جیاکاتەوە لە هێزە سیاسیەکانی تر و خەڵک و بەتایبەتی چینە چەوساوەکان بکاتە هاوبەش و بەشدار لەو ململانێیەدا، بۆیە هێڵە سەرەکیەکانی ئەو پڕۆژەیە دەبێت بە کردەوە و لە پانتایی بەیەکدادان، پێداگری لە سەر ماف و ئازادی سیاسی و دیموکراسی، بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و رەوتی نیولیبرالیزم بە نەریتی خێڵەکی و بنەماڵە، کە بە بیانۆی سیاسەتی بازاڕی ئازاد خەریکی تاڵانکردنی داهاتی وڵات و دانی بە کەرتی تایبەتە، کە ئەمەش بارگرانی سەر خەڵک و هەژاری و نەداری زیاد دەکات، کارکردن بۆ خۆشگوزەرانی خەڵک و دەسەڵاتێکی بە سیستەم و بە دامەزراوەکراو و خزمەتگوزار و زیادکردنی دەرفەتی کار، بناغەی کارکردن بێت لە دەسەڵات، گرنگیدان بە توێژی گەنجان بە هەردوو رەگەزەکە، کە ئەمەش بنەمای پرۆژەی سۆسیال دیموکراتە، پەرەدان بەسیاسەتی وڵاتپارێزی و کاری رێکخراوەیی پەروەردە و بینای کەسایەتی خاوەن ئیرادە و باوەڕ بەخۆبوون، لە بواری دەسەڵاتیشدا نابێت یەکێتی چاوپۆشی لە کەموکورتییەکانی دەسەڵات بکا، و بێدەنگ بێت گوایە بەشدارە لە دەسەڵاتدا، دەبێت یەکێتی بەردەوام لە سەنگەری خەڵک و بەرژەوەندی ئەوان بێت، هیچ گومانی تێدا نییە خەڵکیش دەبێتە هاوکاری یەکێتی و پێگە و ئاستی جەماوەری یەکێتی پەرەدەسێنێت.

لایەنێکی تری سەرنج کە دواڕۆژی یەکێتیشی پێوە بەستراوە، کۆمەڵگە و کایە جەماوەریەکە، بە تایبەتیش رۆڵی گەنجانە، جا چ لاوان بێت یان ژنان، کە ئەمرۆ لە ئاستی دونیاشدا ئەو توێژە چالاکە و هاتۆتە ناو گۆرەپانی سیاسییەوە، چۆن رێگە بۆ گەنج دەکرێتەوە هێز و توانای بخاتەگەڕ؟ ئایا فکری سۆسیال دیموکرات تا چەند لە ناو گەنجەکانی (ی.ن.ک)دا گەشەی کردووە؟ ئێستا (ی.ن.ک) پڕۆژەی چییە بۆ خزمەتکردنی زیاتری ئەو توێژە و نزیکردنەوەی لە پڕۆژەکەی؟

لە جیهانی ئەمڕۆ و لە تەواوی بزووتنەوە کۆمەڵایەتی و شۆڕشگێڕییەکاندا، گەنجان پێشەنگی دیموکراتیزەکردنی کۆمەڵگە و ریفۆرمن و فاکتەری بەهێزی گۆڕانکارین، گەنجان خێرا هەست بە دۆخەکە دەکەن و تێدەگەن، تەکنۆلۆژیای زانیاری و تۆڕەکانی گەیاندن زیاتر گەنجانیان بەرەو هۆشیاربوونەوه‌ و تێگەیشتنی خێرا و نزیکبوونەوە لە واقیعەکە بردووە؛ مەیلی بەرەو هێزە سیاسییە شۆڕشگێڕەکان لە جیهاندا زیادی کردووە، لە لای خۆشمان رەوتێکی پۆپۆلیستیی گەنجان لە گەشەکردندایە، بێهیوایی گەنج لە دۆخی داهاتوو، نەبوونی دەرفەتی کار، سیستەمی خراپی حوکمڕانی و داخراویی کۆمەڵگە گەنجی هەرێمیان خزاندووه‌تە ناو سیاسەت و ململانێ، یەکێتی هەر لە سەرەتاوە وەک هێز و جووڵانەوەیەکی گەنجانی شۆڕشگێڕ و خاوەن فکر و بنەما بووە، گرنگیدان بە گەنج و پەرەپێدانی توانا و لێهاتووییه‌كانی، بیناکردنی کەسایەتی و پێگەیاندنی سەرکردەی گەنج کاری لە پێشینەی یەکێتیی نیشتمانی بووە؛ ئەگەرچی ئەم کارە لە هەرێم سادە و سانا نەبووە، چونكه‌ کۆمەڵێك فاکتەر بەربەست هه‌بوون، سروشتی سیستەمە سیاسییەکە، نزمیی ئاستی ژیان و بێکاری، دونیای جیهانگەرایی… ئەوانە کۆمەڵێك فاکتەری رێگر بوون، سەرەڕای ئەوانە، پڕۆژەی یەکێتی پەروەردە، بیناکردنی سیاسی و دەوڵەمەندکردنی گەنج بە بەها و نموونەی راست و دروست، لە ناو ململانێ و کاری سیاسیی پێگەیاندن و ئامادەکردنی سەرکردەی شارەزای هاوسەنگ و کاریگەر، کە دەتوانێت بەرەنگاری کێشە و گرفتەکان ببێتەوە، ئەمە پر‌نسیپی کارکردنی یەکێتییە بۆ خزمەتی گەنج لە بواری سیاسیدا، یەکێتی لە بواری بیر و فکر و ئاشناکردنی ئەو توێژە بە بنەماکانی سۆسیال دیموکرات، دەبێت خزمەت بەو توێژە بکات، یەکێتی دەبێت هاوشێوەی وڵاتانی ئەسکەنده‌ناڤیا پڕۆژەی بۆ گەنج و لاوان هەبێت، لە دەرفەتی خوێندن و بەرنامەی پەرەپێدان و گەشەی مرۆیی و کارکردن و یەکسانیی ئابووری و وەبەرهێنان لە سێکتەرە جیاجیاکاندا، ئەمانە بکاتە ستراتیژی سیاسی و بەرنامەی کاری حکومەت، لە رێگەی ئەمەوه‌ دەرفەت بۆ گەنج زیاتر دەکرێتەوە تا رۆڵ ببینن، لەگەڵیشدا کۆمەڵگەیەکی ئارام و سەقامگیر و لێبوردە دروست بێت.

بەشداریی ژن و رۆڵی لە ناو یەکێتی و کۆمەڵگە دەبێت پڕۆژەی لە پێشینەی یەکێتی بێت، پرسی ژن جێگه‌ی سەرنجی چالاكوانانی سۆسیالیستی و بواری دیموكراسی و مافی مرۆڤ و هاووڵاتیبوونە، بە تایبەتی كه‌ ئەمڕۆ جوڵانەوە و تەڤگەرە سیاسییەكان بەشی زۆری دونیایان گرتووه‌تەوە، لە ئەوروپاوە تا ئەم‌ریكا و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و بگرە تەواوی دونیا، كە پێویست دەكات هەموو تواناكانی مرۆڤ و لەگەڵیدا ژنیش رۆڵ ببینێت، لە كاتێكدا لە رابردوودا ژن لەو ململانێ سیاسییانەدا پەراوێز خراوە، بە هۆی ئەوە باجی زۆری داوە، یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، وەك حیزبێكی سۆسیال دیموكرات، دەبێت هەوڵی زیاتری بەڕێكخستنكردنی ژنان بدا و ئەمە یەک لە کارە سەرەکیەکانی بێت، رۆڵ و كاریگەری و پێگەی ژنان بۆ ئەوەی بەرگری و شەڕی مافەكانیەکان بكەن بەهێزتر بکات.

ژن لە ئۆرگانەكانی یەكێتیدا
ژنان لە ئۆرگانە جیاجیاكانی یەكێتیدا دەتوانن زیاتر داكۆكی و كار بۆ یەكسانیی جێندەری و مافی ژنان و یەكسانیی پیاو و ژن لە ئەرك و مافەكانیاندا بكەن، په‌ره‌ بەو كولتووری یەكسانیخوازییە بدەن، كار بۆ كۆمەڵێك پڕۆژە بۆ پەرەپێدانی تواناكانی ژن و پشتبەخۆبەستن بدەن، یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەبێت ئەوە بزانێت كە راهێنان و پەروەردە بۆ ژن بنەمایە بۆ كاری سیاسی و جەماوەری لە ئاستێكی باڵادا، لە ناو كێشمەكێش و ململانێی سیاسی بەپێی بنەماكانی سۆسیال دیموكرات، بۆ بەدیهێنانی ئەم كارە لە کوردستان كۆمەڵێك فاكتەر بەربەست بوون، میراتی دواكەوتوویی كۆمەڵی كوردەواری، سروشتی بەها و رەفتاری ناو ئەو كۆمەڵگەیه‌ و خێزان و ئاستی كرانەوە، بە تایبەتی ئەوەی پەیوەندیی بە ژنەوە هەیە، سروشتی سیستەمە سیاسییەكە، نزمیی ئاستی ژیان و بێكاری، ئەوانە رێگربوون، یەکێتی دەبێت کار لە سەر دەستپێشخەریەکی یەکلاکەرەوە بۆ رێکخراوەکەی بکات، کە خۆی لە خواست و داواکاری ژنان دەبینیەوە ک ئەویش رێکخراوێکی سەربەخۆیە بۆ ژنان.

شوناس و مۆرکی سیاسی
میدیا و راگەیاندن پرسێکی ترە کە رۆلی کاریگەر دەبینێت، هەموو بزوتنەوە سیاسییەکان بۆ سەپاندنی هەژموون و بەهێزکردنی پێگە و ئاستی جەماوەریان پشتی پێدەبەستن، مێژووی ململانێی سیاسی لە جیهان، ئەزموونی ململانێی چینایەتی میراتێکی زیندووی لە بواری راگەیاندن بۆ دارشتنی ستراتیژ و تاکتیکی گونجاو جێهێشتوە، بۆیە پێویستە راگەیاندنی یەکێتی بە پێی بنەمای فکری و ئاراستەی سۆسیال دیموکرات کاری سیاسی بەرەو پێش ببات، شوناس و مۆرکی سیاسی جیاواز بە یەکێتی ببەخشێت، شێوازی حوکمڕانی و ئەلتەرناتیڤ و بە سیستەمکردن و بەدامەزراوەکردنی دامودەزگاکان و لە سەنگەری داخوازی و ویستەکانی کۆمەڵگە و بەرژەوەندیەکانی خەڵکدا بێت و راستیەکان بەروونی بخاتەڕوو و چەواشەکاری و هەڵخەڵەتاندنی راگەیاندنەکانی تر ئاشکرا بکا، یەکێتی دەبێت پەرە بە تۆێژینەوەی تیۆریی دیاردە بەرجەستەکراوەکان بدات، پڕوپاگەندە بۆ مەسەلەی سیاسی و کاری رێکخراوەییش بگرێتەخۆی، نابێت تێکەڵەیەک بێت لە ڕای ناکۆک و دژ بەیەک، کار بۆ نزیککردنەوە و یەکخستن بکات، نەک رەنگدانەوەی رایە جیاجیاکان بێت، سنوورێکی جیاکراوە و رۆشنی هەڵوێستەکانی بخاتەڕوو، و یەکێتیەکان کۆبکاتەوە و دەرگاش بۆ دایەلۆگ بکاتەوە، یەکێتی فکر و تێروانینی ئایدیۆلۆژی لە ناو یەکێتیدا بخوڵقێنێت، بەرەنگاری ئاراستە سیاسیەکانی تر ببێتەوە، ئەمە بە مەبەستی نزیکبوونەوە و دانانی هێڵی جیاکراوە.

لە رووی سیاسییەوە، یەکێتی دەبێت شێلگیرانە پەرە بە مافە دیموکراسی و ئازادییە سیاسییەکان بدات و دژی سیاسەتی سەرکوتی بێپەردەی هەر چالاکی و ناڕەزاییەک ببێتەوە کە تا ئێستا هەرێم پیادەیکردوە، کوشتنی رۆژنامەوانان و تەقەکردن لە خۆپیشاندەران و دەستبەسەرکردن و سزادانی کەسانی چالاک لە دادگایی رووکەشی .. هتد، بە تایبەتیش بەم دواییە یاساکانی تیرۆر بۆ دادگاییکردن و زیندانیکردنی نەیاری سیاسی بەکاردێت و هەڕەشە لە بەرهەڵستکاراران ئەکرێت.

سیاسەتێکی دڕندانەی نیولیبرالیزم
لە هەرێمی کوردستاندا سیاسەتێکی دڕندانەی نیولیبرالیزم پیادە ئەکرێت، کە وەک زەمینلەرزە کۆی پایە ئابوورییەکانی کۆمەڵگا ئەڕوخێنێت و لەسەر وێنای نیولیبرال بەرهەمی ئەهێنێتەوە، سەرباری ئەوەی کوردستان ئابوورییەکی کشتوکاڵی بووە بە هۆی خاک و ئاوی گونجاوە، دەستەڵاتدارانی هەرێم بە تەواوی ئەو کەرتەیان ئیفلیج کردوە و بازاڕی هەرێمیان بە تەواوی واڵا کردوە، کەرتی پیشەسازی گشتیش نەماوە، چالاکی مۆڵە بازرگانیەکانن کە تەنها بۆ ساخکردنەوەی کاڵاکانی بێ ستانداردی وڵاتانی دەوروبەرە، کەرتی تایبەت سێکتەری تەندروستی و پەروەردە و خوێندنی باڵا و کەرتی نیشتەجێبوون و شارەوانی و وزەشی گرتۆتەوە، کەرتی گشتی لەو بوارانە فەرامۆش کراوە، ئەم سیاسەتە دژی بنەماکانی سۆسیال دیموکراتە و پێویستە یەکێتی رێگە لەو سیاسەتە دڕندانە و دژە مرۆڤەی نێولیبراڵی بگرێت کە ئێستا لە هەرێم پیادە ئەکرێت و دەرئەنجامە کارەساتاویەکانی بۆ چینە نەدارەکانی کۆمەڵگا دەرکەوتووە.

بەرەوپێشبردنی سیاسەتی یەکێتی لە کوردستان و عیراق و ناوچەکە و جیهاندا، نزیکبوونەوە لە پێکهاتەکانی عیراق و گەران بۆ دۆزینەوەی چارەسەری کێشە هەڵپەسێردراوەکانی عیراق و لە ناویاندا کێشەی ناوچە جێناکۆکان و رێکخستنەوەی پەیوەندی یەکێتی لەگەڵ هێزە سیاسییەکانی تری پارچەکانی تر، پەیڕەوکردنی سیاسەتێکی وڵاتپارێزی بەو مانایەی پارچەکانی تری کوردستان قولایی ستراتیژین و نەهێشتنی تۆڕی سیخوری و خۆفرۆشی لە ناو هەرێمدا.

پەرۆشی بۆ کەسوکاری شەهیدان و پێشمەرگە دێرینەکان و زیندانیانی سیاسی کە میرات و سەرچاوەی سەروەریەکانی رابردووی یەکێتین و بەهاناوە هاتنیان و جێبەجێکردنی پێویستیەکانیان دەبێ لە سیاسەتی یەکێتیدا رەنگبداتەوە.

ئەمانە بەیەکەوە و بەکاری شێلگیرانە و یەکلاکردنەوە و کۆتاییهێنان بە کێشە ناوخۆییەکان و بالبالێن و فرەجەمسەری، هەر یەکە میری ناوچەیەک بێت، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان دەبێتە ژمارەیەکی کاریگەر لە ناوخۆدا و لە ململانێی سیاسی و هاوکێشەکانی ناوچەکەدا.