عیراق وڵاتێكی دەوڵەمەندە، بەڵام ناتوانین بڵێین خاوەنی ئابوورییەكی بەهێزە

بەهای دۆلار بەرانبەر بە دینار تادێت دادەبەزێت، وتەبێژی بازاڕی دراوی شاری سلێمانی-ش هۆکارەکانی دابەزینی بەهاکەی روون دەکاتەوە و دەڵێت: «بڕواناكەم هیچ كاتێك بەهای دۆلار نزیكببێتەوە لەو بەهایەی بانكی ناوەندیی عیراق دایناوە».  
د. جەبار گۆران مامۆستای زانکۆ و وتەبێژی بازاڕی دراوەکەی شاری سلێمانی لەم دیدارەدا بۆ كوردستانی نوێ روونکردنەوەی زیاتر دەخاتەڕوو:

*كەی بەهای دۆلار دەگاتە ئەو ئاستەی بانكی ناوەندی دیاریكردووە كە (1320) دینارە بۆ یەك دۆلار؟
-هیچ كاتێك بەهای دۆلار نزیك نابێتەوە لەو بەهایەی بانكی ناوەندی عیراق دایناوە و نزیكبوونەوە لێی ئەگەرێكی دورە، لەبەرئەوە ئەگەر بەهاکەی بگاتە ئەو بەهایەی بانكی ناوەندیی دایناوە، ئەوا بەهای حەواڵەی دەرەكی پاشەكشە دەكات، چونكە هیچ بازرگانێك ناچێت لە بانك دۆلار وەربگرێت، بەڵكو دێتەوە لە بازاڕی ئازاد و بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراوەكان ئەو دۆلارەی پێویستیەتی دەیكڕێت، بەوپێیەی هەمیشە كاروباری بانك قورسترە.

*هۆكارەكانی دابەزینی بەهای دۆلار چین؟ ئایا هۆكارەكان ناوخۆیین یان دەرەكین؟
-هۆكاری دابەزینی بەهای دۆلار پەیوەندی بە هەندێك هۆكاری ناوخۆیی و دەرەكییەوە هەیە، ئێستا دۆلار لە بازاڕەكاندا زۆر زۆرە، چونكە بانكی ناوەندی دۆلارێكی زۆر زۆر دەفرۆشێت، ئەوەش بەهۆی ئەوەی ئێستا كورتهێنانی دینار هەیە لە عیراقدا بەهۆی ئەوەشەوە وەزارەتی دارایی سێ تریلیۆن دیناری لە بانكی ناوەندی وەرگرتوە بۆ جێبەجێكردنی پابەندبوونەكانی خۆی بۆ مووچەی فەرمانبەران و پێداویستی وەزارەتەكان، چونكە دینار لە ناو سیستمی بانکیدا كەمە و لە ٪25-ە، رێژەی لە ٪75ی دیناری لە دەرەوەی بانکەكاندایە و لای هاووڵاتیانە.

*لە ساڵی (2022)دا عیراق هەندێك رێکاری گرتەبەر بۆ دابەزینی بەهای دۆلار و دەبێت مامەڵە داراییەكان لەڕێگای بانكەوە بكرێن. ئایا ئەو رێکارانە تا ئێستا جێبەجێ دەکرێن؟
-لە مانگی (11ی 2022)دا، عیراق دەستی داوەتە سیستمێكی نوێ، كە خۆی لە مامەڵە دەرەكییەكان دەبینێتەوە و دەبێت لەڕێگای بانكەوە بكرێت، لەبەرئەوە پێویستە هەموو رۆژێك بانكی ناوەندی دۆلاری زۆر بخاتە بازاڕەوە و ئەو دینارە وەربگرێتەوە كە لە دەرەوەیە، تایبەتمەندییەكانی بازاڕیش وایە كە خستنەڕووی دۆلار زۆر بێت، خواست كەمتر دەبێتەوە و لەئێستاشدا رۆژانە بانكی ناوەندی دۆلارێكی زۆر دەخاتە بازاڕەوە بۆئەوەی ئەو دینارانەی لە دەرەوەی بانكدا هەیە، وەریبگرێتەوە بۆ پڕكردنەوەی پێداویستییەكانی خۆی.

*ئایا دانوستاندنەكانی ئەمریكا و ئێران هیچ كاریگەرییەكی لەسەر دابەزینی بەهای دۆلار هەیە؟
-هۆكارێكی دیکەی دابەزینی بەهای دۆلار بۆ دانوستانەكانی ئەمریكا و ئێران دەگەڕێتەوە، چونكە پێشتر هەر بڕە پارەیەك دەدرا بە عیراق لە ژێر چاودێری و سانسۆری ئەمریكادا بوو، دەبوو سەرچاوەی دەرچوونەكە دیاریكراوبوایە، ئامانجەكەش ئەوە بوو ئەو دۆلارەی دێت بۆ عیراق بە دەستی ئێران نەگات، بەڵام ئێستا كە دانوستاندن لەنێوان ئەمریكا و ئێراندا هەیە، دەتوانم بڵێم لە مانگی (11ی 2022)ەوە تا ئێستا بانكی ناوەندی عیراق ئەوەندە دەستكراوە نەبووە بۆ فرۆشتنی دۆلار و چاوپۆشییەك هەیە، چونكە ئێستا زۆر بە ئاسانی دەستی بە دۆلار دەگات و زۆر بە ئاسانیش دەیفرۆشێت.
*یەدەگی عیراق ئێستا دابەزیوە و نرخی نەوتیش بەردەوامە لە دابەزین، ئەمە كاریگەری لەسەر دابەزینی بەهای دۆلار هەیە؟
-لەڕابردوودا عیراق خاوەنی (120) ملیار دۆلار و (160) تۆن زێڕی یەدەگ بوو، بەڵام ئێستا دۆلارە یەدەگەکەی کەمبۆتەوە، كێشەی عیراقیش ئەوەیە ئابوورییەكەی، ئابوورییەكی پاشكۆییە و پشت بە یەك سەرچاوەی داهات دەبەستێت، كە نەوتە، ئێستا نرخی نەوت دابەزیوە، لە بودجەی عیراقدا نرخی یەك بەرمیل نەوت بە (70) دۆلار دیاریكراوە، بەڵام ئێستا نرخی نەوت كەمترە لە (65) دۆلار، چونكە ئامانجی ئەمریكا ئەوەیە نرخی نەوت دابەزێت لە قۆناغی یەكەم بۆ (60) دۆلار و لە قۆناغی دووەمدا بۆ كەمتر لە (50) دۆلار، ئەمە رووبدات، ئەوا عیراق رووبەڕووی كورتهێنانێكی زۆر دەبێتەوە، لەوانەیە نەتوانێت مووچەی فەرمانبەرانیش دابین بكات، خۆی ئەمەش مەترسییەكە و لەداهاتوودا لەسەر ئابووریی عیراق دروستدەبێت، بۆیە ئێستا حكومەتی عیراق لە هەوڵی ئەوەدایە سەرچاوەكانی داهات زیاد بكات و تەنها پشت بە داهاتی نەوت نەبەستێت، چونكە ئەمە پرۆسیەكی درێژخایەنە و پێموایە كاتی زۆر زۆری پێدەچێت و عیراق فریای ئەوە ناكەوێت لە ماوەیەكی كەمدا سەرچاوەكانی داهات زیادبكات، راستە عیراق وڵاتێكی دەوڵەمەندە، بەڵام ناتوانین بڵێین خاوەنی ئابوورییەكی بەهێزە، دەوڵەمەند لەگەڵ ئابووری بەهێز جیاوازە، عیراق ئابوورییەكەی گەشەسەندوە، بەڵام ئابوورییەكەی پەرەپێدەر نییە و لە هەموو سێكتەرەكاندا گەشەی كردبێت، بەڵکو تەنها لە نەوتدا گەشەی كردووە.

*عیراق رۆژانە نەوتێكی زۆر دەفرۆشێت، ئایا بە دابەزینی نرخی نەوت چ مەترسییەك لەسەر دراوی عیراق دروستدەبێت؟
-ئامانجی ئەمریكا ئەوەیە نرخی نەوت دابەزێنێت و بەهای دۆلاری ئەمریكی وەكو ئیندێكسی دۆلار لەسەرئاستی بازاڕە داراییەكان دادەمەزرێنێت بۆئەوەی تێچووی كاڵا لە ئەمریكا كەمبێتەوە و كاڵای ئەمریكی كێبڕكێی كاڵای چینی بكات، ئەمەش زیانێكی زۆر بە عیراق دەگەیەنێت، چونكە نرخی نەوت دادەبەزێت، ئەگەر نرخی نەوت لە (60) دۆلاردا بێت ئەوا عیراق (10) دۆلار كورتهێنانی دەبێت لەو رێژەیەی لە بودجەی ساڵانەدا دیاریكراوە كە (70) دۆلارە. ساڵی رابردوو عیراق (64) تریلیۆن دینار كورتهێنانی هەبووە، ئێستاش دیسان نەوت داببەزێت، كە بۆ هەر بەرمیلێك (10) دۆلاری دیکە كورتهێنانی دەبێت و رۆژانە سێ ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل نەوت دەفرۆشێت، كە ئەمەش بار قورسییەكی زۆر لەسەر ئابووریی عیراق بەجێدەهێڵێت. لەبەر ئەم هۆكارانە جۆرێك لە مەترسی لەسەر ئابووریی عیراق و تەنانەت بەهای دیناری عیراقی هەیە.

*عیراق مانگانە پێویستی بە چەند بڕی پارە هەیە بۆ دابینکردنی مووچە؟ ئایا ئەو بڕە پارەیەی لە بەردەستدایە؟
-ئەوەی ئێستا هەیە، عیراق مانگانە پێویستی بە چوار تریلیۆن و 500 ملیار دینار هەیە بۆ مووچەی فەرمانبەرانی عیراق و هەرێمی كوردستان، كە هەرێمی كوردستان بە تەنها پێویستی بە نزیكەی یەك تریلیۆن دینار هەیە، لەبەر ئەم هۆكارەش رێژەی دینار لە بانكەكاندا كەمە، چونكە هاووڵاتییان و بازرگانان پارەكانیان لە بانكەكاندا دانانێن، واتە رێژەی لە ٪75ی دینار لە دەرەوەی سیستمی بانكیدایە، بەو مانایەی لە دەستی هاووڵاتیاندایە، لەبەرئەوە بانكی ناوەندی ناچارە بە بەردەوامی دۆلار بفرۆشێت بۆئەوەی رێژەی دیناری زیادبكات، كە ئەمەش كێشەیە، چونكە بە گوێرەی راپۆرتی مانگانەی بانكی ناوەندی، رۆژانە 300 ملیۆن دۆلار دەفرۆشێت، كە ئەمەش قورساییەكی زۆر لەسەر ئابووریی عیراق دروستدەكات. لەو باوەڕەدا نیم بەهای دۆلار لەو بەهایەی ئێستادا جێگیربێت، لەگەڵ ئەوەشدا نیم بەهای دۆلار بەرزببێتەوە، هەمیشە لە بەرژەوەندیی دیناری عیراقی قسەمان كردووە و نەمانهێشتوە بازاڕ بشڵەقێت. كەناڵ هەبووە لە كوردستاندا زۆر بە وردی كاری لەسەر گرانبوونی دۆلار كردووە، بەڵام ئێمە بە ئاڕاستەیەك بووین نەمانهێشتوە ئەو شڵەژانە لەبازاڕدا رووبدات.

*ئایا ئەو چاكسازیانەی عیراق لە سیستمی بانكیدا كردوویەتی، سەركەوتوو بووە؟ لەكاتێکدا عیراق تەنها بە فرۆشتنی نەوت دۆلاری دەستدەكەوێت.
-یەكەم ئەو چاكسازییەی چەندین ساڵە لە سیستمی بانكیدا كراوە وردە وردە پاشەكشە دەكات.
دووەم تا كەی حکومەتی عیراق دەتوانێت ئاوا پشتگیری بەهای دیناری عیراقی بكات؟ لەكاتێكدا تەنها لە یەك سەرچاوەوە دۆلاری دەستدەكەوێت، كە فرۆشی نەوتە و وا نرخی نەوتیش دادەبەزێت.
ئەمانە كۆمەڵێك مەترسین لەسەر بەهای دیناری عیراقی، ئومێد دەكەم نرخی نەوت بەرزببێتەوە، چونكە ئەمە كاریگەرییەكی خراپ لەسەر مووچەی فەرمانبەرانی عیراق و هەرێمی كوردستانیش دروستدەكات. 

نرخی دۆلار تا دێت زیاتر دادەبەزێت