جەنگ لە ئۆكرانیا مرۆڤایەتی لەبەردەم تەڵەزگەی خۆیدایە

10:53 - 2022-08-10
ڕاپۆرت
451 جار خوێندراوەتەوە
جەنگی ئۆکرانیا

عەلی حەرب

و: ئیسماعیل كوردە

بێگومان ئەو جەنگەی لە ئۆكرانیا روویداوە، رووداوێكی گەورەیە و وا لە جیهان دەكات وەك پێش جەنگەكە نەبێت. رووداوەكە رێك وەك رووخانی یەكێتیی سۆڤیەت لە 1991، یان لە شێوەی هەڵگیرسانی هەردوو جەنگی یەكەم‌ و دووەمی جیهانیە. لەگەڵ ئەوەشدا ئەو جەنگە وەرقەكان تێكەڵ دەكات‌ و هاوسەنگی هێزو پێشەنگییە ستراتیژیی ‌و سیاسییەكان دەگۆڕێت، هەروەها شێوازی یاریی یاریكەرەكانی سەر مەیدانەكەش گەورە بن یان بچووك دەگۆڕێت. بەو مانایەی هیچ كەسێك لە كاریگەریی ئەو رووداوە بەدەر نابێت كە هەموو لێكدانەوەكان دەشێوێنێت، واشدەكات بە بیركردنەوەو ئامڕازاكانی شیكردنەوەكاندا بڕۆینەوە.

پوتین و وەهەم‌ و گرێ‌ و گۆڵەكانی 
زێدەڕۆیی نییە ئەگەر بڵێن: ڤلادیمێر پوتینی سەرۆكی روسیا هەڵتۆقیوی رووداوی رووخانی یەكێتیی سۆڤیەتە، ئەو پێوایە رووخانەكە لەرووی جیۆپۆلەتیكی‌ی و شوناسی كەلتوورییەوە بۆ ئیمپراتۆریەتی روسی كارەسات بوو. بۆیە پوتین خاوەنی یادەوەرییەكی برینداركراو، یان شڵەژاوە و دەیەوێت هەستی رقئامێزیی ‌و ئیرادەی تۆڵەسەندنەوە بوروژێنێت. پوتین هەر لەو كاتەوەی بەر لە دوو دەیە دەرفەتی هاتنە دەسەڵاتی بۆ رەخسا بەو شێوەیە بیردەكاتەوە، تا ئەمڕۆ ئەمریكیی ‌و ئەوروپییەكان توشی سوپرایز بكات ‌و پێیان بڵێت ئەوان نەزان‌ و ساویلكە بوون كە رۆژگارێك ئاهەنگی سەركەوتنیان بەسەر یەكێتیی سۆڤیەت گێڕاو، پێیانوابوو دوای ئەو رووخانە جارێكی تر روسیا هەڵناستێتەوە. ئەو شێوازی بیركردنەوەیەی پوتینیش لە كۆمەڵێك وەهمەوە سەرچاوە دەگرێت، كە ئەنجامەكەی جگە لە مەرگ‌ و وێرانی هیچیتر نابێت.

یەكەم وەهم
 یەكەم وەهەم ئەوەیە كە پێیوایە ئۆكرانیا وەك دەوڵەت یان وڵاتێك نییە، بەڵكو بەشێكە لە روسیا یان دورستكراوی خۆیەتی. بەڵام رووداوەكان ئەوەیان بەدەرخست كە ئۆكرانیا وڵاتێكی خاوەن سەروەریی ‌و شوناس ‌و ناسنەمەی تایبەتی خۆیەتی. راستە هەندێك وێكچوونی لەگەڵ روسیادا هەیە، بەڵام لە هەمانكاتیشدا وێكچوونی لەگەڵ دراوسێكانی دیكەشیدا هەیە، لەوانەش پۆڵەندا. ئەمەش بەو مانایەیە كە ئۆكرانیا خاوەن شوناسێكی تێكەڵ‌ و فرە رەهەندە. وەك لە روسیاشدا هەمان شت هەیە، بەڵكو ئەمە بۆ هەموو شوناسێكی دیكەی كۆمەڵگە، یان رۆشنبیرییەك وایە كە بەهۆی تێكەڵ بوون‌و ئاوێتەبوونی كۆمەڵێك سەرچاوەو رەگەز، یان ناسۆریی ‌و ئەزموونەوە دروست دەبێت.
بۆیە هیچ شوناسێكی رەسەن‌ و بێگەرد وەك ئەوەی عەقڵمەندان‌ و توندڕەوانی نەتەوەیی ‌و ئایینی تێیدەگەن، بوونی نییە. لەو روانگەیەوە جەنگی پوتین بۆ سەر ئۆكرانیا، بەهۆی هێزو قەوارەو قەبارەی دەوڵەتەكەوە نابێت، بەڵكو بەهێزی دەكات. بۆیە لێرەدا ستراتیژی پوتین وەك كارەكتەرێكی مەزن تەنها حەزی فراوانخوازیی ‌و ئیرادەی تۆڵەكردنەوەیەتی. دەیەوێت‌ توڵە لەو وڵاتە خۆرئاواییانە بكاتەوە كە رۆڵیان لە تێكشكاندنی ئەو ئیمپراتۆریەتە هەبووە كە روسەكان بەناوی ماركسیزم-لینینزم‌ و بیروباوەڕی سۆشیالیستی بۆ داگیركردنی دراوسێكانیان دایانمەزراندبوو.

دووەم وەهم
 دووەم وەهم ئەو جیاوازیانەی كە بابەتی هاوشێوەیی نێوان روس‌ و ئۆكرانییەكان لەسەر ئاستی شوناسی كەلتوری دەوروژێنێت، ئەوەیە كە پوتینی بەهێز لە دراوسێ بچووكەكەی دەترسێت، نەك لەبەرئەوەی دەیەوێت بچێتە نێو ناتۆ، یان بەرەو نازیزم هەنگاو دەنێت، بەڵكو لەبەرئەوەیە كە پوتین خۆی نموونەی دیموكراسیی‌و لیبراڵیزم نییە، ئەگەرچی سەرۆكی دەوڵەتێكی خاوەن چەكی ئەتۆمیشە. لەوەش دەترسێت ئەوانی دیكە گومانی لێ بكەن.
هۆكارێكی دیكەی ئەو شەڕەی پوتین بۆ سەر ئۆكرانیا ئەوەیە كە ئەو هاووڵاتییە روسانەی لەژێر چەپۆكی قەیسەری نوێدا دەژین، وایانلێهاتووە لە نزیكەكان‌ و دراوسێكانیان دەچن، دەشبینن دراوسێكانیان سەركەوتوون ‌و ئەوانیش لە وەرچەرخان بەرەو دیموكراسی‌ و باشتركردنی ئاستی ژیانیان شكستیان خواردووە. بۆیە پوتین سەرەڕای فشۆڵیەكەی،خۆشی هەڵدەخەڵەتێنێت، ئەو لە دەسەڵاتەكەی لە روسیا دەترسێت.

سێیەم وەهم
 سێیەم وەهم كە بیری پوتینی سەرقاڵ كردووە: ئەو بۆچوونەیەتی كە روسیا وڵاتێك نییە لەسەر رێچكەی لیبرالیەت‌ و سیستمی دیموكراتی فرەیی بێت. لەو بیروبۆچوونەشیدا شەیتانەكەی وەسوەسەی خستۆتە مێشكیەوە كە فەیلەسوفی روسی ئەلیكسەندەر دۆگینە، ئەو كەسە خاوەنی ئەو تیۆرەیەیە كە دەڵێت: روسیا وڵاتێكی دیموكراتی یان خۆرئاوایی نەبووە، بەڵكو بەردەوام‌ و لەسەردەمی کۆمۆنیزمیشدا هەر ئیمپراتۆریەتێكی قەیسەری ئەرتەدۆكسی بووە، ئەمەش ئەو تیۆرەیە كە پوتین دەیەوێت بۆ ستراتیژێكی مەرگئامێز بیگۆڕێت.
ئێمە لێرەدا لەبەردەم فێڵ، یان درۆیەكداین كە رووداوەكان پوچەڵی دەكەنەوە، چونكە روسیا هەر لەسەردەمی بەتڕۆسی گەورەو لەو كاتەی چەندین داهێنانی لە بواری ئەدەب ‌و هونەر‌ و رۆشنبیری مۆدێرنەوە بەهۆیەوە دێت، وڵاتێكی خۆرئاواییە. شتی تریش لەو بارەیەوە هەن، بەڵام كەسی نەزان‌و توندڕەو قوڵایی تێڕوانینەكانی نابینێت. یەكێتیی سۆڤیەت بە فەلسەفە دیالیكتیكیی و سیستمە سۆشیالیستییەكەی، توانی ببێتە ئەو دەوڵەتە گەورەیەی لەسەر سەركردایەتیكردنی جیهان ‌و بەشكردنی ململانێی ئەمریکا بكات، ئەمەش بەهۆی ئەو بیروبۆچوون‌ و تیۆریایانە بوو كە هیچ پەیوەندییەكیان بە خۆرهەڵاتی ئەرتەدۆكسیەوە نەبوو، چونكە سەرچاوەكەیان فەلسەفەی ئەڵمانی «هێگل‌و ماركس‌و ئەنگلس» بوو.
بۆیە ئێمە لێرەدا لەبەرامبەر ئەو درۆیە داین كە رابەرانی روسیا و چین‌ و هەندێک سەرۆكی دەوڵەتە عەرەبی‌و ئیسلامیەكان لەسەر ژێیەكانی دەژەنن. ئەوانە بە پاساوی وابەستەبوون بە نەریت‌و پاراستنی شوناس ‌و بەهاكانیانەوە، رەتی خۆرئاوایی بوونی خۆیان دەكەنەوە، لەكاتێكدا لەهەموو شتێكیاندا خۆرئاوایین: لەڕووی هۆكانی بژێویی‌و ژیانیان‌و لەڕووی چەك‌ و ئامڕازەكانیان، بەهۆی زانست‌و تیۆرەكانیانەوە، هەروەك لەڕووی شۆڕشە سیاسی‌و ئابووریی و دیجیتەڵەیەكانیش خۆرئاوایین. تەنها ئەو كاتە نەبێت كە كار دەگاتەسەر دیموكراسی و فرەیی‌و ئاڵوگۆڕی دەسەڵات، دەبنە خۆرهەڵاتی‌و موحافیزكار، یان دەبنە پۆپۆلیستی رەگەزپەرست، تاوەكو چەپۆك‌و دەسەڵاتیان بەبێ مەرج‌و بێ چاودێریی ‌و كۆتوبەند بەسەر گەلانیاندا بسەپێنن.

چوارەم وەهم
 چوارەم وەهم مادام پوتین ئاخ بۆ رووخانی یەكێتیی سۆڤیەت هەڵدەكێشێت، كەواتە ئەو سەرۆكە لەبارەی بابەتی شوناسە سۆڤێتییەكەی پەنا دەباتە بەر فێڵكردن. بینیمان وەك قوربانییەك قسەی دەكرد، تاوەكو ئەوە بشارێتەوە كە وەك جەلادێك قسە دەكات. راستییەكی روون لەو باریەوە هەیە، لەسەردەمی یەكێتیی سۆڤیەتدا هەڵسوكەوتكردنی روسیای برا گەورە لەگەڵ وڵاتانی نێو یەكێتیی سۆڤیەت لەوانەش ئۆكرانیا‌و وڵاتانی نێو سیستمی سۆشیالیستی وەك چیكوسلۆڤاكیا بەشێوەی هەژموونگەریی ‌و كۆیلایەتی بوو. ئەمەش ئەزموونێكی تاڵ‌و شكستخواردوو بوو لە بواری پەیوەندی نێوان براكان، لەكاتێكدا زۆربەی ئەو وڵاتانە سەر بە جیهانی ئەرتەدۆكسی بوون. ئەمەش بەو مانایەیە كە ناكۆكییەكە پەیوەندی بە بابەتی خۆرهەڵات‌و خۆرئاواو ململانێ شارستانیەتەكانەوە نییە، بەڵكو لە بنەڕەتدا ناكۆكی نێوان دوو شێوازی بیركردنەوە، یان دوو میتۆدە لەبواری هەڵسوكەوتكردن لەگەڵ براو دراوسێكان، یان بەرامبەر دۆست‌و ژێردەستەكان: بەمانای عەقڵێك كە دان بە بەرامبەردا دەنێت‌ و بە باشیی و بە لۆژیكی گفتوگۆ و هاوبەشی ‌و هاوپشكی ‌و ئاڵوگۆڕ هەڵسوكەوت دەكات، لەبەرامبەر عەقڵێك كە لەگەڵ دوورونزیك، بە لۆژیكی پەراوێزخستن‌ و روبەڕوبوونەوەو دوژمنكارانە هەڵسوكەوت دەكات.
پێنجەم وەهم
پێنجەم وەهم بەبێ ئەوەی باسی هەڵوێستی هەندێك رۆشنبیر و راگەیاندنكاری عەرەب بكەم، ئەوانەی پروپاگەندە بۆ بەرەی بەرەنگاریی ‌و ناڕازیی دەكەن، كۆتایی بە قسەكردنم لەبارەی قەیسەر ناهێنم. هەندێك لەو رۆشنبیرانە نازناوی ئەبو عەلیان لەو قەیسەرە ناوە كە بەشداری وێرانكردنی شاری حەلەبی كردووە. هیچ رونكردنەوەیەكم لەبارەی ئەو وێكچوونەی نێوان رۆشنبیر و دیكتاتۆر نییە، تەنها ئەوە نەبێت كە ئێمە عاشقی سیمبوڵە ستەمكارەكانین، لەجیاتی ئەوەی عاشقی ئازادی بین.
لەدوای مردنی فیدڵ كاسترۆش گوتم، كاسترۆ ئەو كەسە بوو كە لەپێناو رزگاركردنی گەلی كوبا شۆڕشی كرد، ئەنجامەكەشی ئەوەبوو كە چەندین دەیە لە دەسەڵاتدا بوو، كاتێكیش لەسەروبەندی مردندا بوو كەسێكی نەدۆزیەوە جگە لە راول كاسترۆی برای تا دەسەڵاتی رادەست بكات، ئەمەش دوای ئەوەی كوبای كردە موڵكی خۆیی ‌و بە كەیفی خۆی بەڕێوەی برد. ئەو رۆژگارە هەندێ‌ رۆشنبیری عەرەب پرسیاریان لەبارەی ئەو نهێنیە شاراوەیەی پشتی كەسایەتی كاسترۆ دەكرد، وەڵامەكەی من ئەوە بوو، نهێنیەكە نەزانیی ‌و خۆ نەناسینی خۆمانە. ‌نموونەیەكی زەق لەو باریەوە هەیە: ئێمە لە لوبنان بەر لە شەڕی ناوخۆی ساڵی 1975 دەستمان بە پڕۆژەی گۆڕینی سیستمەكە كردبوو، كە دەرفەتی ئازادی بیرو رادەربڕین‌ و ناڕەزایی ‌و خۆپیشاندانی پێدەداین، ئەمەش ئەو شتە بوو كە عەرەب ‌و نا عەرەبەكانیش ئیرەییان پێ دەبردین. بەو مانایەی داواكاری ئێمە دیموكراسیی، یان ئازادی زیاتر نەبوو، كە لە لوبنان زۆرو زەوەند بوو، بەڵكو بزوێنەرەكە ستەمكاری بوو، ئەگەر وانەبوایە بۆ دروشمی ئازادیمان دژی بەرز دەكردەوە. پێدەچێت ئێستاش ئێمە لەسەر هەمان بان‌و ژێربان بین، هیچ شتێكمان لێ نەگۆڕاوە.

ئەمریكا و كێشەكانی
رەخنەگرتن لە پوتین لە رێگەی ئاشكراكردنی پڕوپاگەندە و وەهمەكانییەوە، بەو مانایە نییە ئەوروپی و ئەمریكییەكان باشتر بن، ئەوانیش فریشتە نین، ئەوان بەرژەوەندیی ‌و پێویستی خۆیان هەیە. ئەوانیش ئەفسانە و وەهم‌ و هەڵەی خۆیان هەیە. ئێمە لە بەرامبەر دوو رووی یەك دراو داین: كە ستەمكاری ئیمپریالیزم، لەبەرامبەر دەمارگیری نەتەوەیی ‌و دیكتاتۆریەتی پۆپۆلیستیە. بۆیە جەنگی ئۆكرانیا بە هەموو لێكەوتە و كاریگەریەكانیەوە لەسەر ئاستی جیهانی، دەرەنجامی رێكەوتنی نهێنی نێوان دوو سەربازگە ركابەرەكەیە: روسیا و هاوپەیمانەكانی ‌ ناتۆ بەسەرپەرشتی ئەمریكا. لەو رووەشەوە ئەمریكا وڵاتێكی بەشدارە و لەبارەی پڕوپاگەندەكانی كە سەركردەی جیهانە و داكۆكی لە سیستمە دیموكراسیەكان دەكات جێی باوەڕ نییە. بەو مانایەی لە دروستكردن، یان خزمەتكردنی دوژمنەكانیدا بەشدارە. ئەمەش بە سیاسەت ‌و هەڵوێستەكانی ئەمریكا بەرامبەر هاوپەیمانەكانییەوە دیارە. بەو مانایەی پوتین دروستكراوی ئەمریكایە و ئەمریكاش بەپێچەوانەوە. 
ئەمەش هاوئاهەنگی دژەكانە لەسەر دروستكرنی وێرانیی ‌و كارەسات. دیارترین بەڵگەش ئەوەیە لەدوای رووخانی یەكێتیی سۆڤیەت، بە ئاسایی مامەڵەی لەگەڵ روسیا كرد، وەك ئەوەی لەدوای كۆتایی هاتنی جەنگی دووەمی جیهانیش لەپێناو تۆڵەكردنەوە مامەڵەی لەگەڵ ئەڵمانیا كرد. ئێستاش پوتین هەمانشت دەكات، رووبەڕووی سەربازگەی خۆرئاوایی دەوەستێتەوە، چونكە وەك دەوڵەتێكی دۆڕاو و بێهێز و پەراوێزخراو و دواكەوتوو مامەڵەیان لەگەڵ روسیادا كردووە.

مامەڵەی خراپ لەگەڵ روسیا
لە كاتێكدا روسیا وەك پێكهاتەیەكی مرۆییی ‌و دەوڵەتێك، یان وەك ئیمپراتۆریەتێك بەكەم نازانرێت. «ئەلێكسی دو توگڤێل»ی بیرمەندی فەرەنسیش هەر لە سەدەی نۆزدەهەمەوە هەستی بەمە كردبوو كە قەڵەمڕەویی جیهان لە ئایندەدا بۆ ئەمریكا و روسیایە، نەك بۆ ئەوروپا. لە دیارترین جیاوازیەكانیش لەو بارەیەوە ئەوە بوو كە روسەكان بەرگریان لە رووخانی سیستمی سۆڤیەتی نەكرد، بەڵكو پێیانوابوو ئەمە دەرفەتێكە بۆ ئەوان، بۆ ئەوەی لە ترس‌ رزگاریان بێت ‌و بەشێوەی خۆرئاواییەكان لە وڵاتەكەیاندا بژین، لە وڵاتێكدا بژین كە دەوڵەتی هاووڵاتی‌ و ئەو یاسایانە بێت كە رێز لە ئازادییە دیموكراسییەكانیان بگرێت.
بەڵام ئەمریكییەكان چاویان لەبەرامبەر ئەو راستیە نوقاندو، هاتن وەك سەربازگەیەكی دژبەر و بەزمانی پەراوێزخستن ‌و بێهێزكردن‌ و زەلیلكردن هەڵسوكەوتیان لەگەڵ روسیا كرد، ئەمەش ئەو پاساوە بوو كە وای لە پوتین كرد لەسەر هەستی ئاینی، یان برینی نەتەوەیی یاری بكات‌ و پڕۆژە ئیمپراتۆریەكەی بە شێوەیەك بخاتەڕوو، جارێك وەك پاپای ئەرسەۆدكسیی ‌و جارێك وەك رابەرێكی پۆپۆلیستی یاری بكات. ئەوەتا ئێستا وەك پاڵەوانێك بە رێكپۆشیەكی خۆرئاواییەوە وەك سەركردەیەكی سەربازی  لە میدیاكاندا دەردەكەوێت‌ و ئۆكرانیا داگیردەكات ‌و شارەكانی دەگرێت، تاوەكو وێرانیان بكات.
دوای رووخانی دیواری بەرلینیش، ئەمریكا خۆی وەك سەرۆكی جیهان‌ و یەك جەمسەری بەرێوەبەری هەسارەكە پیشاندا. هەر لایەكیش بەو شێوەیە لەخۆی بڕوانێت، بێگومان بەشێوەی ستەمكار و باڵا هەڵسوكەوت لەگەڵ وڵاتان دەكات، ئەگەر هاوپەیمانیشی بن. راستە ئەمریكا دوای جەنگی جیهانی بەشداری لە پڕۆژەی ماڕشاڵ بۆ بوژاندنەوەی كیشوەرە كۆنەكە كرد، بەڵام وەك دۆست‌ و هاوبەش هەڵسوكەوتی لەگەڵ نەكردن، بەڵكو وەك پاشكۆ و كیشوەری پیر، یان وەك مەیدانێكی ناتۆ بۆ گەمارۆدانی روسیا تێیڕوانین. هەر ئەمەش بوو ئەو كات وای لە شارل دیگۆڵی سەرۆكی فەرەنسا كرد، وەك ئەوروپییەك لەبەرامبەر سیاسەتەكانی ئەمریكا بەدەنگ بێت‌ و هەوڵیدا سیاسەتێكی سەربەخۆ و جیاواز بگرێتەبەر.

عەرەب و ئەمریکا
ئەوەی ئەوروپییەكان بەدەست سیاسەتی ئەمریكاوە چەشتویانە، هاوپەیمانە عەرەبەكانی چەندین هێندەی ئەوەیان  جەشتوە.  زیانی زۆریش لە هەموو كێشەو دۆزەكان بە عەرەب دەگەیەنێت. كاروبارەكان لە هەموو سەردەمەكان بەو شێوەیە بوون بەتایبەت لەسەردەمی ئۆباما. پێشدەچێت بایدن لەسەر هەمان سیاسەت‌ و رێچكە بەردەوام بێت. 
راسیزمی ئەوروپی
كارەساتی ئەو جەنگە ئەوەیە، بۆتە هۆی سەرهەڵدانی راسیزم لە هەموو وڵاتانی ئەوروپا دژ بە كەلتوری روسی. ئەو راسیزمەش لەوپەڕییدا گەیشتۆتە ئەوەی رێگە بە روسەكان نادرێت بەشداری لە چالاكیە ئەدەبیی ‌و هونەریی ‌و وەرزشیەكان بكەن. ئەگەر ئەوەی لە راگەیاندنەكانیش باس دەكرێت، دۆخەكە بەوە گەیشتووە رق لەو خویندكارانەش هەڵبگرن كە لە وڵاتانی ئەوروپا دەخوێنن، بەو پاساوەی ئەوانە وێنەیەكی بچووكراوەی پوتینن ‌و دژایەتیان دەكەن. ئای لەو ئابڕوچوونەی لە نەزانیی ‌و گێڵیی ‌و كەلەپووچی‌و پروپوچیەوە سەرچاوە دەگرێت!
 یەكەمیان: چونكە هەستی دوژمنكارانە دژ بە روسیا، لە بەرژەوەندی پوتینی سەركوتكاری گەلی روسیایە. 
دووەمیان: ئەگەر روسیا بیەوێت وەك دەوڵەتێك لەسەر بنەمای دیموكراسیی خۆی بونیاد بنێتەوە، ئەمە بە پلەی یەكەم بەرپرسیارێتی گەلی روسیایە.  
سێیەم: چونكە كەلتوری روسی، كەلتورێكی ئەوروپییە و لەگەڵ ئەو ئایدیۆلۆژیە ئاسنینە نایەتەوە كە روسیای لە سەردەمی قەیسەرە سۆشیالیستەكان ‌و پاپا ماركسیەكانەوە پێ فەرامانڕەوایی كراوە. بەو مانایەی دژایەتی كردنی كەلتور و رۆشنبیری روسی، دژایەتیكردنی ئەوروپا خۆیەتی وەك پانتایەكی ئاڵوگۆڕی لیبراڵیزم.

پەروەردەكردنی مرۆڤی دڕندە
ئەوەی لەو خوێندنەوەیەم كورتی دەكەمەوە ئەوەیە كە، مرۆڤایەتی چۆتە نێو سەردەمێكی دیجیتاڵی، كە سەردەمی پشت بە یەك بەستنە لەڕووی تێكەڵاوبوونی بەرژەوەندییەكان‌ و پێكداچوونی چارەنووسەكانەوە، هەروەها كێشە كەلتوریی ‌و كۆمەڵایەتییەكان‌ و قەیرانە تەندروستیی ‌و ژینگەیی ‌و سیاسیی ‌و ئاسایشیەكانیش هاوبەشن. لەبەرئەوەی هەمووانیش پشت بەیەكتر دەبەستن، جا تاك یان كۆمەڵ، یان دەوڵەت بن، كەواتە گەڕانەوە بۆ دواوە نییە. هەروەك بینیمان كەسانێك گوتیان رووداوی ئۆكرانیا كۆتایی جیهانگیرییە، ئەوان بەهەمان شێوەی پەلەشیانەوە قسەیان لە بارەی كۆڕۆنا كرد.
ماوەیەكە دەبینین كە شوناس‌ و پسپۆڕیی ‌و داهێنانەكان بەجیهانگیری بوون. ئەگەر وانەیەك لەو قەیران‌ و تەنگەژانە وەربگرین، ئەوەیە كە بەخۆداچوونەوەیەكی رەخنەییانە بكەین، بەشێوەیەك كە هیچ رەهەندێك بەسەر رەهەندەكانی دیكە زاڵ نەبێت، وەك ئەوەی خاوەن عەقڵە تاكڕەوەكان بیری لێدەكەنەوە. داهێنانی دیجیتاڵی توانایەكی بێشوماری لەبەردەم مرۆڤ لە بواری گەیشتن بە زانیاریی ‌و كارو تێگەیشتن‌ و دەستنیشانكردن‌ و پلان‌ و باشتركردنی توانستەكانی لە رێگەی ئاڵۆگۆڕكردنی هێماو سیمبوڵ‌ و كۆدو وێنە و دەقەكانەوە كردۆتەوە. بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە كە تەنها بەو كاریگەرییەوە بژین، ئێمە بوونەوەرین‌ و لە جەستەمان تێدەگەین كە پێویستی بە خۆراك‌ و وزەو رێگەی پێگەیشتن‌ و رێكردن لەسەر زەوی هەیە. بۆیە ناچارین بنەماكانی هاوسەنگیی ‌و تەواوكاریی ‌و هاوئاهەنگی‌و ئاڵوگۆر لە نێوان بەرهەمهێنان‌ و بەكاربردن رەچاو بكەین.
رووەكەی تری ئەنجامگیرییەكە ئەوەیە كە لەمەودوا ناتوانین بە ئامڕازی كۆنەکانەوە، كاروباری هەسارەكە بەرێوەبەرین. نە بە دروستكردنی هاوپەیمانی سەربازیی ‌و نە بە خۆپڕچەككردنیش ئەم كارە ناكرێت. بێگومان چارەسەری كێشەكانیش، وەك ئەوەی خاوەن پڕۆژە توندڕەو ستراتیژییە ئیمپریالیەكان، یان خاوەن سیستمە دیكتاتۆریەكان بیری لێدەكەنەوەو كاری بۆ دەكەن، بە لۆژیكی قۆرغكردن‌ و تاكڕەویی ‌و ئیرادەی خۆسەپاندن‌ و باڵادەستی، یان بەزمان بەریەك كەوتن‌ و دوژمنكاری ئەنجامی باشی نابێت. ئەوانە شوناس‌ و بیروبۆچوونەكان بۆ مەتەرێزی سیمبوڵی، یان بۆ سەربازگەی ئایدیۆلۆژی دەگۆڕن. ئەمەش جگە لەو گومانەی لێی دەكەین، هیچیتر بەرهەم ناهێنێ‌ كە: دروستكردنی مەترسی ‌و چاندنی رق‌ و كینەیە، تاوەكو توندوتیژی كوێرانەو قێزەونی لێ بدوورینەوە.
بەو مانایەی ئێمە قەیرانی ململانێی ئایدیۆلۆژیی‌ و هاوپەیمانی‌ و سەربازگەكان تێدەپەڕێنین، قەیرانەكە لەسەر ئاستی بوون‌ و نەبووندا بەپلەی یەكەم كێشەی مرۆڤە لەگەڵ خودی خۆی، چونكە دواجار ئەوە مرۆڤ خۆیەتی كە رووبەڕووی ئەو دڕندەییە دەبێتەوەو دەیەوێ‌ بەهۆی جەنگێك، یان كارەساتێك، یان كارێكی ئابڕوبەرانە جیهان بخاتە بەردەم تەڵەزگەو بنبەست بوون. بنبەست بوونیش بەو مانایە دێت كە خۆمان ئەو نموونانە دروست دەكەین‌ و بانگەشەی ئەوە دەكەین كە دژایەتیان دەكەین، یان كێشەكان بەشێوەیەك چارەسەر دەكەین، تا زیاتر ئاڵۆزو قووڵ ببنەوە، بۆیە دەبینین كە وزەو توانا فیكرییەكانمان ملكەچی هەواو هەوەس‌ و چاوچنۆكیی ‌و رەگەزپەرستیی و جەنگەكانمان دەكەین، تاوەكو لەڕووی شارستانی ‌و مەدەنی بوونەوە بگەینەوە خاڵی سفر، وەك ئەوەی لە جەنگی ئۆكرانیا بینیمان كە قافڵەی كوژراو و بریندار و كۆچەران رێچكەیان بەستبوو، ئەمەش ئەو كارەبوو كە ناچارمان دەكات لەرێگەی نوژەنكردنەوەو سەرلەنوێ‌ پەروەردەو ئامادەكردنەوەوە، ئەو دڕندەیەی ناخمان، بە چەمك‌ و بەهاو داهێنان ‌و شێوازو بنەمای نوێ پەروەردە بكەینەوە. پەیوەندیشمان لەگەڵ بەهاكان شتێكی جێگیر نییە، بەڵكو كارێكی بەردەوامە، چونكە مرۆڤ خۆپارێزی ناكات‌ و دان بە كارەسات‌ و گێڵی ‌و شێتیەكانی نانێت، بۆ ئەوەی عاقڵ بێت‌ و ببینێت‌ و پلانگیری بۆ بكات، بەڵكو تەنها بیر لە وێرانكردن دەكاتەوە كە دەبێتە هۆی مەترسی ‌و ترساندن‌ و چەندین جۆری كارەسات.
ئەوروپا لەدوای هەردوو جەنگە جیهانییەكەی ئەوەی كرد كە: دەستبەرداری لۆژیكی جەنگ بوو، بۆئەوەی زمانی دانپێدانان‌ و هاوبەشی بێنێتەدی. بەڵام ئەوەتا دەبینین جارێكیتر جەنگ بەشێوەك دەگەڕێتەوە كە هەمووانی بە ئاگاهێناوەتەوە. دەرچوونیش لەو تەڵەزگەیە پێویستی بە كاركردن هەیە لە پێناو ئەوەی روسیا ببێتە بەشێك لە ئەوروپا، بەشێوەیەك كە رووداو و گۆڕان ‌و قەیرانەكان لەرێگەی بیری هاوبەش ‌و عەقڵی دیالۆگئامێز و فرە رەهەندیی ‌و شوناسی بەرفراوان لەسەر بنەمای نیشتیمانی ‌و چوارچێوەی هەرێمایەتیی و رەهەندی جیهانی لێكبدرێنەوە. بەم شێوەیە نەبێت هیچ شتێك دروست ناكەین، جگە لە یەكلایكردنەوەی فشۆڵ‌ و رێككەوتنی مینڕێژكراو كە لە چاوەڕوانی كاتی تەقینەوەی دا دەبین.

سەرچاوە: سایتی گۆڤاری فەیسەڵ

بابەتە پەیوەندیدارەکان