ئابووریی عیراق لەبەردەم دڵەڕاوكێی دابەزینی نرخی نەوتدا

ئا: ئارۆ سامان 


یەكێك لە كێشە سەرەكییەكانی ئابووریی عیراق، پشتبەستنییەتی بە فرۆشتنی نەوت لە بەدەستهێنانی داهاتی گشتیدا، چونكە نرخی نەوت بەرزی و نزمیی زۆر بەخۆیەوە دەبینێت هیچ كاتێك بە جێگیریی نامێنێتەوە، بە پێی یاسای بودجە سێ ساڵییەكە، عیراق نرخی یەك بەرمیل نەوتی بە 70 دۆلار مەزەندەكردووە، بەڵام ئێستا نرخەكەی لەو بڕە پارەیە كەمترە و ئەوەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی رێژەی كورتهێنان لە بودجەكەیدا، لەبەرئەوە حكومەتی عیراق هەموو هەوڵێكی خستۆتەگەڕ بۆ چارەسەر ئەو كێشە سەرەكییە، یەكێك لە چارەسەرەكانیش زیادكردنی بەرهەمە ناونەوتییەكانە.
لەو چوارچێوەیەدا عیراق پێشبینییەكانی بۆ گەشەی كەرتی نا نەوتی ئەم ساڵ بەرزكردەوە بۆ %4، لەكاتێكدا پێشتر وەزارەتی دارایی پێشبینی كردبوو لە ساڵی 2025دا گەشەی كەرتی نانەوتی بە رێژەی %3.5 بێت، ئەمەش پێشكەوتنی ئاسۆی كەرتە نانەوتییەكانە لە وڵاتێكدا كە بۆ بەدەستهێنانی زیاتر لە %90ی بودجەكەی پشت بە داهاتی نەوتی خاو دەبەستێت.
سەرەڕای بەرزكردنەوەی خەمڵاندن و پێشبینییەكان، ئەمە نیشاندەری خاوبوونەوەیە لە چاو گەشەسەندنی %5ی ئەو كەرتە لە ساڵی رابردوودا، تەیف سامی وەزیری دارایی عیراق سەبارەت بە گەشەی داهاتە نانەوتییەكان لەو ساڵەدا دەڵێ:»گەشەی بەرهەمی ناوخۆیی نانەوتی لە ساڵی 2024دا بەهۆی گەشەی كەرتی كشتوكاڵ و زیادبوونی خەرجییە گشتییەكانەوە بووە».
عەباس مالیكی وەزیری كشتوكاڵ پێشتر لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ شەرق ئەلئەوسەت ئاشكرای كردبوو:» كە تا مانگی ئاداری ئەمساڵ هەناردەی كشتوكاڵی عیراق بۆ نزیكەی دوو ملیۆن تۆن بەرزبووەتەوە، ئەمەش گەورەترین ژمارە بووە كە وەزارەت لە مێژووی خۆیدا تۆماری كردبێت. 

بەرهەمهێنانی نەوت وابەستەی بڕیارەكانی ئۆپێكە
سەبارەت بە بەرهەمی ناوخۆیی نەوت، تەیف سامی راگەیاندووە، هێشتا «وابەستەی بڕیارەكانی ئۆپێكن سەبارەت بە سەقفی بەرهەمهێنان و نرخی نەوتی خاو لە جیهاندا».
حكومەتی عیراق هەوڵدەدات بۆ هەمەچەشنكردنی ئابووری و كەمكردنەوەی پشتبەستن بە نەوت كە زیاتر لە 90%ی داهاتی دەوڵەت پێكدەهێنێت. هەنگاوەكان بۆ بەهێزكردنی كەرتە نا نەوتییەكان وەك كشتوكاڵ، پیشەسازی، و گەشتیاری، لەگەڵ رێوشوێنی باشتركردنی ژینگەی بازرگانی و دابینكردنی گەرەنتی بۆ كەرتی تایبەت، هەموویان ئامانجیان راكێشانی وەبەرهێنانی ناوخۆیی و دەرەكییە بۆ پەرەپێدانی ئەو كەرتانە.

ئابووری عیراق هەمیشە لەبەردەم دڵەڕاوكێدایە 
نرخی نەوت دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە، ئەمەش بەهۆی بڕیارەكەی هاوپەیمانی ئۆپێك+ بۆ جێبەجێكردنی بەرزبوونەوەی بەرچاوی بەرهەمهێنان. ئەمەش لە كاتێكدایە بەهۆی ئەو شەڕە بازرگانییەی كە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا دەستیپێكردووە، خواست لەسەری رووبەڕووی فشار بووەتەوە، ئەمەش ترسی زۆری لە بازاڕەكان دروستكردووە.
شێروان میرزا ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق و شارەزا لەئابووری عیراق بۆ كوردستانی نوێ وتی: ئەو وڵاتانەی ئابووریان لەسەر ناردنی نەوت بونیادنراوە هەمیشە لە بەردەم دڵەڕاوكێدان، بەتایبەت دڵەڕاوكێی دابەزینی نرخی نەوت، وڵاتێكی وەكو عیراق لەبودجەی سێ ساڵیدا نرخی بەرمیلێك نەوت 70 دۆلار جێگركراوە، خۆی لەو نرخە كورتهێنانی هەیە، بۆیە هەر دابەزینێك مەترسیەكان زیاتر دەكات.

پێشبینی رەشبینانەی سندوقی نەختینە
لە دوایین راپۆرتی ئاسۆی ئابووری جیهانیدا، كە سەرەتای ئەم مانگە بڵاوكرایەوە، سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی پێشبینیی كردبوو كە ئەمساڵ ئابووری عیراق بە رێژەی %1.5 پاشەكشە بكات، پێش ئەوەی لە ساڵی 2026دا بە رێژەی %1.4بگەڕێتەوە سەر دۆخی گەشەكردن، ئەم پێشبینییە دەگەڕێتەوە بۆ دابەزینی نرخی نەوت و چاوەڕوانییەكانی خاوبوونەوەی خواست لەسەر نەوت، بەهۆی ئەگەری پاشەكشەی ئابووریی جیهانییەوە كە لە ئەنجامی شەڕی بازرگانی دروست دەبێت.

%20 داهاتی نانەوتی زیاد دەكەین 
د. مەزهەر صاڵح راوێژكاری كاروباری ئابووری سەرۆك وەزیرانی عیراق لە كۆتایی ساڵی 2024دا ئاماژەی بەوەكردبوو، كە پلانەكانی گەشەپێدان و زیاتر كردنی داهاتی نانەوتی لە عیراق شوێنی خۆی گرتووە و بەرەو پێشەوە چووە، باسی لەوەشكردوە: «لە ساڵانی داهاتوودا رێژەی بەشداری داهاتی نانەوتی لە داهاتی گشتیی عیراقدا بۆ %20 بەرزدەبێتەوە، ئەمەش لەچاو ئەو گەشەكردنەی كە پێشتر پێشبینیمان كردبوو زۆر باشترە. 

گەشە بە سەبەتە خۆراكەكان نەدراوە
شیروان میرزا شارەزا لە ئابووری عیراق وتی: دەتوانرێت بەتایبەتی لەرووی گەشتیاری و كشتوكاڵەوە گەشەی زیاتر بە ئابووری عیراق بدرێت، بۆ نموونەی لە چەندین پارێزگا سەبەتەی خۆراكی گرنگ هەیە، بەرهەمی هەنار لە پارێزگای هەڵەبجە، پرتەقاڵ لە دیالە، خورما لە بەسڕە و چەندین پارێزگای تر، چەندین شاری هەرێمی كوردستان بە بەرهەمی كشتوكاڵی نایاب بەناو بانگن، بەڵام نەتوانراوە ئەمە بخرێتە سەر ئابووریی عیراق و هەرێم، تا سوودیان لێوەربگیرێت.
شێروان میرزا روونیكردەوە: كەرتی گەشتیاری لە عیراق وەك پێویست گرنگی پێنادرێت و بەرنامەیەكی تۆكمەی پێشكەوتوو سەردەمیانە نییە تا سوود لە داهاتی وەربگیرێت، بۆیە داهاتی نانەوتی عیراق تا ئێستا بە بەرنامە گەشەی نەكردووە.

بەرنامەی درێژخایەن نییە
قەیس عیسا شارەزا لە بواری ئابووریدا، كێشە گەورەكە بۆ نەبوونی بەرنامەی درێژخایەنی حكومەت دەگەڕێنێتەوە، بەتایبەتی بە گۆڕینی كابینەكانی حكومەت بەرنامەكان تێكدەچن و تێڕوانینی درێژخایەن نییە، هەندێك جار بەرژەوەندیی سیاسیشی تێكەڵ دەكرێت و ئابووریی عیراق زیانی گەورەی پێدەگات.
روونیشی كردەوە: هەر حزبێك یان هاوپەیمانییەكی سیاسی، كە دەگاتە دەسەڵات، بەپێی بەرژەوەندیی سیاسی خۆی و سوودی حزبی خۆی دەسەڵات بەكار دەهێنێت و ئەمەش گەندەڵی دروست دەكات و زیانی گەورە بە ئابووری وڵات دەگەیەنێت.
ئەو شارەزایەی بواری ئابووری جەختیكردەوە، بەرهەمی نانەوتی زۆر بەكاوەخۆی گەشە دەكات و جێگەی متمانەی تەواو نییە بۆ داهاتوو، بە واتایەكی دیكە تا ئێستا ناتوانرێت پشتی پێببەسترێ.
كەواتە عیراق تا ئێستا نەیتوانیوە هەموو تواناكانی بخاتەگەڕ بۆ پەرەپێدانی كەرتە نانەوتییەكانی وەك كشتوكاڵ و پیشەسازی و پیشەسازییە گۆڕاوەكان و گەشتیاری و داهاتی ناوخۆیی باج و تاریفە، بەڵام ئەمە بەو مانایە نییە، كە هەوڵی بۆ نەدراوە، بەڵكو هەوڵ دراوە و بەردەوامیشە.