شێركۆ میروەیس: بڕیاری بە قەزاكردنی قەرەتەپە، بە یاسا هەڵدەوەشێنینەوە

ئا/ ئارۆ سامان  


 دوای دەركردنی بڕیاری بەقەزاكردنی قەرەتەپە و لكاندنی هەردوو ناحیەی جەبارە و كۆكس پێیەوە، لایەنە سیاسییە كوردستانییەكان بە نادەستووری و نا یاسایی دەزانن و سكاڵای یاسایی تۆمار دەكەن. 
شێركۆ میروەیس ئەندامی سەركردایەتی و لێپرسراوی مەڵبەندی خانەقین، وردەكاریی زیاتر بۆ كوردستانی نوێ ئاشكرا دەكات و پێیوایە بە جێبەجێكردنی رێكارە یاساییەكان و بە بوونی بەڵگەی پێویست ئەو بڕیارە هەڵدەوەشێنرێتەوە.

* چۆن لە ئەنجومەنی پارێزگای دیالە، بڕیاری بە قەزاكردنی قەرەتەپە تێپەڕی؟
-ئێمە ئاگاداری هەموو دانیشتنەكانی ئەنجومەنی پارێزگای دیالەین، ئەوەی  لە 31-12-2024 كراوە، لەراستیدا ئەو كۆبوونەوەیە نایاسایی بووە، پێشوەخت لە كارنامەی كۆبوونەوەكەدا ئاماژە بۆ بەقەزابوونی قەرەتەپە نەكراوە و تەنها قسەكردن بووە لەسەر بەناحیەكردنی حەمرین، كە گەڕەكێكە لە ناحیەی سەعدیە، هەربۆیە لەو كۆبوونەوەیەدا بەتەنها دەنگ لەسەر بەناحیەكردنی حەمرین دراوە، دوا بەدوای ئەوەی كۆبوونەوەكە كۆتایی پێهاتووە، دواتر بابەتی بە ناحیەبوونی حەمرین كراوە بە نووسراو، سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگاکە، بە نایاسایی، ناوی قەرەتەپە و جەلەولای بۆ زیادكردووە،  بۆ وەزارەتی پلاندانانی عیراق، بۆئەوەی ئەو دوو ناحیەیە بكرێن بە قەزا، ئێمەش بەڵگەی رەسمیمان هەیە كە خودی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا، لەبەرامبەر ئەو كارەی كە بە نایاسایی کردوویەتی، بەبێ ئەوەی هیچ دەنگدانێك هەبێت بۆ ئەو بابەتە، رووبەڕووی لێپرسینەوە و تەنانەت دەركردن كراوەتەوە، تەئكید دەكەمەوە كە ئەو نووسراوە نایاساییە، چونکە مەحزەرێك هەیە بۆ كۆبوونەوەیەك،  كە تێیدا سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای دیالە دەركراوە لە پۆستەكەی، بەهۆی ئەم نووسراوە و چەند سەرپێچییەكی ترەوە كە بەشێوەیەكی نایاسایی دوور لە دەنگدان و بەنهێنی ئەو ناوانەی بۆ نووسراوەكە زیادكردووە.

* لەڕووی دەستوورییەوە دەگونجێت؟ 
-بەدەر لەوەی نووسراوەكە  نایاساییە، ئێمە لە نەینەوا و كەركوك و سەڵاحەدین و دیالە، لە ساتەوەختی نووسینەوەی دەستووری عیراقدا، هەموو ئەو ناوچانەی كە ماددەی 140 دەیانگرێتەوە دیاریكراون، قەرەتەپە یەكێكە لەو ناوچانەی كە لە سنووری پارێزگای دیالەدایە و دەکاتە سنووری ماددەی 140، ئەمە سەرپێچیكردنی دەستووری عیراقە، چونكە نابێت هیچ ئاڵوگۆڕێكی ئیدارییان پێبكرێت، تا چارەنووسیان بەپێی دەستوور یەكلانەبێتەوە.

* هەنگاوی كرداریتان چییە بۆ ئەم كێشەیە؟ 
- سەرەڕای ئەوەی ئێمە وەك یەكێتی، خۆمان بە داكۆكیكاری سەرەكیی ئەو ناوچانە دەزانین، تەواوی لایەنە سیاسییە كوردستانییەكان و ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق و ئەنجومەنی پارێزگا لە بارەگای مەڵبەندی خانەقین كۆبووینەوە، تیمی پارێزەران و راوێژكارانی یاسایی بەشداربوون، وردەكارییەكان و هەنگاوە یاساییەكان تاوتوێكراون، هەموان دژی ئەو بڕیارەین و كۆدەنگییەكی زۆر باش هەیە، ئەم كۆدەنگییە لە چەندین پرسی تری گرنگدا هەبووە، هەربۆیە تیمی یاسایی داڕێژراوێکی یاسایی  لەسەر ئەم بابەتە، بەپشت بەستن بە بەڵگەی رەسمی و كاریگەر لەلایەن ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقەوە ئاڕاستەی سەرۆك كۆمار، سەرۆك وەزیران، سەرۆكی پەرلەمان، وەزیرە كوردەكان دەکەین و سكاڵای یاساییش لە دادگای فیدراڵی، تۆمار دەكەین، جگە لەوەی لەناو هۆڵی پەرلەمانی عیراقیش بە نووسراوی رەسمی، گشت فراكسیۆنە كوردستانییەكان ئیمزای لەسەر كۆدەكرێتەوە، ئەو هەنگاوە نایاساییانە هەڵدەوەشێنرێنەوە، بۆیە پرسەكە نیشتمانییە، پەیوەندیی بە خاكەوە هەیە، بەهەموو شێوەیەك دژی ئەم بڕیارە نایاساییە دەوەستینەوە.

* بەڵگەی پێویستتان هەیە؟ ئەگەر ئەم پرسە بچێتە دادگا؟ 
بەڵێ بێگومان، تەنانەت ئەو نووسراوەی كە ئاڕاستەی ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیران كراوە، زۆر بێ ئەزموونانە و بێ ئاگایانە نووسراوە، لە دوای راپەڕینەوە قەرەتەپە و جەبارە سەربە قەزای كفری بوون، مەركەزی قەزاكەش بوو بە بەشێك لە هەرێمی كوردستان، تائێستا لە وەزارەتی پلاندانانی عیراقیش بە قەرەتەپە و جەبارە دەوترێت كفری،  لە دوای 2005وە كە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان كرا، بەكۆی دەنگ قەرەتەپە و جەبارە دوو ناحیەی سەربە خانەقینن، كەچی لەو نووسراوەی كراوە بۆ (أمانه‌)ی بەغدا، تیایدا نووسراوە لەبەر ئەوەی قەرەتەپە و جەبارە سەربە هیچ قەزایەك نین،  بەڵام لە 20 ساڵی رابردووەوە، هەردوو ناحیەكە سەر بە قەزای خانەقینن، قائیمقامی خانەقین چەندین كۆبوونەوەی لەگەڵ كردوون، زۆر بابەت و هەماهەنگیی گرنگی ئیدارییان هەبووە، لەراستیدا ئەمە گەمەیەكی سیاسییە.

* كۆكس چۆن خراوەتە سەر قەرەتەپە؟ 
کە سەر بە هەرێمە؟ 
- ناشارەزاییانە دەست بۆ ئەم پرسە براوە، لە دیالە 16 ناحیەمان هەیە، هیچ ناحیەیەك نییە بەناوی كۆكس، لەساڵی 2003 ەوە كراوەتە ناحیە و ئیدارەكەی سەربە هەرێمی كوردستانە، لەلایەكی تریشەوە ئەگەر كۆكس ناسراو بێت وەك ناحیە، لای وەزارەتی پلاندانان، دەبێت ئیدارەی گەرمیان وەك 20 هەمین پارێزگای رەسمی بێت، بەجۆرێك دەستبراوە بۆ ئەم پرسە، دەیانەوێت نادادی بەرامبەر كورد بكەن و تەعریب بەزیندوویی بهێڵنەوە.

* ئەم یارییە سیاسییە پەیوەندیی بە بانگەشەی هەڵبژاردنەوە نییە؟
-بەڵێ هەیەتی، چەندین سەرپێچی تر كراوە، لەپێناوی سیاسەت و بەرژەوەندیی سیاسی، دەست بۆ ئەم جۆرە هەنگاوە نایاساییانە دەبرێت، بەبەرنامە كار لەسەر چۆنێتی دروستكردنی كێشە و دەركردنی بڕیاری نایاسایی هاوشێوە دەكرێت، ململانێكان لە ئاستێكدان لایەنی سیاسی و كەسایەتی و ئەندام پەرلەمان هەیە، هەر بەتەواوی دەستی بەسەر ناوچەیەكدا گرتووە بۆ مەبەستی هەڵبژاردن و كۆكردنەوەی دەنگ، جگە لەوەی بە ملیاران دینار لە پرۆسەی هەڵبژاردن و دروستكردنی ململانێ و كێشەی لەم جۆرە خەرج دەكەن. 

* چۆن كاریگەریی لەسەر خانەقین دەبێت؟ 
-پەرتەوازەیی ناوماڵی کورد، كاریگەریی خراپی لەسەر ناوچە دابڕێندراوەكان هەبووە، مەترسیی هەیە،  هەركاتێك كورد یەك دەنگ و یەك هەڵوێست بووە، بەهێزبووین و نەتوانراوە هیچ یاساشكێنی و ستەمێك لە ناوچە دابڕێندراوەكان بكرێت، کە پەرتەوازەش دەبین، هەندێک لەم هێزە عیراقییانە، لەسەر ئەجێندای وڵاتانی دەوروبەر كە بەرژەوەندیی سیاسییان هەیە، پاوانخوازی و دژایەتی و ململانێی خراپیان دژ بەم ناوچانە هەبووە و بە ملیۆنان دۆلاریان خەرجكردووە و دەیانەوێت چارەنووسی ئەم ناوچانەیان بەدەستەوە بێت، هەربۆیە كاریگەریی خراپی لەسەر خانەقین دەبێت و هەنگاوێكە بۆ بچووكردنەوەی سنووری ئیدارەکەی.
 
* بەگشتی دۆخی ناوچە دابڕێندراوەكان لە دیالە لە چ ئاستێكدایە؟
-ململانێ سیاسییەكان سەختن، ئەمەش لەبەرامبەر پەرتەوازەیی و خراپیی دۆخی هەرێمە، گرنگە سەركردایەتیی كورد بە هەستیارییەوە لەم دۆخە بڕوانێت، كۆدەنگی و یەكدەستی و گوشاری بەهێزتری دەوێت،  كێشەی خاك بە بەهێزیی هەرێم چارەسەر دەبێت، بۆیە بەردەوام ململانێی سیاسی و گوشاری لایەنە سیاسییەكان، لەژێر سێبەری ئەجێندای دەرەكیدان.