راپۆرتی: ئه‌یاز هه‌ركی
خەڵکێکی زۆر لە رۆژئاڤای کوردستان بەتایبەتی گەنجان ماڵ و موڵک و خانووی خۆیان دەفرۆشن و کۆچ دەکەن بەرەو وڵاتانی ئەوروپا، بە بەراوردیش لەگەڵ ساڵانی رابردوودا، کۆچکردن لە ناوچە کوردنشینه‌كانی رۆژئاڤای کوردستان له زیاد بووندایه، هاووڵاتیانی رۆژئاڤای کوردستانیش لەو رووەوە رای جیاوازیان هه‌یه.
هوکارەکانی کۆچکردنی گەنجان
دارا بەرەکات رۆژنامەنووس لە قامیشلۆ لە بارەی کۆچکردنی ئێستای گەنجانەوە دەڵێت: هۆکار زۆرن بۆ كۆچی گه‌نجان بۆ ده‌ره‌وه‌ی وڵات، هۆکاری یه‌که‌میش بریتییه له ئاینده‌ی نادیاری رۆژئاڤای کوردستان و هه‌ڕه‌شه‌ی به‌رده‌وامی وڵاتانی دراوسێ و حکومه‌تی سوریا و گروپه چه‌کداره‌کان بۆ سه‌ر ناوچه کوردنشینه‌کان، هه‌روه‌ها دۆخی ئابووریش هۆكارێكی ترە، چونكە وەك هەموو وڵاتانی جیهان، نرخی پێداویستی رۆژانەی هاووڵاتیانی رۆژئاڤای كوردستان بە شێوەیەكی به‌رچاو له بەرزبوونه‌وه‌دایه و رۆژ لە دوای رۆژ ژیانی خه‌ڵك سه‌ختتر دەبێت.
ئەو رۆژنامەنووسە دووپاتیشی کردەوە کە 11 ساڵە گەلانی سوریا و بەتایبەتیش کورد له رۆژئاڤای کوردستان لە شەڕدان و خزمەتگوزارییەکانی وەکو ئاو و کارەبا و رێگاوبان و هەلی کار.. هتد، بە پێی پێویست نین، بۆیە لە ساڵی 2015ەوە ژمارەی كۆچبه‌ران لە سوریاوە و بە تایبەت لە ناوچە کوردنشینەکان زیادیکردووە و دەوڵەتی تورکیاش بە مەبەستی گۆڕینی دیمۆگرافیای رۆژئاڤای كوردستان کارئاسانی بۆ کۆچکردنی کوردەکان دەکات. بۆیە ئەو رۆژنامەنووسە داوا لە ئیدارەی به‌رێوه‌به‌ری خۆسەر له باكوور و خۆرهه‌ڵاتی سوریا دەکات له هه‌موو روویه‌كه‌وه هەلی کار بۆ گەنجان بڕەخسێنن و خزمەتگوزاریی زیاتر پێشکەش بکەن بۆ ئەوەی گه‌نجان بەخاكەکەیانه‌وه ببەسترێنەوە، چونکە ئەو کۆچە مەترسیی گەورەی هەیە بۆ ئایندەی رۆژئاڤا.
رۆکان سیلو چالاکوان لە شاری دێركی رۆژئاڤای كوردستانیش لەوبارەیەوە دەڵێت: سه‌باره ت به كۆچی گه‌نجان بۆ ده‌ره‌وه‌ی وڵات له پێش قۆناغی شۆڕشی گەلانی سوریا به گشتی هه‌بوو، بەڵام دوای شۆڕشی سوریا له ساڵی 2011 و شه‌ڕ و كاولكاریی به‌رده‌وام له سوریا و ناوچه كوردییه‌كان، دۆخێكی نائومێدی لای گەنجان و هاووڵاتیان به گشتی دروست بوو. به‌تایبه‌تی لە چەند ساڵی رابردوودا، کە ژمارەی کۆچبەران لە ناوچە کوردنشینەکانی رۆژئاڤای کوردستان زیادی کردووە و گەنجێکی زۆر وڵاتیان بەجێهێشتووە.
ئەو چالاکوانە ئاماژەی بەوەشکرد کە گرنگترین پرس بەستنەوەی گەنجانە بە خاک و نیشتمانەوە و گومانی تێدا نییە، کە شەڕی بەردەوام و هەڕەشەی دەرەکی هۆکارێکی دیکەیه بۆ نائومێدی گەنجان.
لەلایەکی دیکەوە کۆمەڵێک فاکتەری ناوخۆیی هەن، بۆ نموونە زیادبوونی پارتی کوردی لە رۆژئاڤای کوردستان و ململانێی ناوخۆیی بوونەتە هۆی دابەشبوونی ناوماڵی کورد و بەرژەوەندیی تایبەتی حزبی، ئەوەش زیاتر میللەت و بەتایبەت گەنجانی لە ئایندەی رۆژئاڤای کوردستان بێهیوا کردووە، هه‌روه‌ها له رووی خزمه‌تگوزارییه‌وه کەموکورتی هەیە و خەڵک گلەیی دەکەن و ئیدارەی به‌رێوه‌به‌ری خۆسه‌ر زیاتر گرنگی بە لایەنی سەربازیی داوە.
کۆچ بەرەو ئەوروپا لە زیادبووندایە
رۆدانا حیسوو رۆژنامه‌نووس، له شاری عاموودا دەڵێت: ئەمساڵ هێڵی کۆچی گەنجان بەرەو ئەوروپا هاوشێوەی ساڵانی سەرەتای شۆڕشی جەماوەری سوریا لە زیادبووندایە، بە تایبەتی له‌ناو چینی گەنجان، هۆكاری سەرەكی ئەو کۆچەش شەڕ و مەترسییه‌کانە بۆسەر ناوچە كوردییەكانی سوریا، سەرەڕای كەمی خزمەتگوزاری، کە تا رادەیەك لە ئاستێكی باشدایه، هەرچەند بەهۆی بەردەوامی شەڕ لە ناوچەكانی رۆژئاڤای كوردستان بەڕێوەبەری خۆسه‌ری له باكوور و خۆرهه‌ڵاتی سوریا نەیتوانیوە، وه‌ك پێویست داواکارییەکانی خەڵک جێبه‌جێ بكات.
دووپاتیشی کردەوە: ئێستا هاووڵاتیانی رۆژئاڤای کوردستان لە ترس و دڵەڕاوکێی بەردەوامدا دەژین، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت ئیرادە و خۆڕاگرییەکی بەهێزیان هەبێت بۆ پاراستنی ناوچەکانیان، گومان لەوەدا نییە کە گەڵانی سوریا و بەتایبەت نەتەوەی کورد لە ژیانێكی زۆر سه‌ختدا دەژین، بەڵام نابێت خەڵک زەوی وماڵ و حاڵی خۆیان بەجێبهێڵن و بە نرخێکی هەرزان بیفرۆشن و له وڵاتی خۆیان هەڵبێن بەرەو وڵاتانی ئەوروپا.
ئازاد داود هاووڵاتیه‌كی دیكه‌ی شاری دێركە لەو بارەیەوە دەڵێت: زۆر هۆکار هه‌ن بۆ كۆچی گه‌نجان بۆ ده‌ره‌وه‌ی وڵات، به تایبه‌تی یاساکانی وڵاتانی ئه‌وروپا، ئاسانکاری بۆ په‌نابه‌ره سورییه‌کان ده‌که‌ن، ئه‌مه بۆتە هۆی ئەوەی زۆرتر گه‌نجان به خێزانه‌کانیانه‌وه بۆ وڵاتانی ئه‌وروپا بڕۆن.
لە لایەکی دیکەوە ئەوروپا چەندین ساڵە بۆتە خەون و هیوا بۆ گەنجانی کورد، ئەمە چ ئەو ئاسانكارییەی بۆ گه‌نجان دەکرێت له سنووره‌كانی تورکیا بەمەبەست، زۆربه‌ی ئه‌و كۆچبه‌رانه‌ش کە ئێستا دەڕۆن له چوار گوندی قه‌زای دێركەوە به‌ره‌و ئه‌وروپا ده‌چن، ئەو هاووڵاتییە ئاماژەی بەوەشکرد کە بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی رابردوودا لە هه‌رێمه‌كانی رۆژئاڤای كوردستان زیاتر خزمەتگوزاری هەیە و كارەبا تا رادەیەك باشتر بووە، بەڵام رۆژانە دۆلار لە سوریا لە ئاستێكی جێگیردا نییه، ئەمەش وایکردووە مووچه‌ی خه‌ڵك نه‌توانێت پێداویستی رۆژانه دابین بکات و مۆچه‌خۆر ناتوانێت به مووچه‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری خۆسه‌ر بژیت. بۆیە زۆربەی خێزانەكانی رۆژئاڤای كوردستان بیر لە ناردنی یەكێك لە ئەندامەكانیان دەكەنەوە بۆ ئەوروپا بۆ ئەوەی لە رووی داراییەوە یارمەتیان بدات و ئەمەش هۆكاری سەرەكییە بۆ ئەوەی گەنجان كۆچ بۆ دەرەوەی وڵات بكەن.
کۆچ مەترسییەکی گەورەیە
سەرچاوەیەکی ئیداری لە بەڕێوەبەری شارەوانییەکانی کانتۆنی جەزیرە لە رۆژئاڤای کوردستان راگەیاند: چوونی گه‌نجان و لاوانی كورد بۆ وڵاتانی ده‌ره‌وه، مه‌ترسییه‌كی گه‌وره‌یه و له رۆژئاڤای كوردستان چه‌ندین ده‌ستكه‌وتی نه‌ته‌وه‌یی به‌دیهاتوون، به‌ڵام درێژەکێشانی شەڕی سوریا و نەبوونی ئاشتی سیاسی و ئارامی بۆ گەلانی سوریا بەتایبەت شەڕی تایبەتی دژی کورد، بە ئامانجی چۆڵکردنی ناوچە کوردنشینەکانە لە رۆژئاڤای کوردستان. هه‌روه‌ها مەسەلەی نەبوونی خزمەتگوزاری بیانوویەکی زۆر لاوازە بۆ جێهێشتنی وڵات، لە رۆژئاڤای کوردستان خزمەتگوزارییەکانی وەک ئاو و رێگا و بان و هەلی کار زۆرترە، گەنجان کێشەی داراییان نییه و بە ژیانێکی ئاسایی و نۆرماڵ رازی نین، ئارامی هه‌یه و زۆربەی خەڵکی ناوچه‌كانی دیکەی سوریا لە رۆژئاڤای کوردستان دەژین و بە ناوچەیەکی خۆش و ئارام لە سوریای دەزانن.
عومه‌ر شێخمووس به‌رپڕسی نووسینگەی پەنابەران و كۆچبەران لە قامیشلۆ وتی: ساڵانە ژمارەیەکی زۆر لە خێزان و گەنجی کورد و عەرەب و مەسیحی لە رۆژئاڤای کوردستانەوە بە رێگای جیاجیا وەک باشووری کوردستان و تورکیا و لوبنان کۆچ دەکەن، بۆیە نەمانتوانیووە ژمارەی وردی کۆچبەران دیاری بکەین و ژمارەیەک کۆچبەریش له‌و رێگایه گیانیان لەدەستداوه یان بێسەروشوێن بوون.
