زمانی ستاندارد یان شێوەزاری ناوچەیی ؟

12:54 - 2023-02-28
دووتوێ
826 جار خوێندراوەتەوە

مەلا ئیدریس ژاڵەیی ٭

لێرەدا باس لەوە ناکەین کە  ئایا پەیوەندی نێوان نەتەوە و زمان چییە؟ ئایا زمان وەكو لە كەلتوری كلاسیكی سیاسیدا باس دەكرێت یەكێكە لە پایەكانی بوونی نەتەوە، یان داخۆ زمان خاسێتی بوونی نەتەوەیە؟
ئەوە بەجێدەهێڵم بۆ پسپۆڕانی ئەم بوارە، ئەوەی لێرە گەنگەشەی دەکەین،  ئایا مەبەست لە زمانی دایک، زمانی یەکگرتووە؟ زمانی یەکگرتوو زمانی ستاندارده؟ زمانی ستاندارد زمانی شێوەزاری دەسەڵاتی فەرمانڕەوایە و ئەو شێوە زارەکانی تر مەحکومن بە  سڕینەوە و توانەوە لە ناو  تەنها زارێکدا؟
مێژووی رۆژی جیهانی زمانی دایك 
رۆژی جیهانی زمانی دایك ده‌‌گه‌‌ڕێته‌‌وه‌‌ بۆ ساڵی 1952، ئه‌وه ‌بوو دوای سه‌‌ربه‌‌خۆیی هیندستان له‌ ‌ساڵی 1946 و له ‌‌دوای جیابوونه‌‌وه‌‌ی پاكستان له‌‌ هیندستان، كه‌‌ ئه‌‌وكاته‌‌ ویلایەتی به‌‌نگلادیش به ‌‌‌پاكستانه‌‌وه‌‌ ‌لكێندرابوو، له‌‌و سه‌‌رده‌‌مدا زمانی فه‌‌رمیی پاكستان له ‌‌هه‌‌ردوو به‌‌شی رۆژئاوا و رۆژهه‌‌ڵاتدا زمانی ئۆردوو بوو و به‌‌شی رۆژهه‌ڵات كه‌‌ (به‌‌نگالی) بوو، ناچار بوون زمانی ئوردوو له ‌‌په‌‌روه‌‌رده‌‌ ‌و چه‌‌ندین بواری ژیانیاندا به‌‌كار بهێنن.
له ‌‌ساڵی 1952 كۆمه‌‌ڵێك خوێندكاری زانكۆی به‌‌نگلادیشی، كه‌‌مپینێكیان بۆ زمانی به‌‌نگالی سازدا، تا ‌له ‌‌هه‌‌رێمه‌‌كانی رۆژهه‌ڵاتی پاكستاندا به‌‌كاربهێندرێت. به‌ڵام حكومه‌‌تی ئه‌‌و سه‌‌رده‌‌مه‌‌ی پاكستان، داواكاریی خوێندكارانی ره‌‌تكردەوه‌ و خوێندكارانی به‌‌نگالییش بانگه‌‌وازی مانگرتنێكی گشتییان راگەیاند و پێداگرییان له‌‌سه‌‌ر ‌داوا ره‌‌واكانی خۆیان كرد. سەرەنجام سه‌‌رله‌‌به‌‌یانیی رۆژی 21ی مانگی شوباتی ساڵی 1952 پۆلیسی پاكستان به‌ ‌فه‌‌رمانی ده‌‌وڵه‌‌ت ته‌‌قه‌‌ی له‌ ‌خوێندكارانی زانكۆ كرد و له‌‌ ئه‌‌نجامدا پێنج خوێندكار گیانیان له‌‌ده‌‌ستدا. دواتر لەسەر داوای بەنگلادیش، رێکخراوی یونسکۆ بە هاوکاریی 28 وڵات و به‌‌ ئامانجی رێزگرتن و به‌ها به‌خشین به‌‌ زمانه‌‌كانی سه‌‌رجه‌‌م‌ نه‌‌ته‌‌وه‌‌كانی جیهان، له‌‌ رۆژی 21ی شوباتی ساڵی 1999، له‌‌لایه‌‌ن رێكخراوی كەلتوریی نه‌‌ته‌‌وه‌‌ یه‌‌كگرتووه‌‌كان UNISCO (یونسكۆ)وه‌‌ به‌ رەسمی وه‌‌كو رۆژی زمانی زگماكی ده‌‌ستنیشان كراوه‌‌.
هه‌موو ساڵێ له‌لایه‌ن وڵاتانی ئه‌ندام له‌ یونسکۆ، بۆ پاڵپشتیی زمان و فه‌رهه‌نگی و هه‌مه‌چه‌شنیی زمان، له‌ نووسینگه‌ی سه‌ره‌کیی یونسکۆ له‌ پاریس یادی ده‌کرێته‌وه.
زمان، بۆ هەموو گه‌لان، سه‌ره‌ڕای جیاوازیی زۆری کەلتوری هه‌ڵگر و نیشانه‌ی بوون و مانه‌وه‌ی گه‌لانه ‌و که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ زمانی دایک، مافێکی بنه‌ڕه‌تی و سروشتیی مرۆڤه‌کانه‌. کاریگه‌ریی که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ زمانی دایک له‌سه‌ر په‌روه‌رده‌ و بارهێنانی باشتری مرۆڤه‌کان به‌ هه‌موو شێوه‌یه‌ک سه‌لمێندراوه‌ و ده‌ره‌نجامه‌ ئه‌رێنییه‌کانی ئاشکرایه.
(زمان یەکێکە لە رەگەزە سەرەکییەکانی پێکهێنەری هەر نەتەوەیەک و بایەخێکی زۆری لەسەر مانەوە و پێشخستنی ئەو نەتەوەیەش هەیە و لە پێکهێنەرەکانی ژیان و بیری مرۆڤە، زمان هەست و ڕۆحی کۆمەڵگەیە، چونکە لەو ڕێگەیەوە هەست بە تایبەتمەندیەکان و جیاکەرەوەکانی خۆی دەکات ) «گۆڤاری زمان و زار، ژمارە 2 ساڵی 2021 ؛ لاپەڕە 130».
مامۆستا عەلائەدین سەجادی، نووسەر و توێژەری پێشەنگی بواری زمان و ئەدەب، باش لە پرسی گرنگیی زمان وەک گەوهەری ناسنامەی نەتەوەیی گەیشتبوو، بۆیە دەڵێت: «زمان شادەماری نەتەوەیە». زمان جیا لە جەوهەر و پێکهاتەی ئەندێشەی تاکەکەسی، هاوکات رۆحی نەتەوەشە و لەدەرەوەی زمان ھیچ نەتەوە و ئیتنیکێک ناتوانێ پێناسەی خۆی بکات. ئەم پرسە بەتایبەت بۆ ئەو گەل و نەتەوانەی کە زمان، کەلتور و ناسنامەیان لەبەردەم مەترسیی سڕینەوە و لەناوبردندان، زۆر جێگەی باسە و زمان لەلایان گرنگییەکی تایبەتی هەیە. زمان لە چۆنیەتیی بیرکردنەوە، پەروەردەی تاک و کۆمەڵدا رۆڵی سەرەکیی دەگێڕێت، هەر نەتەوەیەک زمانی خۆی نەپارێزت، ئەوا گۆڕی بۆ خۆی هەڵکەندووە.
زمان ئامرازێکە بۆ لێکتێگەشتن، هیچ زمانێک باش وخراپی نییە، چونکە زمان بۆ قسەپێکەرانی خۆی باشە و هیچ گرفتی نییە، بناغە و نەسەبی هەموو زمانێک ئەو فەرهەنگ و پاشخانەی (لەهەجە و دیالێکت و زارو بنەزمان و دواجار زمانە) چونکە بناغە و سەرەتای مێژووی نووسین و شفرەکانی زمان لەو زاراوانەیە هەربۆیە هەتا نەگەڕێین و کنەی ئەو مێژووە نەکەین ناتوانین بگەینە راستی و حەقیقەتی مێژوو.
 جاران دەوترا تەنها تێکستێک لەبەردەستدابێت بۆ نووسینی کوردی و مێژووی نووسینمان بۆ دیاری بکات شیعرەکانی (بابەتاهیری هەمەدانییە) ئێستا دەرکەوتووە کە تێکستی زۆر لەو مێژووە کۆنتر هەن و کورد دەوڵەمەندتر دەکات ئەوانیش ئەو تێکستانەن بە زاراوەی هەورامی نووسراون. 
بەجێ هێشتن و ئاگانەبوون لەم مێژووە هۆکەی نەشارەزایی و نەگەڕان و نەبوونی دڵسۆزی بۆ زمان و مێژووی پرشنگداری کورد بووە... هتد.
ئێمە لەبەرئەوەی گەلێکی ژێردەستە و ستەملێکراو بووین بەردەوام مەترسی لەسەر ناسنامە و زمانمان هەبووە وەک کورد. زۆرجار دەسەڵاتەکان هەوڵیانداوە درزو ترازان دروست بکەن و جیاوازی دروست بکەن، لەکاتێکدا زمان پێوەری خۆی هەیە و پێویستە زانستیانە مامەڵە لەگەڵ ئەم بابەتە بکرێت.
زمانی ستاندارد 
زۆر باسی زمانی ستاندارد دەکرێت ئایا زمانی ستاندار بەوجۆرەیە  کە هەوڵی توانەوەو لەناوبردنی زاراوەکانی تر دەدات بۆ زاراوەیەکی تر یان زمانی ستاندار کۆکەرەوەی هەموو زاراوەکانە، بێگومان زمانی زیندوو و زەق ئەو زمانەیە کە وشە و فەرهەنگێکی دەوڵەمەندی لە(مۆرفۆلۆژی و سینتاکس)دا هەبێت بۆ ئەمەش پێویستە بگەڕێینەوە سەر زاراوە و لەهجەکان و کنەی زانست و بۆشاییەکانی فەرهەنگ و زمان بکەین.
نەریمان عەبدوڵڵا خۆشناو ئاماژەی بە زیاتر لە چل جۆر زمان کردووە، جۆری ژمارە دوازدە و سیازدە پەیوەندی زیاتری بەم بابەتەوە هەیە کە هەردوو جۆری زمانی شێوەزار و زمانی ستاندار  ە.
زمانی ستاندار : یان زمانی ناشێوەزار ئەو زمانەیه، مرۆڤ بەشێوەیەک قسەی پێدەکات، دەلالەت ناکاتە سەر شێوە زارێکی تایبەت، بە بەکارهێنانی ئەم زمانە شوێنی جوگرافی ئەو کەسە نازانرێت، زۆر جاریش ئەم شێوازە لە بەرکارهێنانی زمانی پەتیدا بەرجەستە دەبێت.
زمانی شێوەزاریش ئەو زمانەیە کە شێوەزارێکی تایبەتی لە رێگەی قسەپێکەرانییەوە پێیدەناسرێت، جاری واش هەیە زمانەوانێک دەتوانێت لە شێوەزاری کەسێکەوە ناونیشانی وڵاتەکەی و بگرە شەقام و باڵەخانەکەی، کەتیایدا دەژی، بدۆزێتەوە، مەبەست لەم قسەیە ئەوەیە زمانی کەسێک دەلالەت دەکاتە سەر شێوەزارە جوگرافییەکەی و ئاستە ڕۆشنبیرییەکەی. «زار و زمان، پ.ی.د.نەریمان خۆشناو، لاپەڕە ، 35 - 47.
  سەرجەم زمانەکانی جیهان لە چەندین شێوەزاری جیاواز پێکدێن، سروشتی زمان بەو جۆرەیە کە بە پێی کات و شوێن و تەمەن و ئەرک و پیشە شێوازی جیاوازی زمان دروست بکات، جۆراو جۆری زمانیش بەڵگەی زیندویەتی  ئەو زمانەیە و زمانی کوردیش لە چەندەها زار و شێوەزار پێکهاتووە،  هەر منداڵێک مافی خۆیەتی بە زمانی دایکی بخوێنێت، بەڵام نەک  شێوە زارێکی بەسەردا بسەپێنرێت.
شێوەزاری فەرمانڕەوا 
شێوە زاری دەسەڵاتدار وەک  سەلام ناوخۆش لە وتارێکدا (پایتەختبوونی زمانەوانی و دەسەڵاتی سیبۆلی) کە ئێژێت تیۆرەکەی بۆردیۆ لە رواڵەتدا  بانگەشە بۆ زمانی وردە بۆرژوا دەکات، چونکە ئەوانەی لە پایتەخت بڕیار لەسەر شتە  گەورەکان دەدەن وردە بۆرژوای خاوەن کارن لە مارکێتی زمانەوانی، ئەوانیش خاوەن هێزێکی هێمایین، کەواتە ستانداردبون لە پایتەخت باڵا دەستە، ئەوەی لە دەرەوەی ئەو تخوبە هەیە: نا-ستاندەرە، کەواتە ناستاندارد بوون، رەمەکی و دواکەوتن و  گوند بوون دەگەیەنێت، ئەگەر ستاندارد بوون پێشکەوتن و خانەدانی و شار  بگەیەنێت. ئەو تێگەیشتنە لە سەردەمی ( نالی)ش  روویدا بەوەی ئەو وەک باوکی نەمایەوە، پشتی لە کۆمەڵگەی شارەزووری کرد بۆ فرۆشتنی (مەعریفە، عیلم و شیعر) زمانی کۆشک «زمانی بابانەکان» ی کردە زمانی شیعری خۆی (بوشرا کەسنەزانی 2019 ،  ناوخۆش 2020 ) لە (گۆڤاری زمان و زار، ژمارە 1 ساڵی 2021).
شەرمکردن لە دەربڕین بە زمان واتە خۆبەریکردن لە نەتەوە 
 تادێ زمانی کوردی لەلایەن (هەندێک لە نابەرپرسانەوە بێ‌ بەها و بێ‌ بەهاتر دەکرێت، بەداخەوە لە ماوەی دوورودرێژی حوکمڕانی کوردیدا کارێکی وەها نەکراوە کە کوردێک لە دەرەوەی کوردستان بگەڕێتەوە هەست بە دڵخۆشی بکات لە ئاست کارەکانی وەزارەتی پەروەردە و رۆشنبیری، ئێستا خێزانە کوردییەکان شانازی بەوە دەکەن کە منداڵەکانیان نازانن بە  زمانی کوردی قسە بکەن و لە خوێندنگەی بیانی خوێندویانە،
لە توێژینەوەیەکدا کە پ.ی.سەلام ناوخۆش ناوی ناوە سایکس بیکۆی زمانی کوردی، پێی وایە سایکس بیکۆ خاکی کوردستانی وەک گۆشتە خێرە دابەشکردین، ئێستاش هەوڵێک هەیە بۆ بیناکردنی سایکس بیکۆیەکی زمانەوانی بۆ بەشینەوەی زمانی کوردی بەسەر تاکەکانیدا.
سەباحی غالب پێیوایە لە سایەی حکومەتی هەرێمدا سێ کۆڵەکەی زمانی کوردی لە گرێژنە دەچوون، ئەو دەنووسێت: (حکومەتی هەرێم  دەزگاکانی وەک وەزارەتی پەروەردە و تەلەفزیۆن و رۆژنامە و ماڵپەڕەکان فەرهەنگەکەمانیان کاولکردووە، سەدان و بگرە زیاتر وشەی بێگانەیان تێکەڵکردووە لە کاتێکدا لە کوردیدا وشەی جوانتر هەیە). «گۆڤاری زمان و زار، ژمارە 5 ساڵی 2022، ل107»
بێگومان گرنگیدان بە شێوەزارەکان و بە زیندوو هێشتنەوەیان دەستەبەری زیندومانەوەی زمانی کوردیە و پەنا بردن بۆ وشەی بیانی واتە شێواندنی زمانی ڕەسەنی کوردی.
با لەجێگەی ئەم وشانە بگەڕێین بۆ وشەیەکی یەکێک لە زاراوە کوردیەکان !.( ئیڤا ئیڤا هۆتێل، فلاش لایت، گینک، کوین،هۆم لاین، گۆڵدن پینک هاوس، بێست پیڵس فارمەسی، مۆدێرن کارپێت، فرێنچ، پراغ،هۆڵی هاڤانا،ڕۆما، لوند هۆتێل، سۆمەر، نیویۆرک پیتزا، ڤێنیسیا، ڕۆما، ئەمستەردام، گوندی ئەمەریکا، ئەڵمانی، ئینگلیزی، لوبنانی،ئیتالی، سویدی  و چەندانی تر کە لەبنەڕەتدا ماناکانیان  هەندێک جار کەم کەس دەزانێت چییە.
لەوەش مەترسیدارتر ناوی وڵاتە داگیرکەرەکانی کوردستان لە شەقام و کۆڵان و  پێشانگاکانی شارەکانی کوردستان نراون، وەک شەقامی ئێران، شەقامی تاران، کاسپین پیزا، هۆتێل قەزوین،تەورێز هۆتێل، کارپێتی ئەسفەهان، میهراکۆ کافێ، هەروەها هیچ ناوێک هێندەی ئیستانبوڵ لە هەرێمی کوردستان بەربڵاونییە، هۆتێل بەسفۆر، چێشتخانەی ئەزمیر، هۆتێل دەردەنیل،  چێشتخانەی الدمشقی،  نانەواخانەی الشامی،هۆتێل لازقیە، بلودان کافێ، کفتەی بەغدادی و هەزارەها ناوی تری عەرەبی عیراقی کە لێرەدا جێگەی نووسینیان نابێتەوە، (سەرچاوەی پێشوو).
ئەم کاولکارییە هۆکارەکەی فەرامۆشکردنی شێوە زارەکانی ناوچە جیاوازەکانی کوردستانە.
لە راستیدا  هۆکاری جوگرافیا یەکێکە لە هۆکارە سەرەکیەکانی دروستبونی زارە جیاوازەکان، زاری کرمانجی و سۆرانی و هەورامی و شێوە زاری گەرمیانی و جاف و باجەڵان و ئەوانی تر.
بەپێی توێژینەوەی سەرەوە خەڵکی هەولێر زۆرتر لە بادینی و کرمانجی دەگەن، خەڵکی سلێمانی زۆرتر و زیاتر لە هەورامی دەگەن، جگە لە هۆکاری سیاسی و جیۆگرافی چەندان هۆکاری تر هەن بوونەتە هۆی پەرتبوونی ناسنامەی کوردی وەک جیایی ئایین و مەزهەب (گۆڤاری زمان و زار، ژمارە 2 ساڵی 2021؛ لاپەڕە 234).
رۆشنبیری ئاینی کە لە رابردووی مێژوی کورددا هۆکاری پاراستنی کەلتور و زمانی کوردی بوو، بەڵام بەداخەوە ئێستا بەو شێوەیە نەماوە.
خۆی لە راستیدا ئایین بە یەکێک لە هۆکارەکانی زاڵبوونی زارێک بەسەر زارەکانی دیکەی هەمان زماندا دادەنرێ لە ململانێی نێوان زارەکاندا، نموونەی هەرە زەق زاڵبوونی زارە نەتەوەییەکانی ئەڵمانەکانە بەسەر زمانی لاتینیدا بە هۆی بزووتنەوە چاکسازییە ئاینیەکەی مارتن لۆسەر، کاتێک لۆسەر لە کڵێسای کاسۆلیکی ئەڵمانیا هەڵگەڕایەوە بە مەبەستی دروستکردنی بزووتنەوەیەک، کە دواتر بە بزوتنەوەی چاکسازیی ئاینی ناسرا، یەکەم کار هەوڵیدا بیکات بۆئەوەی بزووتنەوەکەی پێ بباتە ناو خەڵکەوە وەرگێڕانی کتێبی پیرۆز (ئینجیل) بوو لە زمانی لاتینیەوە بۆ سەر زمانی خەڵکی. 
ئەو زمانەی قورئانی پیرۆزی پێ دابەزی، لە بنەڕەتدا زاری هۆزی قورەیشی ناوچەی مەککە بوو، هەر لەم رێگایەوە بووە زمانی فەرمی و ستانداردی جیهانی ئیسلامی و لانیکەم زمانی ستانداردی عەرەبی.
ئەو گرفت و بۆشاییانەی کە ئێستا هەن،  هۆکەی نەبوونی شارەزاییمانە لە مێژوو، چونکە تا ئەمڕۆ زۆرشتمان لە مێژوودا ساغ نەکردووەتەوە، لەبەرئەوەی کنە و بەدوداچوونمان بۆ مێژووی خۆمان نەکردووە لەهەموو بوارەکاندا، هەورامی و زراوەکەی سەرەتا و پایەیەکی گەورەی نەتەوە و زمانی کوردە، بێگومان وەک چۆن لە مێژوودا بۆتە بەشێک لە مێژووی پرشنگداری مێژووی نەتەوەیی، ئاواش زاراەکەی سەرەتا و بەشێکی گرنگە لە مێژووی زمانی کوردی، داخەکەم ئێمەی کورد هێشتا لەناو  ئەو پیلانەی نەیارانی کوردداین و بەناوی دڵسۆزییەوە خەریکە مێژو رەش دەکەین و هەموو جوانی و پرشنگداری لەناو دەبەین، زاراوەکانی دیکەش هەریەکە و بە ئەندازە و کاریگەریی خۆی جێگە و پێگەی هەیە لە زمانی کوردیدا.
ئەگەر نەتوانین خەمی بناغە و سەرەتاکانی زمانمان بێت، ئەوا خەمی زمانی ستاندارد دەبێتە هەنگاوێکی عەفەوی و نەشارەزایی خەمەکەش نابێتە دڵسۆزی بۆ زمانی شیرینی کوردی، هەمووشتێک رێی تێبچێت بکرێتە کەرەستەی گاڵتە و رابواردن و بخرێته ناو فەزای ئێستامانەوە، ئەوا هەرگیز نابێت رێگەبدەین زمان ببێتە ئامرازی یەکتر شکاندن و گاڵتەکردن، چونکە زمان هەستیارە و کاری خەڵکی شارەزا و پسپۆڕە، هەربۆیە جێگەی خۆیەتی گرنگی زۆر بە زاراوەکان بدرێت. 
لە سەرەتاوە ئاماژەم بەوە کرد شەرمکردن لە گفتوگۆکردن بە زمانی کوردی لە هەڵوەشانەوەی قەوارەی هەرێمی کوردستان ترسناکترە، ئەو شەرمکردنە شێرپەنجەیەکە خەریکە جەستەمان شیدەکاتەوە، هەموو کایەکانی پەروەردە و راگەیاندن و تەنانەت ناو خانەوادەکانیشی گرتۆتەوە، بێگومان ئەمەش دیسانەوە کاریگەریی زیاتر لەسەر پووکانەوە و لەناوچوونی زارەکان دەبێت، ئەگەر زمانی ستاندارد بچوێنرێت بە سەری مرۆڤێک یان بە دڵ، ئەوا شێوەزارەکانیش ئەندامەکانی تری ئەو مرۆڤەن، گاڵتەکردن بە ئاخاوتن و نووسین بە شێوەزاری هەر ناوچەیەک یاریکردن و بە چاوی نزم تەماشاکردنی بەشێکە لە زمانی دایکی نەتەوەی کورد.
ئەم کەلتورە ناسازە وایکردووە زمان لە باشوور بە تایبەتی لە دوای راپەڕینەوە لەچاو پارچەکانی تری کوردستاندا کۆڵەوار تربێت، من ئێستا چێژ  لە نووسین و ئەدەبیاتی پێش راپەڕین و حاڵی حازریش  لە هی رۆژهەڵات زیاتر وەردەگرم، تێناگەم بۆچی نەنگییە هەورامی و هەولێری و سلێمانی و کەرکوکی و دهۆکی  و ئێمەی گەرمیانی بە زاری خۆمان بدوێین یان شیعر و چیرۆک بنووسین، بەداخەوە ئاوەکەش لە بنەڕەتەوە لیخنە، ئێمە خاوەنی زمانێکی رەسەنین، نازانم بۆچی هەر لە کرێکارێکەوە هەتا شوانێک و خاوەنکارێک و خوێندکار و پرۆفیسۆر و سیاسییەکان سەرجەم لە گفتوگۆدا لەگەڵ بەرامبەرێکی نا کورددا دەبێت  بچینە سەر زمانی ئەو یان هەر لە منداڵییەوە ئاوا رادەهێنرێین کە پێویستە ئێمە بە زمانی بەرامبەر بدوێین و ئەوان فێری زمانی ئێمە نابن، نازانم ئەمە گرێی خۆ بەکەمزانینە یان هۆکارێکی تری هەیە؟ ئێمەی گەرمیانی رۆیشتینە سلێمانی دەبێت بە زاری سلێمانی قسە بکەین و شەرمە بە شێوە زاری خۆمان قسە بکەین، رەنگە هەولێر و دهۆک و سلێمانیش هەمان شێوە بن.
لە کاتێکدا زمانێکی  وەک عەرەبی  ئەگەر تەماشای کتێبە زمانەوانییەکانیان بکەیت  زۆر جار بۆ وشەیەک دەیان مانا و شێوە دەربڕین دەهێننەوە کە ئەمە شێوەزاری بەنو فڵانە و ئەو وشەیە لە پیرێژنێکی بن دەوارێکی فڵانە تیرە و قەبیلە وەرگیراوە، ئەمەش بنەمایەکی تۆکمەی پێ بەخشیوون.
ئەوەی لەم نووسینەدا گەرەکمە بێژمی، بەهیچ شێوەیەک دژایەتی کردنی  زمانی یەکگرتوو  نییە، خۆزگە ئەکادیمیایەکی تایبەت بە زمانی کوردی هەبوایە لێکۆڵینەوەیەکی وردی لە هەموو شێوەزارەکان بکردایە و سوودی لە شێوەزارە گەرمیانییەکان و ناوچەکانی تری کوردستان وەربگرتایە و ئەو  ترسە بڕەوێنرێتەوە کە گوایە داواکاری مافی خوێندن بە زار و بنزارە کوردییەکان دژایەتی زمانی کوردییە.
 زمانی دایک تەنها زمانی ستاندارد نییە، کارکردن لەسەر ئەو مانایەی کە  زیندوێتی زمانی دایک واتە تەنها یەک شێوە زاری زمان هەبێت و ئەوانی تر  نووسین و ئاخاوتنی پێنەکرێت  و لە بواری پەروەردە و راگەیاندن و ئەدەبیات پشتگوێ بخرێت،  زیانێکی گەورەیە لە زمانی دایک (کوردی) دەدرێت و پێویستە ئەو نووسین و راوبۆچوونانەی لەو بوارەدا هەن شەن و کەو بکرێن و لە نووسین و توێژینەوەکاندا قووڵتر بۆی بڕوانرێت و وردتر بنووسرێن.

سەرچاوە :
بۆ نووسینی ئەم بابەتە کەم و زۆر سوودم لەم سەرچاوانە وەرگرتووە:
- زار و زمان، پ.ی.د.نەریمان خۆشناو، چاپی سێیەم، زیادکراو و پوختکراو، 2016، لە بڵاوکراوەکانی ناوەندی ئاوێر.  
- گۆڤاری زمان و زار، گۆڤارێکی زمانناسی وەرزییە، ژمارەکانی 1 هەتا 6 ساڵەکانی 2021  و 2022. 

٭خاوەنی ناوەندی شار بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە لە شاری کەلار

لە هەر وڵاتێکی جیهاندا قۆناغە سەرەتاییەکانی خوێندن دەبێت بە زمانی دایک بێت، بۆ بەزیندوویی هێشتنەوەی نەتەوەکان 

خوێندنی کوردی و پارێزگاریی لە زمانی کوردی لە دوو سەدەی رابردووی دوای دابەشکردنی کوردستاندا، یەکێک لەو هۆکارانە بووە کە کوردی وەک نەتەوە هێشتۆتەوە

 

بابەتە پەیوەندیدارەکان