نکۆڵی و پاساوهێنانەوە بۆ کیمیابارانی هەڵەبجە

جەمال ئارێز

ئەگەر بە ئەرشیفی هەموو جیهاندا بگەڕێین، لەسەر ئاستی رەسمیی دەوڵەتەکانیش نەبێت کە ئەوێ رۆژێ لە سەردەمی کیمیابارانی هەڵەبجەدا لەبەر بەرژەوەندییە سیاسی و ئابوورییەکان بێدەنگییان هەڵبژارد، بەڵام هەر ئەوکاتە جیهانی ئازادیخواز لەسەر ئاستی حزب و رێکخراوە سیاسییە ئازادیخواز و پێشکەوتنخوازەکان و رێکخراوە مرۆڤدۆستە نێودەوڵەتی و NGO کان پڕۆتستۆ و ئیدانەی ئەو تاوانەیان کرد و چالاکییەکانی کوردستانیانی تاراوگەش توانیی سەرنجی زۆرێک لە میدیاکان بۆخۆی رابکێشێت. 
قوتاربوونێکی کاتی لە سزا
ئەگەر سزای ئاسمانی بێت، یان سروشت (با ئەوانە تەفسیری بکەن کە پاساو دەهێننەوە)، سێ ساڵ کەمتر لە تێپەڕبوون بەسەر ئەو تاوانەدا، زۆرێک لەوانەی بە خاتری بەرژەوەندیی ئابووریی و سیاسی تاوانەکانی رژێم و بەتایبەتی تاوانی کیمیابارانی هەڵەبجەیان بۆ پەردەپۆش دەکرد و تەنانەت هەندێکیان هۆکاری لەسەرپێ مانەوەی ئەو رژێم و مانەوەی بوون لە جەنگی عیراق – ئێراندا، کەوتنە بەر گورزی هەمان رژێم، کاتێک لە داگیرکردنی کوێتدا بەرژەوەندییە ئابووریی و سیاسییەکانی خۆیان کەوتە مەترسییەوە، ئەوکات رژێمی سەدامیان بە کیمیابارانکردنی گەلەکەی تۆمەتبار دەکرد و کیمیابارانی هەڵەبجەیان کردبووە نموونەیەک بۆ دڕندەیی ئەو رژێمە.
هەرچەندە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە جەنگی دووەمی کەنداو 17/1/1991 – 28/2/1991 نەیتوانی یان نەیویست رژێمی سەدام بڕوخێنێت، بەڵام شکستی سوپاکەی و لاوازبوونی لە شارەکاندا، زەمینەی راپەڕینی لە زیاتر لە 14 پارێزگای عیراقدا رەخساند بە شارەکانی کوردستانیشەوە.
کۆڕەو و دوو پەیام
ئەگەرچی راپەڕین لە سەرتاسەری عیراقدا بەزەبری هێز و تۆقاندن خامۆشکرایەوە، بەڵام لە هەرێمی کوردستاندا هاوکێشەکە جیاواز کەوتەوە و کۆڕەوی خەڵکی کوردستان دوو پەیامی گەورەی دا بەگوێی جیهان و کۆمەڵی نێودەوڵەتی و زلهێزە خاوەن بڕیارەکان، بەوەی کە ئامانج لە جێهێشتنی سەرجەم شار و شارۆچکە و ناوچەکان ئەوەیە لەلایەک ئەگەری هەیە رژێم هەمان سیناریۆی هەڵەبجە لە شارەکانی تری کوردستانیش دووبارە بکاتەوە، لەلایەکی دیکەشەوە خەڵکی کوردستان کە ماوەی کەمتر لە مانگێک هەناسەی ئازادییان هەڵکێشاوە، ئامادەن قوربانی بە هەموو شتێک بدەن و مردن لە برسان و لە سەرما هەڵدەبژێرن، بەڵام ئامادە نین جارێکی تر لەژێر سایەی ئەو رژێمە دڕندەیەدا بژین.
بەڵگە و دیکۆمێنتەکان
هەر لە دوای راپەڕین و کۆڕەو و پاشەکشەی یەکجاریی رژێم لە کوردستان لە کۆتایی  -1991ەوە تا رووخانی رژێم لە 2003، چەندین بەڵگەنامە و دیکۆمێنتی گرنگی چاپکراو و دەستنووس کەوتنە دەستی بەشێک لە کەسایەتییە ئەکادیمی و چالاکوانە سیاسییەکانی عیراق و بە سەدان ئەفسەر و دەرەجەدار و بەرپرسی رژێمەوە و بەشێک لەوانە توانیان بە رێگای جیاجیا خۆیان بگەیەننە ناوەندەکانی دەرەوە و بە کوڕاس و کتێبی جۆراوجۆر پەردەیان لەسەر زۆرێک لەو تاوانانە هەڵماڵی کە رژێم دەرهەق بە گەلانی عیراق بە گشتی و گەلی کوردستان بەتایبەتی کردبوونی، لە نێویشیاندا هەردوو تاوانی جینۆسایدی کیمیاباران و ئەنفال.
پاساو هێنانەوەی یارو نەیار
دوای خستنەڕووی بەشی هەرەزۆری ئەو بەڵگەنامانە لە میدیاکان و لەسەروو هەمووشیانەوە دادگاییکردنی ئاشکرای سەرانی رژێمی رووخاو لە 2006 بەدواوە لەسەر هەردوو کەیسی هەڵەبجە و ئەنفال، زۆرێک لەوانەی کە بە درێژایی چەندین ساڵ نکوڵیان لەو تاوانە دەکرد کە رژێمی عیراق کردبێتی، دوای ئاشکرابوونی هەموو راستییەکان قەوانەکەیان گۆڕی بەوەی ئەگەر هێزە چەکدارە یاخیبووە کوردەکان (پیشمەرگەی حزبە کوردستانییەکان) بە هاوبەشی لەگەڵ هێزەکانی سوپای ئێراندا نەهاتنایەتە ناو هەڵەبجەوە، ئەوا کیمیاباران نەدەکرا، کە ئەو پاساوە بێ ئابڕووانەیە دەشێت بۆ هەندێک لەوانەی نزیکی رژێم بوون یان ترسیان هەبووبێت لەوەی ئەوانیش تێوەبگلێن لە تاوانەکە پاساوێکی هەبێت و لەژێر کاریگەریی بیری شۆڤێنیستیدا بەوە خۆیان و سەرانی رژێمی لەناوچوو بپەڕێننەوە، بەڵام ماڵوێرانییەکە لەوەدایە کە ئەمڕۆ خەڵکانێک ئەو پاساوە دەهێننەوە کە یان خۆیان یان کەسوکاریان بەشێکن لە قوربانییەکانی ئەو جینۆسایدە.
ئیسلام ئاباد و سێوسێنان
لێرەوە جێی خۆیەتی یەکەمجار پرسیارێک ئاراستەی ئەو شۆڤێنیست و ملهوڕانە بکەین کە پاساوەکە بەوە دەهێننەوە کە گوایە هێزە کوردستانییەکان هاوکاری ئێران بوون لە گرتنی هەڵەبجەدا و کیمیابارانەکە وەک کاردانەوەی ئەو بارودۆخە بووە، باشە چ شۆڕش و بزووتنەوەیەک لە جیهاندا هەیە و هەبووە بەبێ پشتگیریی و پشتیوانی کرابێت؟ هەر لە شۆڕشی ڤێتنام و کوبا و جیهانی عەرەبییەوە و تەنانەت بە دۆسێی فەلەستینیشەوە؟
*ئاخۆ هیچ ژاپۆنییەک رێگە بەخۆی دەدات لەبەرئەوەی سەرکردەکانیان هەوڵی داگیرکردنی جیهانیان دەدا و ئامادە نەبوون کۆتایی بە جەنگی دووەمی جیهان بهێنن، پاساو بۆ بۆردومانی هێرۆشیما و ناکازاکی بە چەکی ئەتۆم بهێنێتەوە؟
*ئاخۆ لەکاتێکدا جەزائیر خاوەنی یەک ملیۆن شەهیدە لە دژی داگیرکاریی فەرەنسییەکان، بەڵام لەبەرامبەردا دوو ملیۆن جەزائیری هاوکار و پشتیوان و سیخوڕی  فەرەنسا بوون، شۆڕشی جەزائیر بە ناڕەوا بزانرێت و پاساو بۆ کوشتار و تاوانەکانی فەرەنسا لەو وڵاتە بهێنرێتەوە؟
*پرسیاریش بۆ ئەو کەسانەی لە کوردستانەوە و لە سایت و پەیجی گومان لێکراوەوە ئەو قسە و دروشمانەی شۆڤێنیزمی عەرەبی دەکەنە تایتڵ و راوە کلیک و کۆمێنتی پێ دەکەن ئایا گریمان لە هەڵەبجە ئێرانی لێ بوو، ئەدی ئێران لە سێوسێنان و بالیسان و دۆڵی شێخ وەسانان و گۆپتەپە و عەسکەریش بوون؟ 
گلەییەکان بەجێی خۆی 
*یان دەبێت ئەوە بەبیر بهێنینەوە کە ئەوێ دەمێ عیراق و ئێران لە جەنگدا بوون و دیارە هەموو هێزێکی نەیار بە رژێمێک هەوڵدەدات سوود لە ناکۆکیی دوژمنەکەی وەربگرێت، بەڵام بە بەرچاوی هەموو جیهانەوە و لە ساڵی 1989دا بە پاڵپشتیی گاردی کۆماریی عیراق، هێزەکانی موجاهیدینی خەڵقی ئێران لەشکرکێشییان کردە ناو شارە سنوورییەکانی وەک مەهران و ئیسلام ئاباد-ی نزیک کرماشانەوە، ئەوە لەکاتێکدا  جەنگی ئێران عیراقیش کۆتایی هاتبوو، ئەی بۆچی دەوڵەتی ئێران کیمیابارانی موجاهیدین و هێزەکانی عیراقیان نەکرد لەو ناوچانە؟
ناکرێت پاساو بۆ ئەو گەندەڵی و ناعەدالەتی و کەمتەرخەمییانە بهێنینەوە کە لەسەردەمی حوکمی خۆماڵیدا بەرامبەر بە شاری هەڵەبجە بەتایبەتی و زۆربەی شار و شارۆچکە کارەساتبارەکانی دیکە کراون و دەکرێن، بەڵام گلەیی و رەخنەکان لە حوکمی خۆماڵی ناکاتە پاساوهێنانەوە بۆ تاوانێکی گەورەی وەک کیمیابارانی هەڵەبجە و ناوچەکانی دیکە، چونکە پاساوی ئێمەمانان کاریگەرییەکی ئەوتۆ لەو تێڕوانینە ناکات کە شۆڤێنیزمی عەرەبی خۆی هەیەتی بۆ تاوانەکە، بەڵام گرفتەکە لەوەدایە ئەو پاساوە ناوخۆییانە کاریگەریی لەسەر نەوەکانی ئایندەی خۆمان و بێگانەکان دەبێت، ئاساییە و دەشێت خەڵک هەبێت لە سایەی گەندەڵی و ناعەدالەتی حوکمی خۆماڵییەوە دژی حزبە کوردستانییەکان و کۆی  حوکمڕانی خۆماڵیش بێت، بەڵام ئەوەی ئاسایی نییە ئەوەیە نەوەکانی ئایندە بە جۆرێک چەواشە بکرێن کە دۆزی نەتەوە و گەلەکەی خۆی لەلا سوک بکرێت و دوژمن و بکەرانی تاوانەکانی دژی میللەتەکەی خۆی لێ ببێتە قوربانی و فریشتە و ئۆباڵی مەرگەساتەکان بدرێتە پاڵ شۆڕش و بزووتنەوەی رزگاریخوازیی گەلەکەمان، چونکە هەر هەڵە و کەموکووڕییەکیش لە شۆڕش و بزاوتی چەکداریدا روویدابێت، هیچ لە رەوایەتی دۆزی کورد و مەسەلەکەی و ئەو ناحەقی و ستەمانە کەم ناکاتەوە کە لەدژی نەتەوەکەمان کراوە.