رەوا موسا
هەڵبژاردنه‌كانی سەرۆکایەتی کۆمار و په‌ڕله‌مانی تورکیا نزیکدەبێتەوە. شەش پارتی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا هاوپەیمانییەتیان لەدژی هاوپەیمانییەکەی ئاکپارتی پێکهێناوە، ئەمجارە هه‌موو پارتە ئۆپۆزسیۆنەکان بە یەک کاندید بەرامبەر ئەردۆغان دادەبەزن بەئومێدی ئەوەی بتوانن کۆتایی بە حوکمڕانی 21 ساڵەی ئاکپارتی لە وڵاتدا بهێنن. لەو نێوەندەدا هەدەپەش بە دیارینەکردنی کاندید راستەوخۆ پشتیوانی کەمال کلیجدارئۆغلو دەکات بۆ بردنەوەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی، پرسیار دەکرێت ئایا بردنەوەی کام هاوپەیمانیتییە لەبەرژەوەندی کوردە؟ کورد دەنگ بە کام لایەنە بدات؟ رۆڵی لایەنە پاشخان ئیسلامییەکان چییە لەم هەڵبژاردنەدا؟ بەشار ئەسەد چۆن دەتوانێت کاریگەری لەسەر کێرفی دەنگەکان درووستبکات؟
بۆچی كیلیجدارئۆغلو هه‌ڵبژێرین؟
دوای بڕیاری قەدەغەکردنی هەدەپە لەلایەن دادگای دەستوری تورکیاوە، هەدەپە لەڕێگەی پارتی دووەمەوە بەناوی « پارتی چەپی سەوز» بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکات و کاری سیاسی خۆی درێژە پێدەدات. پارتەکە مۆڵەتی فەرمی هەیە و دەکرێتە پارتی جێگرەوە بۆ هەدەپە هەروەک چۆن پێشتریش هەدەپە کرایە پارتی جێگرەوەی پارتی دیموکراسی و پارتی گەلی دیموکرات. دەنگی سیاسی ناوخۆیی کورد لە باکوری کوردستان بە گۆڕانکاری ئەم پارتانە ناگۆڕێت، چونکە به‌هۆی درووستكردنی كێشه‌ی یاسایی و ده‌ستوری له‌به‌رده‌میاندا نوخبەی سیاسی کورد لە توركیا راهاتووە بە گۆڕینی زوو زووی ناو و هەیکەلی پارتەکانیان. لەئێستاشدا گرنگترین بڕیاریان بریتیبوو لە دانەنانی کاندید بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کۆمار بەمەبەستی پشتیوانی کلیچیکدار ئۆغلۆ. ئەمەش بەتەواوی ئەردۆغانی توڕەکرد بەشێوەیەک لە وتارێکدا رایگەیاند هەدەپە یەکسانە بە پەکەکە، هەروەها پشتیوانی هەدەپەی بە پشتیوانی قەندیل بۆ کیلیجدارئۆغلۆ لێکدایەوە! ئەم توڕەبوونەی ئەردۆغان نائاسایی نییە، چونکە به‌شێكی زۆر له چاودێران ئەم هەڵوێستەی هەدەپە بە دوایین بزمار دادەنێن لە تابوتی حکومڕانی ئاكپارتی.
وەکو یاری سیاسی ناوخۆیی (نەک وەکو تەواوی بزووتنەوەی رزگاریخوازی کورد)ەوە بۆ ئەم هەڵبژاردنە (نەک هەڵبژاردنەکانی رابردوو، چونکە هاوکێشەکان گۆڕاون) بەلامەوە کارێکی زۆر باشە هەدەپە پشتیوانی کلیجیکدارئۆغلو دەکات. چونکە ئەگەری بردنەوەی زۆر زیاترە، لە وڵاتێکی وەکو تورکیاش لە جوڵانەوەی سیاسییدا دەبێت لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی گەلەکەتدا دەست و پەنجەت نەرم بکەیت، کامیان ئەگەری بردنەوەی زیاتربوو پشتیوانی لەو بکەیت بەپێی رێکەوتن و مەرجەکان بەمشێوەیە هێواش هێواش هەنگاو بە هەنگاو مافی زیاتری نه‌ته‌وه‌یی بەدەستدەهێندرێت و له‌سه‌ر هێڵی گه‌رمی گۆڕانكاری و پێشكه‌وتنه سیاسییه‌كان ده‌مێنیته‌وه.
ئەگەر پێشتر جەهەپە بەتەنیا بووایە ئێستا هاوپەیمانێتییەکی شەش قۆڵییە، واتا کاندیدبوونی کلیجدارئۆغلو دەلالەت ناکات تەنها لە سیاسەتی جەهەپە و نوێنەرایەتی تەنها حزبێکیش ناکات، بەڵکو کۆمەڵێک کەسایەتی و حزبی تر لە پشتییەوەن کە دەلالەت لە چەندین ئایدۆلۆژیای جیاواز دەکەن. هەبوونی ئەحمەد داود ئۆغلو سیاسی تورکی خۆشەویستی نێو کورد و تەمەل کەرەموڵائۆغلۆی ئاڵاهەڵگری وانەکانی نەجمەدین ئەربەکەکان و عەلی باباجانی بەرگریکاری مافی کەمینەکان لە هاوپەیمانییەتی مێزی شەش قۆڵی، کلیجدارئۆغلو کە خۆیشی لە کەمینەی عەلەوییەکانەو قسەی زۆر لەسەرە کە بەڕەچەڵەک کوردە، بەڵام وەک تۆرگوت ئۆزال نایەوێت ناسنامەی خۆی ئاشکرا بکات، ئەمانە هەمووی جێگای دڵخۆشین و هیچ بیانووێک بۆ کوردەکان ناهێڵنەوە کە دەنگ بە هاوپەیمانێتییەکەی کلیجدارئۆغلو نەدەن.
کلیجدارئۆغلو ناتوانێت ببێتە دیکتاتۆر
به‌ڵێ کلیجدارئۆغلو ناتوانێت ببێتە دیکتاتۆر هاوشێوەی ئەردۆغان، چونکە ستراتیژی هاوپەیمانێتییەکەی بریتییە لە گەڕانەوەی سیستەمی پەڕلەمانی و هەڵوەشاندنەوەی سیستەمی سەرۆکایەتی و له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ش شه‌ش پارته‌كه هاوپه‌یمانێتیان پێكهێناوه. ئەردۆغان لە دوای سەرکەوتنی بەسەر کودەتاکەی 2016 و بردنەوەی ریفراندۆمەکەی مانگی نیسانی 2017 ئیدی بەتەواوی دەسەڵاتی رەهای تورکیای گرتەدەست، بۆ گەلی کوردیش سیستەمی پەڕلەمانی زۆر باشتر و گونجاوترە تا بتوانێت داکۆکی لەمافەکانی خۆی بکات و ناڕەزایەتی دەرببڕێت و رۆڵی هەبێت لە بڕیارە چارەنووسسازەکاندا، بۆیە لێرەشدا دووبارە بردنەوەی کلیجدارئۆغلو لەبەرژەوەندی گەلی کوردە لە باکوری کوردستان.
ئەگەرچی ئەم حزبە لەلایەن ئەتاتورکەوە دامەزراوە، بەڵام لەئێستادا ئەوەندەی مەهەپە و پارتەکەی میراڵ ئاکشینەر نوێنەرایەتی کەمالیزم و نەتەوەپەرستی تورک دەکەن نیوەی ئەوەندە جەهەپە لەو سەنگەرانەدا نەماوەتەوە، بەتایبەتی لە چەند ساڵی ڕابردوودا کە کیلیچکدارئۆغلو دروشمی سۆشیال دیموکراتی تۆختر و زەقتر کردۆتەوە لەناو حزبەکەدا، له‌سه‌ر ئه‌م هه‌ڵوێسته ریفۆرمخوازانه‌ی كیلیجكدارئۆغلو له‌م دواییانه‌دا چه‌ندین كه‌سایه‌تی كه‌مالیستی نه‌ته‌وه‌په‌رست پارتی جه‌هه‌په‌یان به‌جێهێشتووه.
رۆڵی پاشخانی ئیسلامییه‌كان
له مه‌یدانه‌كه‌دا
ئەوەی سەبارەت بە خەمخواردن لە تەوژمی ئیسلامی دەمێنێتەوە، ئەم کوردانەی لێرەوە خاوەندارێتی تەوژمی ئیسلامی لە تورکیا دەگەڕێننەوە بۆ ئەردۆغان، بەوەی هەرکەسێک پشتیوانی ئەردۆغان نەکات لە تەوژم و رێگای ئیسلامی لایداوە، وەک ئەو حزبییانه‌ی باشوری کوردستان وان بەوەی هەرکەس لەگەڵ حزبەکەی ئێمەدا نەبێت یان جاشی بێگانەیە یان بەکرێگیراوی دەسەڵاتە! جا ئەو تێگەیشتنە ناوخۆییەیان بردووە تەحلیلی دۆخی سیاسی وڵاتانی دراوسێشی پێدەکەن! ئەردۆغان نە ئەم تەوژمە پاشخان ئیسلامییەی ئێستای تورکیای دەستپێکردووە نە بۆتە خاوەنیشی، بەڵکو سەرچاوەی تەوژمەکە لە خودی بیرمەندی بەناوبانگی کوردەوە شێخی ئیمام به‌دیعولزه‌مان سەعیدی نورسییەوە دەستیپێکردووە، عەدنان موندەریس هەوڵیدا کەمێک گەشەی پێبدات و شێخ سەعیدیش پشتیوانی کرد و داوای لە لایەنگرانی کرد دەنگ بە پارتەکەی بدەن. هەروەها سولەیمان ئاریف ئیمری رۆڵی باشی تێدا گێڕا، بەڵام لەکۆتاییدا بەم فۆڕمەی ئێستا نەجمەدین ئەربەکان خستیە ناو سیاسەتەوە و ئەردۆغانیش لەوەوە وەریگرت. ئێستاش زۆرێکی وەکو ئەحمەد داود ئۆغلۆ و تەمەل کەرەموڵائۆغلو زۆر باشتر و جوانتر نوێنەرایەتی ئیسلام دەکەن لەناو سیاسەتدا و موسڵمان شەرمی پێیان نایەت ئەگەر بیانکاتە نموونەی باڵا. موسڵمانانی کورد و تورک لە تورکیا و باکوری کوردستان ناتوانن ئەردۆغان بکەنە نوێنەری وڵات و ئاینەکەیان کە دەستی بە خوێنی خەڵکی بێتاوان سورە و بە سورێتی ئاڵای تورکیا خوێنی گەشی خەڵکی ڕشتووە.
ئەوانەی نیشانەی پرسیار دەخەنەسەر ئیمانی ئەحمەد داودئۆغلو و تەمەل کەرەموڵائۆغلو بەوەی هاوپەیمانیان لەگەڵ جەهەپە بەستووە، بیریانچووە کە نەجمەدین ئەربەکانی رابەری سیاسی تەوژمی ئیسلامی پێش ئەوان چەند جارێک لەپارتی مەسەپە هاوپەیمانی لەگەڵ جەهەپەدا بەستووە. هەروەها ئەردۆغان لەگەڵ پارتێکی زۆر خراپتر لە جەهەپەی ئێستا هاوپەیمانی بەستووە کە پارتی نەتەوەپەرستی مەهەپەیە! بۆچی رێکەوتنی ئەردۆغان لەگەڵ باخچەڵی حەڵاڵە، بەڵام رێکەوتنی کەرەموڵائۆغلو و داودئۆغلو لەگەڵ کلیجدارئۆغلودا حەرامە!
بەشار ئەسەد و هەڵبژاردنی تورکیا
سیاسەتی گشتی ئەردۆغان و ئاکەپە سیاسەتێکی نێوەندگیرانەیە لەنێوانی هەردووک بلۆکی خۆرهەڵات و خۆرئاوادا بەشکانەوەی بەرژەوەندیی هەژموونگەرایی تورکیا. ئەمەش وایکردووە چەندینجار تورکیا لەژێر دەسەڵاتی ئاکپارتیدا پێچەوانەی سیاسەتەکانی ناتۆ بجوڵێتەوە.
هەر لەسەرەتای هاتنەسەر دەسەڵاتدا ئاکپارتی بڕیاری رەتکردنەوەی پێشنیاری دابەزاندن و بەکارهێنانی خاکی تورکیا بۆ هێرشکردنەسەر عیراقدا لەلایەن ئەمریکاوە، ئەمەش یەکەمین جوڵانەوەی تورکیابوو لەدژی سیاسەتەکانی ناتۆ لەژێر دەسەڵاتی ئاکپارتیدا. پاشان بەردەوامیان بەم سیاسەتەدا بە هەڵوەشاندنەوەی رێکارەکانی تورکیا بۆ بوونە ئەندام لە یەکێتی ئەورووپا و کڕینی سیستەمی بەرگری ئاسمانی ئێس-400ی رووسی و هێرشکردنەسەر ئیدارەی خۆسەری رۆژئاڤا کە هاوبەشێکی گرنگی ئەمریکایە لە سوریا و ناوچەکەدا. لەبەرامبەدا سەرجەم پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی تری تورکیا کە دژی ئاکپارتین سیاسەتی پرۆئەورووپیان هەیە و چاویان لەوەیە ببنە ئەندام لەیەکێتی ئەورووپادا و دووبارە بچنەوەسەر سیاسەتەکانی ناتۆ. لەژێر ڕۆشنایی ئەمەشدا بۆ روسیا واباشترە ئەردۆغان لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوە، چونکە بە هاتنەسەر کاری حزبە ئۆپۆزسیۆنەکان لە بەرژەوەندی ئەمریکا و ناتۆ گۆڕانکاری لەسیاسەتی دەرەوەی تورکیادا روودەدات. بۆ ئەمەش گوشاری لە سەرۆکی سوریا کردووە بگاتە رێکەوتن لەگەڵ ئەردۆغاندا تا وەکو دەستکەوتێکی سیاسی بەکاریبهێنێت و نیشانیبدات لە پڕۆسەی دەستوەردان لە سوریادا لە بەرژەوەندی خەڵکی تورکیادا سەرکەوتنی بەدەستهێناوە، بەتایبەتی چونکە حزبە ئۆپۆزسیۆنەکان لەبارەی دەستوەردان لە سوریا ڕەخنەی توند لە ئەردۆغان دەگرن و بەهۆکاری کۆمەڵێک کێشەی ئابوری و کۆمەڵایەتی دەزانن.
لەبەر ئەوانە بەشار ئەسەدیش نایەوێت بکەوێتە ژێر هیچ گوشارێکەوە و دانیشتن لەگەڵ ئەردۆغاندا بکاتە دەستکەوت بۆی بەڵکو ئەو بردنەوەی کلیجدارئۆغلوی دەوێت.
ئەگەر لەم روانگەیه‌وه سەیری هەڵبژاردنەکانی تورکیا بکەین، بۆ مانەوەی قەوارەی کوردی لە رۆژئاوای کوردستان و کەمبوونەوەی مەترسی و هەڕەشەکانی تورکیا لەسەری، بردنەوەی هاوپەیمانی مێزی شەش قۆڵی لە هەڵبژاردنەکانی تورکیا بەرژەوەندی جیۆپۆلەتیکی گەلی کوردی لێ دەخوێندرێته‌وه. ته‌كانێكی گه‌وره‌ش ده‌بێت له پێشكه‌وتن و گواستنه‌وه‌ی سستهمی سیاسی توركیا بۆ وڵاتێكی لیبڕاڵی و سۆشیال دیموكرات.
