هەردوو وشە یاخود چەمک بە تەنهاش زۆر نووسین و قسە هەڵدەگرن، بەڵام هەر بە سادەیی هەموو مرۆڤێک لە کۆمەڵگەکەی خۆی بەپێی شوێنی جوگرافی و کات و سات و تەمەن وابەستەی بابەتی (رەوشت)ە. یاساکانیش بەپێی ژیانی مرۆڤ و کۆمەڵگە و دەوڵەتان و دۆخی ژیان و ئارامی و نائارامی شێوازی ژیانی کۆمەڵگەکان جیاوازییان هەیە لە ناوەرۆک و جێبەجێکردندا.
دوای وردبوونەوەی زۆر لەم دوو بابەتە هەستدەکرێت جۆرێک لە پەیوەندی بەتین هەیە لە نێوانیان.
رەوشت و یاسا بە پێی کۆمەڵگەکان
هەتاوەکو کۆمەڵگەکان سادە و ساکار و سەرەتایی بن رەوشت باشتر بەدەردەکەوێت و خۆی دەسەپێنێت و لەوانەیە (یاسا) هێندە گرنگ نەبێ. وە بە پێچەوانەوەش هەتاوەکو کۆمەڵگەکان قەرەباڵغتر و ئاڵۆزتر بن، دەبێ (یاسا) رۆڵی خۆی باشتر ببینێت بۆ رێکخستنی پەیوەندییەکان و بڕیارەکان و رێساکانی ژیان و دەوڵەت، لە جێبەجێکردندا کاریگەریی راستەوخۆی دەبێت لەسەر رەوشتی تاکەکان.
چەند نموونەیەکی سادە دەهێنمەوە بۆ باشتر تێگەیشتنی مەبەستی نووسینەکەم، ئەگەر ئێستا لە شارەکان لە چوارڕیانێکی هاتووچۆدا (ترافیک لایت) گڵۆپەکان لابەرین هیچ پۆلیسێکی هاتووچۆش رۆیشتن رێکنەخات، بە ماوەیەکی کورت و چەند خولەکێک قەرەباڵغی و بێ سەروبەری دروست دەبێت، هەر کەس بە ئارەزووی خۆی لێدەخوڕێ و ماف دەدات بەخۆی، لێرەدا رەوشت رۆڵی نابێت، چونکە یاسا دیارنەبوو.
پاراستنی خاوێنیی شار نیشانەی بەرزیی رەوشتی تاکی کۆمەڵگەیە
بە گەڕاندنەوەی گڵۆپەکان و هەڵکردنی کامیراکانی چاودێری و سەرپێچی سزا، رۆیشتن لە چوارڕیانەکە رێکدەخرێت و شۆفێرەکان زۆر بە رەوشت دەردەکەون، چونکە یاسا و سەپاندن و جێبەجێکردن رۆڵی پێداوە.
سەیری یارییەکی تۆپی پێ یا هەر جۆرە یارییەک بکەین، دەبینین ئەگەر دادوەر نەبوو چۆن یارییەکە سەردەکێشێ بۆ ئاڵۆزی و فەوزا و شەڕ و لێکدان، ناتوانرێت یارییەکە بەڕێوەببردرێت، بەبێ بوونی دادوەر و سەپاندن و جێبەجێکردنی یاسای ئەم جۆرە یارییە.
رۆڵی یاسا لەسەر رەوشت
کەواتە رەوشت هەرچەندە گرنگ بێ لای مرۆڤ، بەڵام یاسا کاریگەریی هەیە لەسەر رۆڵ پێدانی رەوشت.
هەرچەندە ناکرێت رۆڵی رەوشت لە مرۆڤایەتیدا نادیدە بگیرێت کە چەندە گرنگە، چونکە جار هەیە لە نەبوونی یاسا و چاودێریکردن لە شوێنی لاچەپدا، فڕێدانی خاشاک یان کارێکی تێکدەرانەی تاکەکەسی یا دەستەجەمعی دوور لە رەوشت دەبێتە هۆکاری تێکدان و شێواندنی سیمای شار و شارستانیەت. ئەمەش پێمان دەڵێت کە مرۆڤایەتی بەبێ رەوشت واتاکانی خۆی لەدەست دەدات.
هەرچەندە هەندێک راستی هەیە دەبێ بیزانین کە کۆمەڵگە بەتەنها بە مەرسوم و بڕیاردان ناگۆڕێت، چونکە هەندێک عورف و دەسەڵات لە جومگە و شوێنی جیا جیایدا کۆبوونەتەوە و خۆدەسەپێنن.
رەوشتی تاکەکان و یاسا
لەو شوێنانەدا داواو دەسەڵاتەکانی کە خۆیان پێیان باشە تا رادەی سەپاندنیش بەسەر دەوڵەتدا دەیسەپێنن، بۆیە دەبێ دەوڵەت قۆناغ بە قۆناغ و گەڕانەوە بۆ پەروەردەی دروست و برەودان بە رەوشتی تاکەکان، ئەم بابەتە یەکلایی بکاتەوە.
مێژوو ئەوەی سەلماندوە کە هەرکاتێک مرۆڤ لە دۆخی خراپی ژیاندا بوو واتا لەبەردەم بێ هیوایی و کارەسات و تەنگەژە دابێت، ناتوانێ بە رەوشتەوە بیربکاتەوە بۆیە دەبێ رێگر و یاسا هەبن کە بە ئاگای بهێننەوە.
دەبێ ئەم راستیەش بزانین لەبارەی رەوشتەوە رەوشت گوزارشت لە بەدیهێنانی سەرجەم مومارەسە کۆمەڵایەتییەکان دەکات بە باشترین شێوە، لێرەوە دەتوانین بڵێین هەموو شتێکی کۆمەڵایەتی رەوشتییە. هەروەک هەموو شتێکی رەوشتیش کۆمەڵایەتی بوونە.
لە ئابووریدا رەوشت رۆڵ دەبینێ، لە ئایینەکان رەوشت رۆڵ دەبینێ، بگرە سیاسەتیش بێ رەوشتی سیاسی شتێکی بەتاڵ و ناپەسەندە.
رەوشتی تاک و چەمکەکانی ژیان
کەواتە گرتنەبەری رەوشت لە کار و کردەوە و پڕۆسەکانی ژیانی کۆمەڵایەتی بۆ بەدیهێنانی ئامانجە باڵاکانی ژیانی مرۆڤ لەناو کۆمەڵگە، لەهەموو چەمک و بابەتەکانی تر بە هەزارجار گرنگترن.
هەر کۆمەڵگەیەکی رەوشت باڵا بێ یاسایی کردن تیایدا نامێنێ یاخود ون دەبێ، لەهەمان کاتدا هەر کاتێک یاساکان گونجاو و ریشەیی بوون و چاودێری جێبەجێکردنیان (باڵابوو) ئەوا کۆمەڵگەیەکی رەوشت باڵا بەرهەم دەهێنێ.
نابێ بە هیچ شێوەیەک بیر لەوە بکەینەوە کە ئێمە سەرپشکین لە نێوان یاسا و رەوشتدا کامیان پەیڕەو بکەین، بگرە لە خودی جێبەجێکردنی یاساش لەناو حکومڕانی و کۆمەڵگەدا، دەبێ رەوشتی جێبەجێکەرانی یاساکان کارکردنیان هەبێ.
هەرکاتێک کەسێکی ناو کۆمەڵگە یان بەرپرسێکی باڵا لە رەخنە گرتن لێی نەترسا، بزانن کە بە رەوشتەوە پیشەکە و بەرپرسیارێتییەکەی جێبەجێ دەکات و راستیش ئەوەیە.
کەواتە رەوشت و یاسا پاڕالێل بەیەکەوە گرنگن بۆ ژیانی کۆمەڵگەکان و حکومڕانی.
