کورد بە درێژایی مێژوو لە جموجۆڵ و دەربڕینی ناڕەزایی و راپەڕین و شۆڕشی بەردەوام بووە بۆ بەدەستهێنانی مافە نەتەوەیی و نیشتیمانییەکانی، بەڵام هەر جووڵانەوە و شۆڕشێک لە بارودۆخێکی تایبەت و بە ئامانجێکی دیاریکراو دەست پێدەکات، رەنگە تا راپەڕینی بەهاری 1991یش بەهێزترین کارتی شۆڕش و ئەندام بوون لە ریزی حزبەکانی ئەوکات بابەتی ناسیۆنالیزم بووبێت.
کێشەی کورد نەتەوەیی بوو نەک مووچە و خزمەتگوازاریی
تا ئەوکاتەی لەژێر دەسەڵاتی حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی عیراقدا بووین، بۆ کورد دوو بابەتی لە یەکتری جیاواز هەبوون، یەکەمیان کورد لە رووی نەتەوەییەوە هەمیشە پلە دوو و بگرە زیاتریش بووە، دەسەڵاتەکانی رابردووی عیراق دانیان بە مافەکانی کورددا نەناوە وەک نەتەوە و خاوەن خاکی خۆی.
هەمیشە لە رووی سیاسی و بەشداریی لە دەسەڵاتدا پەراوێزخراو بووە، ئەوانەشی بە ناوی کوردەوە بەشدارییان لە دەسەڵاتدا کردووە، بژاردەی دەسەڵاتەکان خۆیان بووە، نەک نوێنەرایەتی گەلی کورد لە بەغدا.
دووەمیان بابەتی بەرپرسیارێتی حکومڕانی لە تەواوی عیراق و بابەتی جێبەجێکرنی یاساو ژیان و قووتی خەڵک، لەم رووەوە حکومەتەکانی عیراق لە رووی کارگێڕیی و هەستکردن بە بەرپرسیارێتی و دابینکردنی ژیان و مووچە و کار و ئاساییش و خزمەتگوزاری بەگشتی، تا ئاستێکی دیاریکراو و بێ جیاوازی بەدی دەکرا.
لەم سەردەمانەدا کورد زیاتر کێشەی نەتەوەیی هەبوو، نەک ژیان و نان و مووچە و خزمەتگوزاری، لێرەدا بە ئاشکرا جیاوازیی و راستیی و دروستی هەردوو خاڵەکە بەدیدەکرێت، هەر ئەمەش هۆکار بووە بۆ ئەوەی هەمیشە خەڵک کەمتر بیر لە نان و ژیان بکاتەوە، هێندەی بیری لای چەوسانەوەی نەتەوەیی و ناسیۆنالیزم بووە.
ئەمەش هۆکاری بەهێزبوونی پارتە ناسیۆنالیستەکان بووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لە نێو کورد و شۆڕش و پارتەکانیشدا بەردەوام جۆرێک لە جیاوازی بیروڕا و بۆچوونی جیاواز لە پێکەوەگرێدانی بیری نەتەوەیی و چینایەتی لەیەک کاتدا هەبووە، هەر ئەمەش بە هۆکاری جیابوونەوەی باڵی مەکتەبی سیاسی پارتی دادەنرێت لە ساڵی 1964، وێڕای هەندێک شتی دیکە.
لە کوردستان دوو ئایدیا هەڵکشان
ئەوەی زۆر بە روون و ئاشکرایی دەرکەوت لەوکاتەی کە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە سەرەتای دروستبوونییەوە جیاواز لە شۆڕش و پارتەکانی پێش خۆی، خۆی پێناسەکرد و ناساند زیاتر وەک هێزێکی شۆڕشگێڕی چەپ و عەلمانی دەرکەوت، لەوکاتەوە دەتوانین بڵێین لەنێو کورد و شۆڕشەکەیدا دوو هێزی گەورە هەبوو، پارتی وەک هێزێکی راستڕەوی کۆنەپارێز، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان وەک رێکخراوێکی شۆڕشگێڕی چەپی نەتەوەیی و نیشتمانی.
لە راستیشدا پێویستی هەردوو قوتابخانەکە بۆ کورد لەم کاتدا گرنگ و جێگای پێشوازی و قبوڵی خەڵک بوو بەگشتی.
دەتوانیین بڵێین لەو کاتەوە تا ئێستاش ئەم پێناسەیە بۆ ئەم دوو پارتە کوردستانییە رەنگە بە کۆمەڵێک کەموکووڕییەوە لانیکەم لەسەر ئاستی بەرنامە و هەڵسوکەوتی کادر و ئەندامان و راگەیاندنەکانیان تا ئاستێک شیاو و لە جێگەی خۆیدا بێت.
یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە سەرەتای دروستبوونییەوە جیاواز لە شۆڕش و پارتەکانی پێش خۆی، وەک هێزێکی شۆڕشگێڕی چەپ و عەلمانی خۆی
پێناسە کرد
نابێت ئەوەشمان لەبیر بچێت لە پاڵ هەردوو قوتابخانەی راست و چەپ بیری تر و ئایدۆلۆژیای تریش لە ئارادابوون، بەڵام بەردەوام لەسەر ئاستی کورد وەک نەتەوە و کوردستان، وەک نیشتمان، هەمیشە قەبارە و بوون و کاریگەرییان هەر لاواز و دیاریکراو بووە.
کۆمۆنیستەکان و لایەنەکانی تر
بۆ نموونە لە 1934 ەوە کۆمۆنیستەکان لەناو کورد و لە کوردستاندا هەبوون، جووڵانەوە و هەندێک جار وەک رێکحراویش هێزی ئیسلامی هەبووە، بەڵام تا ئێستاش ئەم دوو ئایدیا جیاوازە نەبۆتە هێز و دەنگێکی کاریگەر و بزوێنەر، ئەمەش مافێکی ئاسایی خەڵکە وەکو هەموو گەلانی تری دونیا ئەم بیروباوەڕانە هەبن و هەوادار و دەنگی خۆیان هەبێ، بەڵام ئەوەی هەر لەسەرەتاوە تائێستاش هێزی کاریگەر و قبوڵکراوی زۆربەی هەرەزۆری خەڵکن، هەردوو بیری راست و چەپە، بەڵام بۆ ئەمەش هەمیشە هەڵکشان و داکشان لە نێوان ئەم دوو بیروڕا جیاوازەدا هەبووە.
خوێندنەوەیەک بۆ دۆخی ئێستا
ئێستا بە خوێندنەوەمان بۆ دۆخی ناوخۆی هەرێم و ژیان و گوزەرانی خەڵک و بابەتی خزمەتگوزاری و دادپەروەری و سەروەریی یاسا و خەمی نان و بێکاری و ئاسایش و دڵنیایی خەڵک، دەتوانین بڵێین ئێستا پێچەوانەی سەردەمی دەسەڵات و حوکمڕانیی سەردەمی داگیرکاری عیراقە.
ئەوکات بیری نەتەوەیی لەپێش چینایەتی و نیشتمانیش لەپێش نان و مەرگ بوو، بەڵام ئێستا گرنگتر لە بیری ناسیۆنالیزم، نان و خزمەتگوزاریی و ژیانێکی بەڕووممەتە.
هەرچەندە ئەگەر سەیری کاریگەریی و دەسەڵات و رێژەی دەنگ و قورسایی لایەنەکانی هەرێمی کوردستان بکەین، دەتوانین بڵێین ئێستا دەسەڵات پێچەوانەی خواستی خەڵکە و باڵی ناسیۆنالیزم و راستڕەو دەسەڵاتدارە و چەپ و سوشیال دیموکراتەکان پەرش و بڵاون، ئەمەش ئەو راستییە حاشاهەڵنەگرە لە یەکێتی دەخوازێ، یان دەبێت ریزەکانی خۆی و خەڵکی خانووە قوڕەکان رێکخاتەوە و بە هێزەوە بگەڕێتەوە گۆڕەپانەکە، یان ئەوەتا زۆر ناخایەنێت، خەڵکی برسی و نان بڕاو، هەژار و غەدرلێکراو شاڕێگای راستەقینە و جێگای متمانەی خۆی دەدۆزێتەوە و دروستی دەکات و دێتەوە گۆڕەپانی بەرگریی و ململانێوە.
دەبێت ناڕەزایی خەڵک و داخوازییەکانی بە هەند وەربگیرێت
