روسیا پلانی دەستبەسەرداگرتنی بێلاڕوس دادەنێت

12:03 - 2023-03-01
ئاری مەحمود قەرەداغی
292 خوێندراوەتەوە

بە پێی راپۆرتێکی میدیایی ئەڵمانی  بێت، وادیارە روسیا پلانی هەیە بۆ ئەوەی تا ساڵی 2030 وردە وردە دەست بەسەر بێلاڕوسیای هاوسنووریدا بگرێت. ئەمەش بەپێی بەڵگەنامەیەکی ئیدارەی سەرۆکایەتی مۆسکۆ پێشنیار کراوە، کە  رۆژنامەی «سودۆش زایتونگ»ی ئەڵمانیا راپۆرتی لەسەر کردووەو  لەگەڵ  کەناڵی WDR و NDR  و نۆ میدیای دیکەی ئەڵمانیادا هەڵسەنگاندنی بۆ کراوە. بەم پێیە، وادیارە تێڕوانینی ستراتیژی  سەرانی روسیا، دەیانەوێت لە رووی سیاسی، ئابووری و سەربازییەوە دزە بکەنە ناو بێلاڕوسیاەوە.

دەوڵەتێکی هاوبەش
بە گوێرەی راپۆرتەکە، ئامانجی ئەو پلانانە، دەوڵەتێکی هاوبەشی یەکێتییە لەژێر سەرکردایەتی روسیا، وەک رۆژنامەکە بە ئاماژە بەو بەڵگەنامەیەی بڵاویکردووەتەوە دەدات. بازنەکانی ئاسایشی خۆرئاوا ئەو کاغەزە بە رەسەن دەزانن، کە دەست  رۆژنامەی سودۆش زایتونگ کەوتووە.
بەگوێرەی راپۆرتەکە، ئامانجە ستراتیژییەکانی روسیا لە بێلاڕوسیادا، لە بوارەکانی سیاسەت، بەرگری، بازرگانی و ئابووریی و کۆمەڵگەدا خستۆتەڕوو و دابەشیان دەکات بەسەر پلانی  کورتخایەن تا 2022، مام ناوەند تا 2025 و درێژخایەن تا 2030

 یەکخستنی گەنجینەی  بێلاڕوس
 ماوەی دوو دەیەیە، سەرکردایەتی کریملین ویستویەتی، روسیا و بێلاڕوسیا بکاتە جۆرێک لە دەوڵەتی یەکێتیی کە بەڕوونی مۆسکۆ بەسەریدا زاڵ بێت. سەرۆکی بێلاڕوسیا بە شێوەیەکی دیفاکتۆ دادەبەزێت بۆ ئاستی پارێزگاری پارێزگایەک. 
سەرەتا ئامانجێکی ناڕوون بوو، بەڵام ئێستا پڕۆژەیەکی کۆنکرێتییە. تەنانەت پێش دەستپێکردنی جەنگی ئۆکرانیا و لەوەش زیاتر، بینراوە کە جێبەجێکردنی ئەم ئامانجە لە ئێستاوە دەستی پێکردووە. پلانەکە وەک لە ئۆکرانیا هەڵمەتێکی سەربازی نییە، بەڵکو یەکخستنی وردە وردەیە. ئێستا هەزاران سەربازی روسی لە بێلاڕوسیا هەن. زمانی بێلاڕوسیای وردە وردە لە ژیانی رۆژانە پاڵدەنرێتە دەرەوە و رەوتی بازرگانی بۆ بێلاڕوسیا زیاتر لە رێگەی روسیا و زۆر کەمتر لە پێشوو لە رێگەی پۆڵەندا و دەوڵەتانی باڵتیکەوە دەگوازرێتەوە.

ئامانجی ستراتیژی مۆسکۆ
بە گوێرەی توێژینەوەکە، ئامانجی ستراتیژی مۆسکۆ بریتییە: لە دەستەبەرکردنی کاریگەرییە باڵادەستەکانی فیدراسیۆنی روسیا لە بوارەکانی سیاسیی کۆمەڵایەتی، بازرگانی، ئابووری، زانست، پەروەردە و کەلتوردا.
لە هەندێک رۆژنامە بڵاوکراوەتەوە، ئەو چاکسازییە دەستوورییەی لە مانگی شوباتی رابردوودا لە بێلاڕوسیا پەسەند کرا، بڕیارە بە پێی مەرجەکانی روسیا تەواو بکرێت و یاساکانیش لەگەڵ یاساکانی فیدراسیۆنی روسیا هاوئاهەنگ بکرێن. لە هەمانکاتدا کریملین دەیەوێت هەژموونی خۆرئاوا پاڵ بنێتە دواوە و قەڵایەک لە دژی ناتۆ دروست بکات. 
مارتن کراگ، جێگری بەڕێوەبەری سەنتەری ستۆکهۆڵم بۆ لێکۆڵینەوەکانی ئەوروپای خۆرهەڵات  دەڵێت: لە فۆڕمی دەرەوەی خۆیدا، بەڵگەنامەکە لە بەڵگەنامەیەکی ستانداردی بیرۆکراسی یان ئیدارەی سیاسی روسیا دەچێت. ناوەڕۆکەکە تا رادەیەکی زۆر لەگەڵ ئامانجە سیاسییەکانی روسیا بەرامبەر بە بێلاڕوسیا لە ساڵانی نەوەدەکانەوە یەک دەگرێتەوە. 
بە پێی هەواڵێکی رۆژنامەی سودۆش زایتونگ، چەندین دەزگای هەواڵگری خۆرئاوایی کە ئەو بەڵگەنامەیەیان پیشان دراوە، پێیان وایە کە جێی متمانەیە. 
بەرپرسێکی باڵای هەواڵگری بە رۆژنامەکەی راگەیاندووە، ناوەڕۆکی بەڵگەنامەکە بە تەواوی جێی متمانەیە و هاوتایە لەگەڵ ئەوەی ئێمەش هەستی پێدەکەین. پێویستە وەرەقەی ستراتیژی وەک بەشێک لە پلانێکی گەورەتر لەلایەن پوتینەوە سەیر بکرێت، کە ئەویش دروستکردنی ئیمپراتۆریەتێکی نوێی گەورەی روسیایە.

ئەلیکسەندەر لۆکاشینکۆ                               فلادیمیر پوتین 

وەک لە سەدەی نۆزدەهەمدا 
ڤۆلۆدیمێر یەرمولێنکۆ، یەکێک لە گرنگترین رۆشنبیرانی ئۆکرانیایە دەڵێت: روسیا دەیەوێت وەهمەکان بڕەوێنێتەوە کە ئەوانیش: وەهمی یەکەم، ئەوەیە کە پوتینێکی خراپ و روسی باش هەیە. ئەگەر سەیری راپرسییەکانی روسیا بکەیت، دەبینیت زۆرینە پشتگیری لە پوتین و جەنگەکە دەکەن. بە بڕوای یەرمۆلێنکۆ، ئەم خۆبینینە سیاسییەی دانیشتوانی روسیا کێشەیەکی زۆری هەیە. روسیا دەوڵەتێکی نەتەوەیی سادە نییە، بەڵکو ئیمپراتۆریەتێکی گەورەیە، کە چەندین گەلی جیاوازی چۆک و کۆڵۆنی کردووە.

تۆش وەک ئێمەیت
بە بڕوای یەرمۆلێنکۆ، کۆڵۆنیالیزمی ئەوروپی جیاوازتر لە کۆڵۆنیالیزمی روسەکان کاری کردووە. ئەوروپییەکان بە گەلانی کۆڵۆنیالیزمیان دەوت: ئێوە لە ئێمە جیاوازن، بەهاتان لە ئێمە کەمترە، ئەمەش بەو مانایەیە کە ئامڕازی ستەمکردن جیاوازی نێوان ئاغا کۆڵۆنیالیستەکان و رەعیەتەکان بووە. لە بەرامبەردا روسیا ئەو گەلانەی کۆڵۆنی کرد کە لە رووی جوگرافیی  یان زمانەوانییەوە لێی نزیک بوون . کەواتە ئامڕازی چەوساندنەوە ئەوەیە کە بڵێین: «ئێوە جیاواز نین» بەڵکو «ئێوەش هەمان ئێمەن». تەنانەت دەست مەکە بە هەوڵدان بۆ جیاکردنەوەی خۆت بە هیچ شێوەیەک.
هەروەها ئەمەش ئەوەمان بۆ روون دەکاتەوە، کە بۆچی ڤلادیمێر پوتین ساڵانێکە بانگەشەی ئەوە دەکات کە ئۆکرانی و روسەکان یەک گەلن. ئێرمۆلینکۆ پێیوایە، کە پێداگری ئۆکرانیا لەسەر ناسنامەی خۆی مەترسییەکی تایبەت بۆ سەر روسیا دروست دەکات.  ئەگەر تەنانەت ئێمەی ئۆکرانیش نامانەوێت روسی بین، چۆن بڕیارە چیچانییەکان، بوریاتییەکان یان تاتارەکان قەناعەتیان پێبکرێت کە لە راستیدا روسیین؟»

جیاوازیی ئۆکرانیا و روسیا
بەمشێوەیە ببینرێت، هێرشی روسیا دەبێتە جەنگی زلهێزێکی کۆڵۆنیالیزم کە نەک هەر جەنگی خاک دەکات، بەڵکو بۆ وێنەی خۆیشی جەنگ دەکات. فانتازیا ئیمپراتۆرییەکانی کریملین، نەک هەر ئۆکرانیا لەناو دەبەن، بەڵکو زیان بە روسیاش دەگەیەنن.
بەڵام یەرمولێنکۆ باوەڕی بەوە نییە کە خۆڕاگرییەکی بەرچاو لە بەرامبەر جەنگەکەدا لە خودی روسیادا سەرهەڵبدات، چونکە فەرهەنگی سیاسی روسیا لەسەر رێکخستنی هەموو شتێک لە سەرەوە بۆ خوارەوە دامەزراوە. لە ئەنجامدا زۆرێک لە هاووڵاتیان خۆیان لەگەڵ دەسەڵاتی دەوڵەتی پاوانخوازدا دەناسێنن. بەم پێیە هەموو دەسەڵاتەکانی بڕیاردانیش بۆ تزار جێدەهێڵن، چونکە پێیان وایە ئەو پێشتر دەزانێت چی پێویستە بکرێت.

ئۆکرانییەکان تەواو جیاوازن، بە گوتەی یەرمۆلینکۆ، ئۆکرانییەکان دەڵێن: من رازی نیم، چونکە من لە سەرۆکەکەمان زیرەکترم. من لە سەرۆکەکەمان ئازاترم. گۆڕانی سیاسی لە رێگەی شکستی سەربازییەوە، بۆ یەرمۆلینکۆ شتێکی روونە، کۆمەڵگەی روسیا ئیفلیج بووە و ناتوانێت هیچ شتێک بە تەنیا بگۆڕێت. 
بە بڕوای ئەو فەیلەسوفە ئۆکرانییە، تەنیا یەک شت دەتوانێت هەڵچوون لە روسیادا دروست بکات، ئەویش شکستێکی سەربازییە. ئاماژەی بەوەش کردووە، ئەم وەهمە هەیە کە روسیا هەرگیز لە جەنگدا نادۆڕێت، بەڵام دەبێت ماڵئاوایی لەوە بکەین. روسیا پێشتر لە زۆرێک جەنگەکاندا دۆڕاوە، وەک جەنگی کریمیا لە سەدەی نۆزدەهەم یان جەنگی ئەفغانستان لە هەشتاکانی سەدەی رابردوودا. دوای ئەم جۆرە شکستە سەربازییانە، پەرەسەندنی ئازادکردن و کردنەوەی سیستمی سیاسی روویدا. بیرکردنەوەیەک لەم رۆژانەدا زۆرجار لە ئۆکرانیای جەنگاویدا دەبیسترێت: دەبێت روسیا شکست بهێنێت، بۆئەوەی شتەکان بگۆڕدرێن.

* زویرخ/ سویسرا

سەرچاوەکان: //www.swissinfo.ch/eng

وتارەکانی نوسەر