هەڵبژاردنەکانی عیراق و مەترسییەکانی باڵانسی ژمارەی کورد

پ.د. وەلی محمود حمد* 

وەک هەموومان دەزانین یەکێک لە پێوەرە گرنگەکانی، حوکمڕانی لە عیراق، ئێستا ژمارەی کورسییەکانی پەرلەمانە و ژمارەی کورسییەکانی ئەو پەرلەمانە (بە خاڵ ئەژمار دەکرێت بۆ وەرگرتنی پۆستەکانی حکومەت و دەسەڵاتی جێبەجێکردن) لە هەمان کاتدا ژمارەی کورسییەکانیش رەنگدانەوە و بنەمای ژمارەی دەنگەکانە کە (پێکهاتەکان)و لیستەکانی کێ بڕکێ بە دەستی دەهێنن لە پڕۆسەی دەنگدان و هەڵبژاردن.

رێکەوتنی نێوان پێکهاتەکان
 کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عیراق و دادگایی فیدڕاڵی و پەرلەمان، رێکەوتنی نێوان پێکهاتەکان و لیستەکانی باڵا دەست لە یەکەم هەڵبژاردنەوە، چەند گۆڕانکایەکییان کردووە دەربارەی دابەشکردنی کورسییەکان، بەڵام لەم هەڵبژاردنەی دوایی، بابەتی (بازنەکان و رێژەی کورسییەکان) ئەوەمان پێ دەڵێت ئیتر عەرەب لە مەودوا بە پێی (بازنەکان)و رێژەو ژمارەی دانیشتوان و دەنگدەر و کورسی، پەڕلەمانی دیاری دەکەن  لە وێشەوە پۆستەکانی حکومەت و (.....)ی هەڵبژاردن دیاری دەکرێت، بۆیە بۆ کورد ئەم پێوەرە زۆر گرنگە، چونکە جگە لەمانەی لە سەرەوە باسمان کرد (ئیتر بودجەی کوردستانیش کە پارێزگاکانی هەرێم دەگرێتەوە) لەسەر ئەم بنەماییە دادەنرێت چ لە ئێستا چ لە ئایندەدا سەرژمێری گشتی ئەنجام بدرێت، وە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ساڵانی سەرەتای دوای روخانی رژێم واتە (2003-2010)، وا دادەنرا کە رێژەی کورد لە عیراق. (%17) یاخود نزیک لەەوەیە، بۆ نموونە ئەگەر وا دابنێین، بەپێی فۆڕمی خۆراک و (خەمڵاندنی ژمارەی دانیشتوان 26 ملیۆن کەس بووە لە هەموو عیراق) ئەوا کورد نزیکەی چوار ملیۆن ونیو بووە، بەڵام دواتر جارێکی تر لە بوجە رێژەکە بوو بە لە (%14)وە لە ئێستادا لە یاسای (موازنە) یاخود بودجەی گشتی عیراق رێژەکە بە کەمتر لەوەش دانراوە، ئەگەر ئێمەی کورد پێمان وایە غەدرە، رێژەکەمان بە کەمتر لە رێژەی (حەقیقی) خۆمانە، ئەوە بەپێی قسەو لێدوانەکانی ئەوان (پێیانوایە ئەم رێژەیەش، کە کەمتر لە (%13)یە زیاتر لە رێژەی راست و....خۆمان) واتا ژمارەی دانیشتوانی عیراق زیاترە لە (70) ملیۆن، کە راست نییە.

وەچەخستنەوە لە عیراق
 با بێین هەندێک ورتر ئەم بابەتە تاوتوێ بکەین، زۆر بە روونی دیارە کەعەرەب لە (عیراق) لە هەموو پێکهاتەکانی تر زیاتر وەچە دەخنەوە، خێزانی کورد ئێستا لە ستاندارێکی پێنج کەسیش کەمترە، بۆ ئەوەی بەشێکی زۆر لە خێزانەکان لە ئێستادا (ئەوەی تازەو نوێییە لە دوو منداڵ زیاتریان نییە) هەرکەس لە ئاست خۆمان سەیری کەین بە دەیان خێزان لە خزم و دۆست و ناسیاو دراوسێ دەناسین کە تەنها یەک منداڵ یاخود دوو منداڵیان هەیە، کچی قەیرەو کوڕی قەیرەمان زۆر زۆر بووە، مێردکردن و ژنهێنان زۆر کەم بۆتەوە، یاخود تەمەنەکان هەڵکشاون، (بەمەش بە خستنەوەی وەچە زۆر راناگەن) من لەسەفەرێکم بۆ وڵاتی هیندستان (کە ئەوکاتە ژمارەی راگەیندراوی دانیشتوانی هیندستان لە وڵاتی چین کەمتر بوو) کە سەیرم کرد بە سەدان خێزان لەسەر شۆستەو (جەزرە وەسەتی ناو شەقامە دووسایدەکانیان) کردبووە ماڵ و خانوی ژیانیان، بە دەیان خێزانم بینی لە شوێنی وا خانویان کردبوو، تەنها بە دار و بەتانی وگونییە دەرگاو دیواریان گرتبوو، تێگەیشتم کەوا ئاماری وڵاتی هیندستان نابێت راست و دروست بێت، چونکە ئەمانە هیچ ناو ناونیشانیان نییە تاوەکو ئامار بە راست ودروستی دەربکەن، ئەو بۆچۆنەی من راست دەرچوو، وا (ئێستا ژمارەی دانیشتوانی هیندستان زیاتر دەبێت لە وڵاتی چین)، بەمەش دەبێتە وڵاتی یەکەم لەسەر ئاستی هەموو جیهان، ئەگەر سەرنج بدەن لەم چەند رۆژەی دوایی خەریکن هەندێک خەڵکی دانیشتووی ئەم وڵاتە کە لە باب و باپیریانەوە لەو وڵاتە ژیاون دەردەکەن، وە دەڵێن ئێوە هیندی نین و لە وڵاتانی دەرو دراوسێی هیندستانەوە هاتون لێرە دانیشتوون و دەژین، هۆکاری سەرەکی ئەم باباتەش، دەرکەوتنی ژمارە راستییەکانی زۆری دانیشتوانی وڵاتەکەیە، وە ئەگەر بە خێرایی سەیری ئەو ماڵە عەرەبانە بکەین کە یان ئاوارەن و هاتونەتە هەرێم. یاخود بۆ کار و کاسپی و ژیان و کارکردن، یاخو ئاژەڵداری، کەش و سروشتی کوردستانیان پێ خۆشە گونجاوە و لێرەن، دەبینین:
1-ژمارەی خێزانەکانیان (قەبارەی خێزان) بە گشتی زۆرن. 
2- کوڕ و کچیان زوو هاوسەرگیری دەکەن. 
3- پیاوەکانیان زیاتر لە هەوسەرێکیان هەیە. 

زیادبوونی ژمارەی دانیشتووانی باشوور و ناوەراست
باشە ئەم بەراوردە بۆ ناوەڕاست و باشووری عیراقیش هەر راست نییە؟ کە واتا پێمان دەڵێ، کە ساڵانە رێژەی زیادکردنی ژمارەی دانیشتوانی (عەرەب لە عیراق) زیاترە لە پێکهاتەکانی تر. باشە من گرفتم نییە (پێکهاتەکانی تری عیراق غەیری کورد) خۆیان چی دەکەن، چی دەڵێن! بەڵام بۆ ئێمەی کورد جگە لە (بابەتی تەواوی حوکمڕانی باڵانس هێز) ئەوەی ناوچە دابڕێندراوەکانی کوردستان (ناوچەکانی مادەی 140)، کە خۆمان لەو مادە دەستورییە (....) وە سەرژمێرمان بۆ داناوە، ئێ خۆ ئەم ناوچانە، عەرەبیشی تێدا نیشتە جێییە، بۆیە لە هیچ هەڵبژاردن و دەنگدانێک نایبەینەوەو دەیدۆڕێنین،  ئەمەش وا دەکات کە بەدەستی خۆمان دەنگدانی دەستور و (پشت بەستن پێی کە تاکە شتە لە عیراق پێوەی پابەندبین) ئەو ناوچانەی لەدەست دەدەین و بەبێ هێزیش لە حکۆمەتی ناوەندی دەبین، چونکە دەسەڵات وهێزو باڵانسی هێز بە زمانی دانیشتوان یەکڵایی دەکرێتەوە، وە ئەگەر سەیربکەین لە (2003) تاوەکو ئێستا کورد لە پاشەکشەدایە، بە دڵنیاییەوە لە ساڵانی ئایندە کاریگەری (وەچە خستنەوە) و ژمارەی دانیشتوانی کورد لە عیراق بە بەراورد بە عەرەب زۆر بە زەقی دەردەکەوێت، بۆیە دەبێ فریا بکەوین و بیری جدی لێ بکەینەوە. 

* مامۆستا لە زانکۆی کۆیە

عیراق لە چاوەڕوانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکاندا