کوشتن لە نێوان قانوون و لێخۆشبووندا

10:06 - 2023-08-16
شۆخان‎ عەبدوڵڵا ‌ سەمین
968 خوێندراوەتەوە

کوشتن دۆخە نالەبار و هەواڵە تاڵەکەی رۆژانە و دیمەنە سامناکەکەی کۆمەڵگە لە جیهاندا بە رێژەی زۆر و کەم و جیاواز روودەدات، زۆرینەی دەم ستەمێکە لەلایەن مرۆڤەوە دژی یەکتری دەکرێت  بە هەر پاڵنەر و هۆکارێک بێت و لە دۆخ و بارێکی هەمەچەشندا روودەدات بەجۆرێک کات، شەو یان رۆژ، سارد یان گەرم بێت، بکوژ  و کوژراو، هەژار یان زەنگین، نێر یان مێ، شارنشین یان گوندنشین بن.
لەم رۆژگارەدا رەنگە پێشبینییەکان و هۆکارەکانی کوشتن ئاسان نەبن، ئەوەش بەهۆی نەمانی یەکێک لە لایەنەکانی کەیس کە کوژراوە و ونبوونی بەشێک لە راستییەکانی  کەیس و  بوونی تەنها وتە و هۆکار لەلایەن لایەنی بکوژ و لایەنی سێیەم و کەسانی دوورتر و هەروەها هەندێکجاریش پەنابردن بۆ لێخۆشبوونی کۆمەڵایەتی و بەو جۆرەش زۆرینەی کوشتنەکان هۆکارەکانی دەگەڕێنرێتەوە بۆ بوونی کێشەی کۆمەڵایەتی وەک ئەوەی کێشەی کۆمەڵایەتی گرفت نەبێت و ماف و رەوایەتی بدات بە بکوژ هەر تاوانێک بکات کە ویستی لەسەر بێت!
هۆکار و پاڵنەرەکانی کوشتن
بەپێی ئەزموون و بەدواداچوونم بۆ کەیسەکانی کوشتن، هەوڵدەدەم بەکورتی دیارترین هۆکارەکان و پاڵنەرەکانی بخەمەڕوو:
یەکەم: لەڕووی پەروەردەوە نەتوانراوە رۆڵی دروست و ئاشتەوایی دروستبکرێت و تاک دوور بخرێتەوە لە زمانی توند و  توندوتیژی و پەنابردن بۆ گفتوگۆی بەرهەمدار لە کاتی دروستبوونی گرفت و کێشەکان و بەرکەوتنی مرۆڤەکان.
دووەم: میدیا بەگشتی رۆڵی نەرێنی دەبینێت بەوەی زۆرینەی جار سەرجەم وردەکاریی قۆناغی لێکۆڵینەوە یان ساتی روودانی تاوانەکە بە دەنگ و رەنگ دەگوازێتەوە و هەندێ بار وا دەردەکەوێت بکوژ پاڵەوان و ئازا و دەستڕۆیشتووە و بوێر بووە لە وەرگرتنەوەی مافی خۆی، رێگەکان و ئامێرە بەکارهاتووەکانی کوشتنەکە زۆر بە سانایی دەخاتەڕوو.
سێیەم: دامەزراوە دادییەکان هەر لە قۆناغی لێکۆڵینەوە تا دەرچوونی بڕیاری یەکلاکەرەوە لێرە و لەوێ هەندێکجار هۆکارن بۆ ئەوەی کەسوکاری کوژراو پەنا نەبەنە بەردەم قانوون، ئەوەش بەهۆکاری سستی و خاوی  رێکارە قانوونییەکان و بردنی بەشێک لە تەمەنی لایەنەکان و ترس لە دەستێوەردانی دەرەکی و نەبوونی دادپەروەری، کە هەر یەک لەمانەش هۆکاری خۆیان هەیە، بۆیە لایەنەکان قایل دەبن بەوەی دوور لە چاوی قانوون بەبوونی دانیشتنی کۆمەڵایەتی، کۆتایی بە کەیسەکە بهێنن.
چوارەم: نەبوونی هۆشیاریی تەواوی یاسایی و پەروەردەیی و توێژینەوەی پەیوەندیدار لای مرۆڤەکان دەربارەی کەیسەکانی کوشتن و ئاکام و شوێنەوارەکانی.

 


لەڕووی پەروەردەوە نەتوانراوە رۆڵی دروست و ئاشتەوایی دروستبکرێت تاک دوور بخرێتەوە لە زمانی توند و  توندوتیژی و پەنابردن بۆ گفتوگۆی بەرهەمدار

 

کوشتن لە قانووندا و سزاکەی
 لە یاسای سزادانی عیراقیدا بە دیاریکراوی لە مادەی 406 بڕگەی 1 و 2 بەمجۆرە جۆرەکانی کوشتن خراوەتەڕوو:
یەکەم: کوشتنی هەر کەسێک بە ئەنقەست  و عەمدی ( ئیعدام یان سزای زیندانی موئەبەدە).
دووەم: کوشتن بە بەکارهێنانی ژەهر، کوشتن بەهۆی ئامێری تەقینەوە، کوشتنی دایک و باوک، کوشتن بە رێگەی بەکارهێنانی رێگەی وەحشیگەرانە، کوشتنی فەرمانبەری حکومی، کوشتن لەلایەن کەسی پێشینەدار و  شەڕەنگێز  یان بەرامبەر بە کرێیەک، کوشتنی دوو کەس یان زیاتر بە یەک کردار، کوشتنی کەسێک لە زیندان، تاوانی کوشتن بۆ تاوانێکی تر، دوو تاوانی کوشتن بە دوو کرداری جیاواز، کوشتن بەهۆی بەرنامەڕێژی پێشوەخت و بیرکردنەوە و تاقیبکردنی کەسی کوژراو، سەرجەم ئەم کوشتنانە سزاکەیان بریتییە لە (سێدارەدان).
چارەسەر چییە؟
 کاری جدی بکرێت لەڕووی پەروەردەیی و دانانی فلتەر بۆ میدیا و توندوتۆڵکردنی دامەزراوە دادییەکان و رۆڵگێڕانی رێکخراو و کەسانی تایبەتمەند و توێژەران و مامۆستایانی ئایینی، لە هەمووی گرنگتر رێگە نەدرێت سایەی لێخۆشبوون و ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی دەستی باڵاتر بێت لە قانوون (هەرچەند کەیسی تاوانی کوشتن بە لێخۆشبوون داناخرێت، بەڵام دەبێتە هۆکارێک بۆ کەمکردنەوەی سزا)، بۆیە دەکرێت بە یاسا وا بکرێت بکوژ سزای شایستە وەربگرێت و هۆکاربێت بۆ ترسانی کەسانی تر و کەمکردنەوەی تاوان.
*پارێزەری راوێژکار و چالاکوانی نێودەوڵەتی

دەبێت بە یاسا وا بکرێت بکوژ سزای شایستە وەربگرێت

وتارەکانی نوسەر