خەڵەف غەفور
پرسی نووسینەوەی دەستوورێکی نوێ بۆ تورکیا، جێگەی باس و مشتومڕی ئێستایە، راستییەکەی نووسینەوەی دەستوورێکی نوێ زیاتر خاڵی گرنگی رۆژەڤی سیاسیی ئەردۆغانە، لە 20 ساڵی رابردوودا هەم هەمواری کردۆتەوە، هەمیش سیستمی سیاسیی لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆکایەتی گۆڕیوە، هێشتا ویستی دیکەی سیاسیی هەیە لە نووسینەوەی دەستوورێکی نوێدا بیانچەسپێنێت ئەگەر تەمەن دەرفەتی بداتێ.
نووسینەوەی دەستووری نوێ و تێپەڕاندنی لە پەرلەمانی تورکیا بۆ ئەکەپە ئاسان نییە، چونکە رێژەی کورسییەکانی یارمەتیدەری نین، هەروەها بەپێی گوتاری سیاسیی ئەردۆغان دەیەوێت دەستووری نوێی تورکیا جیاوازبێت و هەموو کەس پێی بڵێت "دەستووری من".
رەجەب تەیب ئەردۆغان وەکو هەمیشە لەکاتی گەڕانەوەی لە گەشتە دیپلۆماسییەکانی قسە بۆ رۆژنامەنووسان دەکات، ئەو جارەیان لە ئاسمانی نێوان ئازەربایجان و وڵاتەکەی لەبارەی رۆژەڤی دەستووری نوێی تورکیا وتی "ئامانجمان خستنەڕووی دەستوورێکە کە هەموو هاووڵاتییان پێی بڵێن دەستووری من". فراکسیۆنی پارتەکەمان لە پەرلەمان لەگەڵ پارتەکانی دیکە کە ئەوانیش لە پەرلەمان فراکسیۆنیان هەیە کۆدەبنەوە و لەبارەی دانانی دەستوورێكی مەدەنی بانگهێشتیان دەکەین. ئەوان قبووڵی بکەن یان نا، ئێمە هەر لە دەرگایان دەدەین، کێ ئەم کارە دەکات؟ فراکسیۆنی ئەکەپە لە پەرلەمان، بۆیە پێویست بە نازکردن ناکات".
دەستووری ئێستای تورکیا بەرهەمی کودەتای ساڵی 1982ە کە لەلایەن ژەنراڵ کەنعان ئیڤرینەوە کرا، ئەردۆغان و زۆر سەرکردەی دیکەش بە دەستووری کودەتا ناوی دەبەن، دەستوورەکە لە ساڵی 1987وە تا ساڵی 2017 کە دوا هەموارکردنەوە بوو، 23 جار هەموار کراوەتەوە، سەرەڕای ئەوەی کە سیستمی پەرلەمانی بۆ سەرۆکایەتی گۆڕی، بەڵام هیشتا سیمای جیاوازی و نایەکسانی و سەربازیی پێوە دیارە، کورد لە هەموو نەتەوە و لایەنەکانی دیکە لەو دەستوورە نیگەرانە.
ئەم چوار مادەیەی دەستوور، خاڵی ناکۆکیی نێوان هێزە سیاسییەکانە:
یەکەم: مادەی "تورکیا دەوڵەتێکی کۆمارییە"، بڕێک جێی مشتومڕە لە نێوان هێزە سیاسییەکان.
دووەم: گۆڕینی شوناسی دەوڵەت لە عەلمانییەوە بۆ ئیسلامی، بەشێکی زۆری ئەکەپە لەگەڵێتی، بەڵام ئەردۆغان پراگماتیکانە مامەڵەی لەگەڵ دەکات و لەگەڵ گۆڕینی عەلمانی بۆ ئیسلامی نییە بە ئاشکرا.
سێیەم: جەختکردنەوە لەسەر بەکارهێنانی دەستەواژەی "هاووڵاتیی تورک"، راستەوخۆ رەتکردنەوەی بوونی نەتەوەکانی ترە لە تورکیا، بۆیە پێشنیاز هەیە بۆ گۆڕینی ئەو مادەیە بە "هاووڵاتییانی تورکیا"، بەڵام زۆرینە رەتیدەکەنەوە.
چوارەم: ئەو مادەیەی کە چەسپاندوویەتی "دەوڵەتی تورکیا یەک نەتەوە، خاک و ئاڵای هەیە و زمانەکەی تورکییە و نابێت دابەش بکرێت".
ئەو مادانە بەپێی مادەی چوار سنووردارکراون و نابێت گۆڕانکارییان تێدابکرێت، لەکاتێکدا بەشێکی زۆری کێشەکان پەیوەندییان بە شوناس و سیستمی دەوڵەت و پرسی هاووڵاتیبوونەوە هەیە، بەتایبەتی بۆ نەتەوەی کورد کە بە هەموو شێوەیەک لە دامەزراندنی کۆماری تورکیاوە بەپێی ئەو مادانە شوناسی رەتدەکرێتەوە.
گۆڕانکاریی لە دەستووری تورکیا خزمەت بە دۆزی کورد ناکات، چونکە نە ئۆپۆزیسیۆن و نە دەسەڵات، کورد و دۆزەکەی ناسەلمێنن، بۆیە ئەگەر دەستووریش بگۆڕێت، رەنگە کورد نەتوانێت بڵێت "دەستووری من".
