حەتمییەتی ئاشتی و لێبووردەیی سیاسی لە هەرێمی کوردستان

عومەر قادر وسو

زۆرینەی تاکی کورد ئەو حەقیقەتە باش دەزانێ کە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان هەمیشە و لە سەرەتای دامەزراندنییەوە یەکێتیی ریزەکانی کوردی لە ئەولەویەتی کارەکانی خۆیدا داناوە و بەپێویستی زانیوە و لەو پێناوەدا تێکۆشاوە، بە کرداریش سەلماندوێتی و تاڕادەیەک توانیوێتی ریزەکانی گەل یەکبخات بە جیاوازیی بیروڕایانەوە، لە نموونەی راپەڕینی 1982ی قەڵادزێ، کە سەرجەم لایەنە سیاسییەکان بە دۆست و لایەنگرانیانەوە بەشداربوون تێیدا، رێکخستنە نهێنییەکانی یەکێتیش رۆڵی سەرەکیان  تێیدا بینی، دوای ئەوەش یەکێتی بۆ راپەڕینی 1991 توانی لایەنە سیاسییەکان جارێکی تر یەکبخات و بە یەکگرتوویی نێوانمان سەرکەووتین،  دوای راپەڕینیش یەکێتی لە هەوڵەکانی بەردەوام بوو، ئەوەبوو رێکەوتنی ستراتیژیی لێکەوتەوە کە گەلەکەمان و مەسەلەکەمان سوودی گەورەی لێبینی.
دوای ئەوەش یەکێتی هەمیشە هەوڵی تەبایی و پێکەوە هەڵکردنی داوە بەتایبەتی لەگەڵ پارتی دیموکراتی کوردستان.  هەروەک دەبینین لە هەرێم سەردەمی شۆڕش و دوای راپەڕینیش دوو حزبی سیاسی لەژێر سایەی دیموکراسیی باودا رۆڵی گرنگیان بینیوە، چەندین حزبی تریش ململانێیان لەسەر گۆڕەپانی سیاسی کردووە، بەڵام هیچکامێکیان لەبەرامبەر ئەم دوو حزبەدا نەیانتوانیوە پێشڕەوی بکەن، لەبەرئەوەی هەرێمیش زیاتر بە سیستمی دوو حزبی ناسراوە، بۆیە رۆڵ و ئەرکی ئەو دوو حزبە توانیوێتی یەکێتی نێوان گەل و خاک بپارێزێت و پرەنسیپ و میکانیزمەکەش تەنها خۆی لەوەدا دەبینێتەوە کە هەردوو حزب یەکتر قبووڵ بکەن لەپێناوی رێگری لە سیاسەتی داگیرکردنەوەی هەرێم لەلایەن نەیارانی کوردەوە، هەروەک چۆن غەدر لە کورد و یەکێتی کرا و کەرکوکییەکان باجەکەیاندا،  ئەگەر سیاسەتی ژیرانەی یەکێتیش نەبوایە، خراپتر روویدەدا، دیارە لە ئەنجامی ناتەبایی ناو هەرێم ئەم ماڵوێرانییە روویدا.

یەکێتی لەگەڵ تەبایی و ئاشتیدایە
بەداخەوە دوای ئەوەی کۆتایی بە رێکەوتنی ستراتیژی هات، رۆژ بەڕۆژ کەلێن و درزی گەورە پەیدابوو، کە پڕکردنەوەیان ئاسان نییە، لەبەرئەوە جارێکی تر یەکێتی ئەرکە گەورەکەی گرتەوە ئەستۆ و لە پێنجەمین کۆنگرەی خۆیدا جاڕی ئاشتی دایەوە و دەستی ئاشتی و تەبایی درێژکردەوە، هەروەک نەریتی پێشینەی خۆی، پشتی لە ویستی وڵاتانی ئیقلیمی کردەوە کە چاویان بڕیوەتە ئەوەی لە سایەی ناتەبایی ئەو دوو حزبەدا خاک و سامانی نیشتمانمان بە تاڵان ببەن.
یەکێتی بە هەستکردن بە بەرپرسیارێتی ئەو رەوشە هەستیار و نالەبارەی کە هاتۆتە ئاراوە، هەوڵی یەکگوتاری و یەکگرتوویی کورد و یەکخستنی هێز و تواناکانی گەلی دا، بۆ روبەڕوبوونەوەی گشت کێشە و مەترسییەکان و پاراستنی بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتمانییەکانمان و مانەوەی قەوارەی هەرێم،  هەروەک چۆن لە رابردوودا رابەرایەتی یەکدەنگی کردووە، کاری بۆ چارەسەری ناکۆکییە بنچینەییەکانمان کردووە، کە تا ئەم چرکەساتەش بەردەوامی هەیە و زیانی گەورەی بە مەسەلەکەمان گەیاندووە. ئەگەر بمانەوێ ناکۆکییەکانیشمان پۆلێن بکەین، ئەوا لە دوو جۆر ناکۆکی سەرەکی تێپەڕ ناکات:

ناکۆکییەکان چین
 ئەو دوو ناکۆکییەش ناکۆکی ناوخۆیی و ناکۆکی دەرەکییە، کە هەریەک لەم ناکۆکییانە خۆی دەرەنجامی کۆمەڵێک هەڵسوکەوت و کرداری دژبەیەکن کە سەرجەم ئەو ناکۆکییانە و راستی و دروستیان لەبەرچاو و رۆشنن. دیارە هەرکاتێک توانیمان لە ناوخۆماندا بەهێزبین، دەتوانین تاڕادەیەکی باش روبەڕووی مەترسییە دەرەکییەکان ببین، کەموکوڕییەکانمان لە هەموو روویەکەوە دەستنیشان بکەین و چارەسەریان بۆ بدۆزینەوە. 
ئێمە پێویستمان بە پاراستنی ئاسایشی گشتی و پاراستنی هەرێم و وڵاتەکەمانە، لە هەوڵی رووخێنەرانە و دستدرێژییەکانی دەوروبەرمان، کە رۆژانە بەبەرچاوی خۆمان و دۆستەکانمانەوە خاکمان بۆردومان دەکرێ و هاووڵاتیانمان شەهید دەکرێن. 
کوردەواری پڕێتی لە ناکۆکی و ناتەبایی، پێویستی بە دانبەخۆداگرتن و قوربانیدانە، بۆیە پێویستە هەموان بەرپرسیارێتی لەئەستۆ بگرین و ماوە نەدەین ناکۆکییەکانمان قووڵتر ببنەوە، تا بتوانین هەرێمەکەمان کە بە خوێن بەدەستهاتووە، لە رەوشە قورسەکان پارێزراوبێت، ئەمەش تەنها بە ئاشتەوایی نێوان لایەنە سیاسییەکان. بەدیدێت. 

چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان
لەکۆتاییدا دەتوانین بڵێین چارەسەرکردنی راست و دروستی ئەو ناکۆکییە راستەقینانەی لەناو ریزەکانی گەلەکەماندا هەیە، پێویستیان بە هەوڵی دەستوبردە و دەبێت گشت تواناکان یەکبخەین، بۆئەوەی بتوانین کەشێکی ناوخۆیی توندوتۆڵ دروستبکەین، پێویستە چۆن تێڕوانینمان بۆ سیاسەت بریتییە لە هونەری رێکخستنی کۆمەڵگە، بەم جۆرەش نەبێت، چەمکی لێبوردن و هیچ چوارچێوەیەکی گشتی دیموکراسی بۆ یەکڕیزیی نیشتمانی راستەقینە نایەتەدی، ئەوکاتەش دەتوانین رێ لە مەترسییە دەرەکییەکان بگرین، چونکە پێویستمان بە گیانی یەکگرتوویی هەیە لەبەرئەوەی سەرکەوتن و شکستمان پێکەوەیە، نابێت دەرفەت بدەین نەیارەکانما کەلێن و ناکۆکی لەنێوانماندا دروست بکات، بەتایبەتی کە ئێستا دەبینین تێڕوانینی شۆڤێنیستانە لە هەندێک ناوەندی بەغدا سەریهەڵداوەتەوە بۆیە نابێت ئێمە خەریکی خۆخۆری و لێدان بین لە یەکتری.

هەوڵەکانی سەرۆک بافڵ جەلال تاڵەبانی
بۆئەوەی مافە دەستورییەکانمان پارێزراوبن، پێویستە کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان لەم نێوەندەدا، هەوڵە بەردەوامەکانی بافڵ جەلال تاڵەبانی  سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بۆ یەکبوون و یەکڕیزی و هەوڵ و تەقەلای بەکارێکی نیشتمانی و بوێرانە و مێرخاسانە بنرخێنن، کە لەپێناوی یەکڕیزیدا هەنگاوی گرنگی ناوە بۆ ئەمڕۆ و دواڕۆژی هەرێمی کوردستان.