د.شوان ئادەم ئەیڤەس
(35)
*کێ لە بەرهەمهێنان و بازاڕسازی بۆ برەودان بە توندوتیژی میدیایی بەرپرسە؟
-بەرپرسیارێتی، پێوەرێکی رێسا پیشەییەکانی راگەیاندن و خاڵێکی جیاواز و جیاکەرەوەی نێوان پیشەوەرانی رۆژنامەگەری رژد و روو زەردە. رۆژنامەوان و رۆژنامەگەرییەک کە بەرپرسیارێتی خەم و خەونەکانی وەرگر لە ئەستۆ بگرن، هەرگیز بیر لە چاپ و پەخش و بڵاوکردنەوەی توندوتیژی میدیایی ناکەنەوە، تاوەکو بازاڕسازی بۆ برەودان بە بەرهەمەکانی بکەن!
بەرهەمهێنانی توندوتیژی میدیایی لە رێگەی ناردنی پەیامی رق، کینە، جەنگ، تۆڵە و سەربڕین، بە ئامانجی هاندان و راکێشانی سەرنجی وەرگر پەیامەکانی توندڕەوی و بەجێهێشتنی کاریگەری لەسەری، سەرئەنجام توندوتیژی جەستەیی و دەروونی تاکەکەس و شێواندنی شیرازەی خێزان و ئاشتی کۆمەڵایەتی لێدەکەوێتەوە. ئەوەش دەبێت بە بەڵگەیەکی روون و راشکاو لەسەر خراپ بەکارهێنانی میدیا و قۆستنەوەی پەیامەکانی بۆ بەرژەوەندی و پاشخانی ئایدۆلۆژی یاخود سیاسی خاوەنی میدیا. میدیایەک کە لەلایەن بازرگانانی چێژ و مافیای کڕین و فرۆش بە جەستە و مافەکانی مرۆڤەوە خاوەندارێتی بکرێت، بە دڵنیاییەوە بازاڕ بۆ ساغکردنەوەی (بووکەڵە)کانی دەڕەخسێنێت، تاوەکو نرخی (شەوە سوورەکان)یان بەرزبکەنەوە. لەو نێوەندەشدا وەرگر چۆن و بە چ شێوەیەک سەرگەردان و سەرلێشێواو دەبێت بەلای ئەوانەوە گرنگ نییە، چونکە لەم بازاڕە پووچەی میدیادا هەر پووچەکان چانسی دەرکەوتن و سەرکەوتنیان بۆ دەڕەخسێنرێت. هەربۆیە ناتوانرێت تاقە لایەنێک لە توندوتیژی میدیایی بەرپرسیار بکرێت، چونکە پرسێکی پڕمشتومڕی ئاڵۆزە و لە ژێر کاریگەری هۆکارە جیاوازەکانی وەک: بەرهەمهێنەران و بەکارهێنەرانی میدیایی و نۆرمەکانی کەلتور و کۆمەڵگەدایە. هەربۆیە لە وێناکردنی هۆکارە جیاوازەکانی توندوتیژی میدیاییدا، پتر لە نموونەیەکی دیار و بەرجەستە هەن لەوانە:
یەکەم: بەرهەمهێنەرانی میدیایی ناوەڕۆکی میدیایی بەرهەمدەهێنن ستۆدیۆکانی بەرهەمهێنانی فیلم و تۆڕەکانی تەلەفزیۆن و گەشەپێدەرانی یارییە ڤیدیۆییەکان رۆڵیان لە دروستکردن و پەرەسەندنی ناوەڕۆکی میدیای توندوتیژدا هەیە، چونکە ئەوان بڕیار لەسەر ئاست و ئاڕاستەی توندوتیژی وێناکراو و کاریگەرییەکانی لەسەر وەرگر دەدەن.
دووەم: بەکارهێنەرانی میدیایی لەسەر هەڵبژاردەکانیان بڕیار دەدەن سەیری چی بکەن، بۆ نموونە سەیری توندوتیژی میدیایی بکەن یاخود پەیوەندی لەگەڵ توندوتیژی میدیاییدا دروستبکەن. هاوکات لە دەرکەوتن و بەناوبانگبوونی کەسانی توندڕەودا بەشدارن.
سێیەم: نۆرمە کۆمەڵایەتییەکان و بەها کەلتورییەکانی چواردەوری توندوتیژی، دەتوانن چۆنییەتی وێناکردن و هەستکردن بە توندوتیژی لە میدیاکاندا لە قاڵب بدەن. ئەگەر توندوتیژی وەک شتێکی قبوڵکراو یان سەرگەرمی سەیر بکرێت، لەوانەیە لە میدیاکاندا زیاتر و زووتریش بڵاوببێتەوە.
ئەو سێ هۆکارە مشتێکن لە نموونەی خەروارێک، بەڵام گرنگە ئەو راستییە بەهەند وەربگیرێت توندوتیژی میدیایی پرسێکی ئاڵۆزە و زیاد لە پاڵنەرێک بەشداری لە بەرهەمهێنان و بڵاوبوونەوەیدا دەکەن. بەپێی چاودێری ژینگەی میدیایی هەرێمی کوردستانیش بێت، ساڵانێکە گۆرانی، فیلم و زنجیرە درامای تەلەفزیۆنی هاوردەکراو بوون بە سەربار و سەرچاوەیەکی سەرەکی بەرهەمهێنانی توندوتیژی میدیایی. هەر بۆیە هەڵسەنگاندن و پێداچوونەوە بە سەرچاوەکانی بەها کەلتورییەکانی کۆمەڵگە، شێوازەکانی بەرهەمهێنان و بەکارهێنانی میدیایی، ئاست و ئاڕاستەی مۆدێلەکانی خاوەندارێتی میدیایی بەشێکی زۆر لە میدیاوان و میدیای کوردی ئەمڕۆ، پێویستییەکی هەنوکەیی گەورە و گرنگە.
*پڕۆفیسۆری یاریدەدەر لە خوێندنی کەمیونیکەیشن، کەلتور و میدیا
