یه‌كێك له‌و ئاماژه و واتا سیاسی و ئایدیۆلۆژییانه‌ی كه كۆنسێپتی میدیای نیشتمانی National media له‌خۆی ده‌گرێت، بریتییه له میدیای فه‌رمی و ده‌وڵه‌تی State media ، واته ئه‌و میدیایه‌ی كه سه‌ربه كه‌رتی گشتییه و راسته‌وخۆ ده‌وڵه‌ت سه‌رپه‌رشتی و پاره‌داری ده‌كات و ئاراسته و په‌یامه‌كانی داده‌ڕێژێت.
ئه‌م تایپه له میدیا، له به‌رامبه‌ر ئه‌و فۆرمانه‌ی تری میدیادا ده‌رده‌كه‌وێت كه سه‌ربه كه‌رتی تایبه‌تن و له رووی خاوه‌ندارێتییه‌وه ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ كۆمپانیا بازرگانییه‌كان، یان ده‌زگاكانی بڵاوكردنه‌وه یان رێكخراو و سه‌ندیكا و كۆمه‌ڵه‌كان، یان ته‌نانه‌ت میدیای پارت و رێكخراوه سیاسییه‌كانیش كه – هه‌روه‌ك كۆمه‌ڵناس، د.فالح عه‌بدولجه‌بار(1946-2018ز) ده‌ڵێت، به‌شێكن له كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی به مانای فراوانی وشه.
ئاماژه و واتایه‌كی دیكه‌ی میدیای نیشتمانی، په‌یوه‌سته به ده‌لاله‌ته جوگرافییه‌كه‌یه‌وه، واته وه‌ك تایپێكی میدیایی سه‌یرده‌كرێت له‌به‌رامبه‌ر میدیای نێوده‌وڵه‌تیدا، یان میدیای هه‌رێمایه‌تی، یان میدیای لۆكاڵی.
به‌م ئاماژه‌یه، مه‌رج نییه كه میدیای نیشتمانی، ده‌وڵه‌ت سه‌رپه‌رشتی بكات، به‌ڵكو ئه‌م چه‌مكه، له‌م رووه‌وه، بریتییه له كۆی ئه‌و سه‌رمایه میدیاییه به‌رفراوانه‌ی كه نیشتمانێكی دیاریكراو هه‌یه‌تی و هه‌موو داموده‌زگاكانی راگه‌یاندن له نیشتمانێكی دیاریكراودا، ده‌گرێته‌وه.
لەو فرەییەدا دەوڵەت ناتوانێت میدیای تایبەتی هەبێت
به شێوه‌یه‌كی گشتی-یش، ئەم مۆدێلە لە میدیا بە بەراورد بە میدیای پیشەیی Professional و ئه‌هلی، لەتەواوی وڵاتانی جیهاندا، پاشەكشەی كردووە، چونكە هه‌ر ئه‌زموونێكی هه‌بێت و چه‌ندیش خۆی بپارێزێت، له كۆتاییدا، كه‌م و زۆر، دەبێتە ماشێنی بڵاوكردنەوەی ئایدیۆلۆژیای دەوڵەت، كە مەرج نییە رەنگدانەوەی ئیرادەی گشتیی كۆمەڵگە و بەتایبەتیش كۆمەڵگەی مەدەنی و دیموكرات بێت، به‌تایبه‌تی كه لە كۆمەڵگە دیموكراتەكاندا فره‌ییPluralism حزبی و سیاسی و كەلتوری هەیە، دەوڵەت تیایاندا ناتوانێت و توانای ئەوەی نییە میدیایەكی هەبێت كە هەموو بەرژەوەندی و جیاوازی و چاوەڕوانییە جیاجیاكانی هەموو پێكهاتەكانی كۆمەڵگە تێربكات، چۆن ئیدیعای ئه‌وه‌ش بكات، ئه‌سته‌مە به شێوه‌یه‌كی زانستی بیسه‌لمێنێت و له‌وه تێپه‌ڕێت كه له ئه‌ده‌بیاتی ده‌وڵه‌تداریدا پێی ده‌وترێت جێبیجێكردنی كارنامه Agenda، بگره به پێچه‌وانه‌وه، هه‌ندێجار، ده‌شێت میدیای پارته ئۆپۆزسیۆنه‌كان له میدیای ده‌وڵه‌ت زیاتر خۆی به نیشتمانی له قه‌ڵه‌م بدات، به‌و جۆره‌ش ده‌بینین كۆنسێپتی میدیای نیشتمانی له هزری گشتیی كۆمه‌ڵگه و هاوكات له ململانێ سیاسی و ئایدیۆلۆژییه‌كانی ناویدا پتر ئاڵۆز ده‌بێت، له‌وه‌ش زیاتر ده‌بێته جێی ئاراسته و ئیجتیهادی تایبه‌تی و هیچیتر.
بۆشایی سیاسەتی نیشتمانیمان هەیە
بە باوەڕی ئێمە ئه‌م پرسه له واقعی ئێمه‌شدا هه‌مان هاو‌كێشه‌ی هه‌یه. كێشه‌ی گه‌وره له ئه‌زموونی میدیای كوردیدا لە غیابی دامەزراوەی میدیایی نیشتمانیدا نییە، بەڵكو لە بۆشایی سیاسەتی نیشتمانیدایه. ئه‌و ئه‌زموونه‌ی كه میدیای كوردی له 32 ساڵی رابردوودا پێیدا تێپه‌ڕیوه، ئه‌زموونی بچووككردنه‌وه‌ی كۆنسێپتی نیشتمان و هۆشیاریی نیشتمانییه له گوتارێكی ئایدیۆلۆژییدا كه میدیای لۆكاڵیی حزبی و ئه‌هلی دایانڕشتووه، ئه‌مه له‌كاتێكدا كه مرۆڤی ئێمە، به ئاشكرا و به ئه‌زموونیش ده‌ركه‌وتووه، هێشتا بوونەوەرێك نییە كه بە پراكتیك نیشتمانی بێت مه‌گه‌ر تەنها لە هه‌ندێ ئه‌ڵقه‌ی مێژوویی رووبەڕووبونەوەی داگیركەر و دوژمندا!
پاشان ده‌بێ بیرمان نه‌چێت كه نیشتمانیبوون تەنها بریتی نییە لە دۆخی بەرگری سەربازی له‌پێناوی سه‌رزه‌مینێكی سیاسیدا، بەڵكو بریتییە لە فكر و ره‌وشت Morality، له سایكۆلۆژیا و پەروەردە، له نوێگه‌ری و تێپه‌ڕاندنی كۆمه‌ڵگه‌ی كلاسیكی.
هه‌ر كاتێك كۆی ئه‌م توخمانه هەبوون ئه‌وا دامەزراوەی نیشتمانی خۆی دروست دەبێت، نەشبێت كۆمەڵگە خۆی دروستی دەكات.
ئه‌گه‌ر میدیای كوردی ته‌نها ده‌ست له تۆخكردنه‌وه‌ی هێڵی ناوچه‌گه‌ری و شارچێتی له گوتاری خۆیدا هه‌ڵبگرێت كه درێژكراوه‌ی گوتار و ململانێی هێزه سیاسییه‌كانه، ئه‌وا ده‌توانێت هه‌نگاوێكی گه‌وره له میدیای نیشتمانی نزیك ببێته‌وه
ئینتیمای حزبیمان بەهێزترە لە ئینتیمامان بۆ نیشتمان
كێشەی مرۆڤی ئێمە بە بواری میدیاشەوە ئەوەیە كە، زۆرجار ئینتمامان بۆ حزب و گروپی سیاسی، بۆ ئاین و مەزهەب، بۆ ناوچە و رەچەڵەكی جوگرافی، بۆ خێڵ و پەیوەندیی خزمخواهیی و ... هتد .. ده‌یانجار لە ئینتمامان بۆ نیشتمان و نەتەوە بەهێزترە. ئەگەر ئەم ته‌نگژه بونیادییەمان Structural problem نەبوایە شەڕە براكوژی و ناوخۆییەكان روویان نەدەدا و ناكۆكی و جیاوازییەكان دەبوونە ململانێیەكی ئاشتییانە.
لە ئەزموونی ئێمەدا شەڕە ناوخۆییەكان تەعبیرێكی گەورەبوون لە غیابی هۆشیاریی نیشتمانی و نەتەوەیی و دابەشبوونی شاقوڵیی كۆمەڵگە بەسەر گروپ و جه‌مسه‌ره سیاسی و كۆمەڵایەتی و جوگرافییه‌كاندا.
پرسیاریش ئەوەیە: ئەی كه‌وابێ میدیا خۆی چییە؟ میدیاش بەشێكە لەو ستراكتۆره‌ی كۆمەڵگە.
كە ئەوە قه‌دری سۆسیۆلۆژیی كۆمەڵگە بێت میدیاكەشی ناتوانێت زمان و فەرهەنگی میدیای نیشتمانی بدۆزێتەوە، هه‌ر لێرەوەیە كە زۆرجار هەست بە بۆشایی میدیای نیشتمانی دەكەین به‌بێ ئه‌وه‌ی ئه‌م هه‌سته به‌مانای بانگه‌واز بێت بۆ ده‌وڵه‌ت كه میدیا بخاته ژێر كۆنترۆڵی خۆیه‌وه.
ئێمه هەر كاتێك كە شكست دەهێنین لەوەی ببینە خاوەن هۆشیارییەكی نیشتمانیی ئەوتۆ كە میدیاكانمان پابەندی ستراتیژە نیشتمانی و نەتەوەییەكان بكات، دەستبەجێ هەست بە نەبوونی (میدیای نیشتمانی) دەكەین.
قووڵکردنەوەی رەهەندی نیشتمانی
بە مانایەكی تر، دەمەوێت بڵێم: ئێمە پێویستیمان بە دامەزراوەیەكی نیشتمانیی نییە بۆ میدیا، بەڵكو پێویستیمان بە قووڵكردنەوەی رەهەندی نیشتمانییانەی سیاسەتی میدیایی هەیە، ئەمەش ناكۆك نییە لەگەڵ پره‌نسیپی پیشەییبووندا، چونكە یەكێك لە بنەما پیشەییەكانی میدیا بریتییە لە ئیتیك و بەرپرسیارێتی، ئەم دوو چەمكە بە یاسا و دەستوورە نیشتمانییەكان و لەناو دامەزراوەیەكی نیشتمانیی وەك پەرلەماندا دادەرێژرێت و رێكده‌خرێت، ئەو یاسا و دەستوورانەش بۆ ئەوەی له‌كۆتاییدا كراوە و دیموكرات بن، ئه‌وا دەبێ بە هاوكاریی میدیاكاران خۆیان و سەندیكای پەیوەندیدار بە پیشەكەوە دابنرێن.
دەبێ لە یەك كاتدا بتوانن نیشتمان لەو زانیارییە میدیاییانە بپارێزن كە ئاسایشی نیشتمان و وڵات دەخەنە مەترسییەوە، هەموو ئازادییەكی روماڵكردن و بڵاوكردنەوەش بۆ میدیاكانمان فەراهەم بكەن كە هاونیشتمانیان پێویستییان پێیەتی و دەبێتە مایەی هۆشیاریی سیاسی و كۆمەڵایەتییان لە ئاست رووداوەكانی وڵات و جیهاندا.
له‌لایه‌كی تره‌وه، ئێمه له روانگه‌ی زانستی میدیاوه، میدیای نیشتمانی وه‌ها تیۆریزه ده‌كه‌ین كه به‌شێكه له جێبه‌جێكردنی خودی ئه‌ركه‌كانی میدیا Media functions خۆی، دیارترین ئه‌و ئه‌ركانه‌ش پاراستنی ریزبه‌ندیی كۆمه‌ڵایه‌تییه له كۆمه‌ڵگەدا.
ئه‌مڕۆ ئه‌گه‌ر میدیای كوردی ته‌نها ده‌ست له تۆخكردنه‌وه‌ی هێڵی ناوچه‌گه‌ری و شارچێتی له گوتاری خۆیدا هه‌ڵبگرێت كه درێژكراوه‌ی گوتار و ململانێی هێزه سیاسییه‌كانه، ئه‌وا ده‌توانێت هه‌نگاوێكی گه‌وره له میدیای نیشتمانی نزیك ببێته‌وه، هه‌نگاوه‌كانی تر په‌یوه‌ستن به ئه‌ركی گروپ و چوارچێوه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانی تری كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی، گرێدراوی پرۆژه و پلانی دوورمه‌ودای دامه‌زراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت و پڕۆسه‌كانی په‌روه‌رده و فێركردن و خوێندنی باڵایه.
به كورتی، ئێمه ئه‌مڕۆ ئه‌وه‌نده‌ی پێویستمان به میدیایه‌كی نیشتمانپه‌روه‌ره، ئه‌وه‌نده پێویستمان به دامه‌زراوه‌ی نیشتمانیی نییه بۆ میدیا و كۆنترۆڵكردنه‌وه‌ی سه‌رله‌نوێی ئه‌م چالاكییه مرۆییه له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ت و ده‌زگاكانیه‌وه.
