بەڵگەی ناوێ كە دیموكراسی هەر هەڵبژاردن نییە، وەكچۆن ئیرادەیەكی كتوپڕ، یان پرۆژەیەكی زۆرەملێ نییە. ئەم بۆچوونە تەنانەت بۆ ئەوەش نییە پێوەر بۆ بوون و نەبوونی، لەروانگەی گریمانەكردنییەوە بێت وەك سیستمێكی ئامادەو لەقوتوونراو، نا. دیموكراسی، وەك فەیلەسوف و نووسەری فەرەنسی، ئەلبیر كامۆ(1913-1960ز) دەڵێت: ״هەموو ساتێك پێویستیی بە بەرگریلێكردنە״، چونكە لەكۆتاییدا، وەك بیرمەندی فەرەنسی، ئالان بادیۆ(88 ساڵ) تانەی لێدەدات: ״تەنها لەبازاڕی ئازادو هەڵبژاردنە دەورییەكاندا كورتكراوەتەوە كە هیچ ناگۆڕن״.
لەوەش زیاتر، بادیۆ تەنانەت خودی دیموكراسی خۆیشی بە غایەت نازانێت، ئەو وەك ئامرازێك دەیبینێت بۆ بەدیهێنانی دادپەروەری و یەكسانی. واتە گرێیدەداتەوە بە فەلسەفەوە، فەلسەفەیەكی مۆراڵی و بەهادارو دێرین كە خۆی لەدادپەروەریدا دەبینێتەوە، ئەو بەها ئەزەلییەی كە هەموو دەزانین لەكتێبی كۆماری ئەفڵاتۆن-دا وەك پرسیارێكی هەرە مەركەزیی فەلسەفە لەقەڵەمدەدرێت. بادیۆ لەم پرسەدا تەواو لەهاوتا ئەمریكییەكەشی، ریتشارد رۆرتی(1931-2007ز)، دوور دەكەوێتەوە، بگرە رۆرتی تۆمەتبار دەكات بەوەی دیموكراسی لەفەلسەفە بەگرنگتر دەزانێت!، كە ئەوەش بەلایەوە جۆرێكە لەئامادەكاری بۆ پاكتاوكردنیDissolution فەلسەفە!، لەكاتێكدا كە نەك دیموكراسی، بگرە سیاسەت خۆیشی، لەدیدی بادیۆدا هیچ نییە جگە لەبابەتێكی جێی تێڕامانی فەلسەفە، ئەو فەلسەفەیەی كە تەنها ئازادی وەك بەها وێنا ناكات، دیموكراسیی لیبراڵییشمان لێ ناكاتە كۆتایی مێژوو وەك لای فرانسیس فۆكۆیاما هەیە!، بەڵكو پێش ئازادی، دادپەروەریی لا بەهایە.
لای بادیۆ راستە ئازادی مەرجی بوونی فەلسەفەیە، بەڵام ئازادی خۆیشی بەرهەمی بیری فەلسەفەی سیاسییە، بۆیە لەكۆتاییدا ئامرازە، بەمەش دیموكراسی كە دەبێتە كانگای ئازادییەكان، پێویستییە بۆ فەلسەفەو بۆ ئەو بەها مرۆییانەش كە تێزە فەلسەفییەكان بۆ مرۆڤایەتیی پێشنیاردەكەن، بەڵام لەسەرو فەلسەفەوە نییە وەك لای رۆرتی هەیە، دەنا ئەوسا دەشێت بەناوی ئازادییەوە، بەها بۆ دادپەروەری و بەرگریلێكردنی نەمێنێت، كە بەرپرسیارێتییەكی كۆمەڵایەتی و سیاسی و مۆراڵی و مرۆییە.
هەموو ئەو پرسانە لەپەیوەندیدا بەواقعی عیراقەوە، قەبارەی مەترسییەكانی سەر ئەم وڵاتەمان بۆ رووندەكەنەوە لەبۆشایی دیموكراسی و دادپەروەریدا، چونكە وڵاتەكە خۆی نەك هەر كەلەپووری دیموكراسیی نییە، بەڵكو میراتگری ئایدیۆلۆژیاگەلێكی تۆتالیتاریی 45 ساڵەشە(لە 1958ەوە بۆ 2003ز)، تەنانەت دوای پرۆسەی ئازادیش، تاقە بەهایەكی دیموكراسیی هەبێت كە خۆی پێوە نمایش بكات هەڵبژاردنە، ئەو شتەی كە بادیۆ دەڵێت هیچ ناگۆڕێت!.
بەمانایەكی تر، هەڵبژاردن لەعیراقدا تاقە سروتێكی سیاسیی خۆجیاكردنەوەیە لەئەزموونی سەختی سەدەیەك پێشتر لەستەمكاری و نادادپەروەری. راستە ئەم سروتە، لە 2025دا 30 ملیۆن عیراقی مافی گێڕانیان هەیە، بەڵام بە ئەزموونەكانی رابردوو، چاوەڕوان دەكرێت كە هەمدیس كەمتر لەنیوە بەشداربن، هۆكارەكەشی ئەوەیە كە وڵاتەكە، هەم كێشەی دادپەروەریی هەیە، هەم دیموكراسیی رووداو(بەفەرەنسی:Democratie de Evenement) ئەو تێزەی كە بادیۆ بانگەشەی بۆ دەكات و بەدیموكراسیی راستەقینەی ناودەبات، بەو پێیەی لەو رووداوە سیاسییانەوە سەرهەڵدەدات كە واقع دەگۆڕن لەبابەت كاری بزووتنەوە جەماوەرییەكان و دابڕانێكیش دەخوڵقێنن لەگەڵ سیستەمی باودا، نەك وەك هەڵبژاردن، دەمامك بن و بەردەوام هەمان سیستەم و چینی فەرمانڕەوا بەرهەمبهێننەوە. [email protected]
