داعش لەناو عیراق و سوریادا هێشتا هەیە

کاردۆ عوسمان هەورامی


لە 29ی حوزەیرانی ساڵی 2014، داعش دامەزراندنی (خەلافەتی ئیسلامی) لە سوریا و عیراق راگەیاند. کۆنترۆڵکردنی ناوچەیەکی فراوانی سوریا و عیراق لەلایەن ئەو رێکخراوە تیرۆریستییەوە، بووە هۆی وێرانبوونی سەدان ناوچە و ئاوارەبوونی هەزاران هاووڵاتی عیراقی و سوریایی، کە هێشتا ژمارەیەکی زۆریان نەگەڕاونەتەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان.
سەرباری ئەوەی زۆربەی ناوچەکانی عیراق و سوریا لە ژێر کۆنترۆڵی داعش دەرهێنراون، بەڵام هێشتا تیرۆریستانی سەر بەو رێکخراوە، لە ناوچە شاخاوی و سەختەکانی ئەو دوو وڵاتەدا چالاکن، هیچ دەرفەتێکیش بۆ هێرشکردنە سەر هێزە دەوڵەتییەکان لەدەست نادەن.
 
قەبارەی داعش و رێگەی پەڕینەوەیان لە نێوان سوریا و عیراقدا
راپۆرتێكی نەتەوەیەكگرتووەكان كە 25 كانونی دووەمی 2022 بڵاوكرایەوە، ژمارەی ئەندامە چالاكەكانی داعشی لە سوریا و عیراق بە نزیكەی (10) هەزار كەس مەزەندە دەکات، هەسەدەش رایگەیاندووە لەناو بەندیخانەكانی ژێر دەسەڵاتیدا نزیكەی (12) هەزار تیرۆریست هەن.
هەندێك بابەتی مەترسیداریش هەیە كە پەیوەستە بە هەڵاتنی بەندکراوانی داعشەوە، هەندێك بەرپرسی ئیدارەی خۆسەری رۆژئاوای کوردستانیش لە ئاسانكاری بۆ هەڵاتنی گیراوانی داعشەوە تێوەگلاون، لە رێگەی دەڵاڵەكانەوە و وەرگرتنی برێك پارە كە هەندێكجار دەگاتە (20) هەزار دۆلاری ئەمریكی، لەو بڕە پارەیە (15) هەزاری دەچێتە گیرفانی بەرپرسەكەوە و (5) هەزاریش بۆ دەڵاڵەكەیە، بەو هۆیەوە زیاتر لە (19) گیراوی داعش بۆ بیابانی سوریا هەڵاتوون و لەوێشەوە براون بۆ سنووری توركیا.
ئەندامانی داعش دوای هەڵاتنیان لە بەندیخانە دەگەیەنرێنە ناوچەیەك كە پێیدەوترێت (عەوندادات) لە باکووری مەنبەج، دواتر لە رێگەی قاچاخچییەكانەوە دەبرێنە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی (سوپای ئازاد)، ئەنجامی لێكۆڵێنەوەكان لە 31 كانوونی دووەمی 2022 دەریخست كە تۆڕێكی قاچاخچێتی هەیە و كەسێكی بە رەگەز ئۆزبەكی لە توركیا سەرپەرشتی دەكات، پاسپۆرتی ساختە دەفرۆشێت كە هەندێكجار بەهاكەی دەگاتە (15) هەزار دۆلار، بەلای كەمەوە زیاتر لە (10) حاڵەت تۆماركراوە كە ئەو كەسانەی لە سوریاوە پەڕیونەتەوە بۆ توركیا، لە فڕۆكەخانەی ئیستانبوڵ پاسپۆرتی ساختەیان بەكارهێناوە بۆ تێپەڕبوون.
لەلایەكی ترەوە هێزەكانی عیراق رێوشوێنەكانی تێپەڕبوون لە نێوان سنووری سوریا و عیراقیان توند كردووە، لە 20 كانونی دووەمی 2021 بە دواوە چەند یەكەیەكی سوپا و هەندێكجار فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی هەواڵگریی سەربازی بەكاردەهێنن بۆ چاودێریی سنوور، لە 22 تشرینی یەكەمی 2021 حكومەتی عیراق رایگەیاند: دیوارێكی لە نێوان سنووری عیراق و سوریا بە درێژایی 650 کیلۆمەتر دروستكردووە، ئەمە وێڕای چەندین تاوەری چاودێری و كامێرا و تەلی دڕكاوی تا رێگریی لە پەڕینەوەی چەكدارانی داعش بكرێت.
 
دابەشبوونی جوگرافیی هێزەكانی داعش
هەرچەندە داعش ئێستا هێندە بەتوانا نییە بە تەواوی دەستبگرێت بەسەر شار و ناوچەی نوێدا و تێیدا بمێنێتەوە، بەهۆی ئەو هێرشانەی كراوەتە سەری، تواناكانی رێكخراوەكەی لاوازكردووە و زەمینەی جەماوەریی نییە لەناو شارەكاندا، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بەردەوامە و چالاكە، توانیویەتی ژێرخانی تواناكانی بنیادبنێتەوە و بەردەوامی بە چالاكییە تیرۆریستییەکانی بدات.
بە گوێرەی لێدوانی بەرپرسە ئەمنییەكانی عیراق، داعش پشتئەستوورە بە ناوچە بیابانییەكانی ئەنبار، نەینەوا، زنجیرەشاخ و دۆڵ و باخەكانی كەركوك، بەغدا، سەڵاحەدین و دیالە بۆ خۆحەشاردانی چەكدارانی و چاودێریكردنی هێزە عیراقییەكان و نانەوەی بۆسە، هەروەك سوود لەم ناوچانە وەردەگرێت بۆ كردنەوەی سەربازگەی بچووك و مەشقپێكردنی چەكدارانی و لێدانی تونێل و سوودوەرگرتن لە ئەشكەوتی ناوچە شاخاوییەكان.

لە راستیدا ئەو هێرشە تیرۆریستیانەی داعش دەیکات ئاماژەیە بۆ ئەوەی رێكخراوەکە هەوڵ دەدات لە داهاتوودا هێرشەكانی بەرفراوان بكات، هەروەك ئەگەری هەیە لەڕێگەی دەستكەوتی مادی زیاتر و چەكداری زۆرتر پەیوەندی بەهێز لەگەڵ رێكخراوە تیرۆریستییەكانی تر دروستبكات

 
دیارترین هێرشەكانی ئەم دواییەی داعش
* لە 20ی كانونی دووەمی 2022 هێرشی كردە سەر بەندیخانەی غوێران لە پارێزگای حەسەكە، بەهۆیەوە ژمارەیەك زیندانی هەڵاتن.
* لە 21 كانونی دووەمی 2022 لە هێرشێكی داعش لە پارێزگای دیالە 11 سەربازی عیراقی كوژران.
* لە 16ی كانونی دووەمی 2022 چەكدارانی داعش لە باکووری قەزای سامەڕا 4 راوچیان كوشت و پێنجەمیان دوای رفاندنی بۆ ناوچەیەكی باشووری پارێزگای سەڵاحەدین بە شێوەیەكی سەرسوڕهێنەر رزگاری بوو.
* 5ی كانونی یەكەمی 2021 چەكدارانی داعش بۆ ماوەی چەند سەعاتێك دەستیانگرت بەسەر گوندی (لهێبان) لە پارێزگای كەركوك.
* لە 4ی كانونی یەكەمی 2021 چەكدارانی داعش لە باکووری پارێزگای دیالە هێزەكانی پێشمەرگەیان بەئامانج گرت و 9 پێشمەرگە شەهیدبوون.
*  3ی كانونی یەكەمی 2021 شانەكانی داعش لە قەزای مەخمور هێرشیان کرد و بەهۆیەوە 23 مەدەنی و پێشمەرگە شەهیدبوون.
* لە 18 تشرینی دووەمی2021 شانەكانی داعش بە چەكی سووك و ئۆتۆمبێلی بۆمبرێژكراو هێرشیان كردە سەر چەند بەندیخانەیەك لە باکووری خۆرهەڵاتی سوریا.
* 18ی ئەیلولی 2021 داعش بەرپرسیارێتی خۆی لە تەقاندنەوەی بۆریی غازی وێستگەی كارەبای دێرعەلی راگەیاند، بەهۆیەوە كارەبای دیمەشق و دەوروبەری بڕا.
*  لە 7ی ئاب 2021 داعش لە ئیدلب هێرشی كردە سەر هێزەكانی سوپای سوریا و بەلای كەمەوە (6) سەرباز كوژران.
*  لە 28ی حوزەیرانی 2021 لە دێرەزوور داعش هێرشیكردە سەر هێزەكای سوپای سوریا و (7) سەرباز كوژران.
*  لە 13ی حوزەیرانی 2021 لە بیابانی رەسافە، داعش هێرشی كردە سەر هێزەكانی سوپای سوریا و (3) سەرباز كوژران و (5) سەربازیش بریندار بوون.

داعش لەناو عیراق و سوریا ماوە
نەخشەی جوگرافیای بڵاوبوونەوەی داعش لە سوریا و عیراق، هۆكارێكی گرنگە بۆ تێگەیشتن لە دووبارە خۆڕێكخستنەوەی رێكخراوەكە، هەروەك بەرز و نزمی ناوچەكە و ژینگەی بیابانی رۆڵی هەیە لە دروستكردنی سەربازگەی مەشقی رێكخراوەكە و ئاسانی خۆحەشاردان لەو ناوچانە، كەمپی هۆل نموونەیەكی بەرچاوە كە داعش توانای بەهێزی هەیە لە بڵاوكردنەوەی ئایدیۆلۆجیای خۆی و پەروەردەكردنی نەوەیەكی نوێ لەسەر دونیابینی خۆی.
هێشتا داعش لە سوریا توانای هێرشکردنی هەیە، سەرەڕای زیانە زۆرەكانی، هەوڵ دەدات تواناكانی بەرفراوانتر بكات، هەروەك بینیمان لە 2019 بەدواوە گەورەترین هێرشی کردە سەر بەندیخانەی غوێران، لە پارێزگای حەسەكە و بەهۆیەوە چەندین بەندكراوی داعش ئازادكران.
لە راستیدا ئەو هێرشە تیرۆریستییانەی داعش دەیکات، ئاماژەیە بۆ ئەوەی رێكخراوەکە هەوڵدەدات لە داهاتوودا هێرشەكانی بەرفراوانتر بكات، هەروەك ئەگەری هەیە لەڕێگەی دەستكەوتی مادیی زیاتر و چەكداری زۆرترەوە پەیوەندیی بەهێز لەگەڵ رێكخراوە تیرۆریستییەكانی تردا دروستبكات، دیارترین مەترسی دەركەوتنی لایەنگریی داعشە لە چەندین شاری ئەوروپا و جیهان، ئەگەری هەیە داعش ئەوانە لە بواری ئینتەرنێت و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بە شێوەیەكی بەرفراوانتر بەكاربهێنێت، تا لایەنگر و چەكداری زۆرتر لەخۆی كۆبكاتەوە.
پێویستە وڵاتان دووربكەونەوە لە ترساندنی وڵاتانی دیکە بە داعش، بەڵكو دەبێت ستراتیژی گونجاو پەیڕەو بكرێت بۆ بەرەنگاربوونەوە و رێگریی لە بەهێزبوونی تیرۆر، هەروەها هەماهەنگی و پاڵپشتی لەنێوان وڵاتاندا هەبێت لە بوارەكانی سەربازی، دارایی، سیاسی و ئاڵوگۆڕی ئەزموونی سەربازی بۆ بەرەنگاربوونەوەی رێكخراوە تیرۆریستییەكان و بەرفراوانكردنی هاوكاریی ئەمنی و هەواڵگری لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی و دانانی رێوشوێنی گونجاو بۆ وشككردنی سەرچاوەی دارایی داعش.
بە دڵنیاییەوە ئەوەی لە عیراق و سوریا بەدەستهاتووە، كە زاڵبوون بوو بەسەر خیلافەتی داعش لە رووی جوگرافی و شوێنەوە، رێكخراوەكە وێڕای پاشەكشەی تواناكانی، بە خێرایی خۆی لەگەڵ شكستەكانی گونجاند و دەستیكردەوە بە خۆڕێكخستنەوە و چالاكی، پارێزگاری لە تواناكانی كرد بۆ هێرشکردن، ستراتیژی هێرشەكانی گۆڕانكاریی بەسەرداهات، لە شەڕی دەستبەسەرداگرتنەوە گۆڕا بۆ جەنگی پارتیزانی، كاركردنی لە مەركەزییەوە گۆڕا بۆ لامەركەزی.
هێشتا دۆخی عیراق و سوریا ناسەقامگیرە، بۆیە ئەگەری گەڕانەوەی داعش هەیە، هێرشەكانی داعش لە عیراق هەڵكشانی بەخۆیەوە بینیووە، ئەمەش لە سایەی دۆخی خراپی «هەستكردن بە ستەم»، كە خۆی دەبینێتەوە لە ناكۆكی تائیفی، سەختی دۆخی كۆمەڵایەتی، ئابووری و سیاسی، ئەمە وێڕای بڵاوبوونەوەی گەندەڵی و شكستی سیاسەتی حكومەتە خۆجێییەكان لە بەرامبەر گوتاری داعش و چارەسەر نەكردنی كێشە ئاڵۆزەكان، بۆیە جارێكی تر شەپۆلی ناڕەزایی و خۆپیشاندان لە 2019 سەریهەڵدایەوە.
ناتوانرێت بێ پەیڕەوكردنی سیاسەتێكی تەواوكاری و دابەشكردنێكی دادپەروەرانەی دەسەڵات، كۆتایی بە مەترسیی داعش بهێنرێت، هەروەها دەبێت ناوچە وێرانكراوەكان كە بەهۆی داعشەوە كاول بوون، ئاوەدان بكرێنەوە، هێزە ئەمنی و سەربازییەكان بەهێز بكرێن.
كەمتەرخەمی لە بەرەنگاربوونەوەی داعش رێگە خۆشدەكات تا ئەو رێكخراوە پەرە بە تواناكانی بدات، هێرش بكاتە سەر بەندیخانەكان و ئەندامانی رزگار بكات، دواتریش دەستبەسەر چەندین ناوچەدا بگرێت، بۆیە دەبێت هەوڵەكانی دەزگای هەواڵگریی و كاركردن لەگەڵ هێزە خۆجێییەكان پەرەیان پێبدرێت تا شانە نووستوەكانی داعش ئاشكرا بكرێن و رێگەیان لێ بگیرێت دەست بکەنەوە بە چالاكی.
لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیش، دەبێت هەماهەنگی هەبێت، تا رێگە لە هاتنی چەكداری بیانی بگیرێت، دەبێت وڵاتانی ئەوروپاش كار بە پڕەنسیپەكانی نەتەوەیە كگرتووەكان بكەن، چەكدارە بیانییەكانی وڵاتەكانیان بگێڕنەوە و دادپەروەردانە دادگاییان بكەن، ژن و منداڵەكان وەربگرنەوە و ئامادەیان بكەنەوە بۆ ژیانێكی شایستە و تێكەڵكردنەوەیان بە كۆمەڵگە.

دەبێت چ كارێك بكرێت بۆئەوەی داعش نەمێنێت؟
داعش وەك رێكخراوێكی نامەركەزی دەمێنێتەوە، ناوچە بیابان و دوورەدەستەكان دەكاتە پێگەی سەرەكی بۆ چالاكییە تیرۆریستییەکانی بەشێوەی لێدە و هەڵێ و جەنگی پارتیزانی، رەنگە چالاكییەكانی دژی بارەگا حكومییەكان پەرەپێبدات.
پێویستە حكومەتەكان ئەركی نیشتمانیی خۆیان جێبەجێ بکەن، سەرەتا هۆکارەکانی سەرهەڵدان و جەدوای توندڕەوی بنەبڕ بكەن، ئەمەش بە پەیڕەوكردنی سیاسەتی تەواوكاریی كۆمەڵایەتی، بنیاتنانەوەی ئەوەی داعش وێرانی كردووە، دووبارە بنیاتنانەوەی ژێرخانی ئابووری و دووركەوتنەوە لە سیاسەتی پەراوێزخستن، چارەسەری كێشە فیكری و ئایدیۆلۆژییەكان لە چوارچێوەی بەشداری پێكردنی هەندێك سەرۆك هۆز و رێبەری ئایینی و تەبەنیكردنی گوتارێكی میانڕەو. چارەسەركردنی ناكۆكییە سیاسییەكان، بەتایبەتی لە عیراق و سوریا و پڕكردنەوەی كەلێنی ئەمنی و سیاسیی، تا گروپە توندڕەوەكان ئەو كەلێنانە نەقۆزنەوە.
خاڵێكی تر ئەوەیە كە لە رێگەی زانیاریی هەواڵگرییەوە شوێنپێی گروپە توندڕەوەكان هەڵبگیرێت، پەیڕەوی لە هەڵمەتی تایبەت بكرێت لەجیاتی هەڵمەتی سەربازیی بەرفراوان، بە ئامانجی كوشتنی سەركردە سەرەکییەکانی رێكخراوەكە و خاپووركردنی پێگەكانیان. هەروەها هاوپەیمانییەكی نێودەوڵەتی نوێ دروستبكرێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر کە تەنها تایبەت نەبێت بە بەرەنگاربوونەوەی داعش، سیاسەت و ستراتیژێكی گونجاو پەیڕەو بكرێت كە لە ئاست ئاڵنگاری توندڕەویدا بێت.