پ.د. كەریم شەریف قەرەچەتانی
1
ئێمە لە سەردەمێكدا دەژین كە زۆر ئاڵۆزە و ئەو كێشانەی رووبەڕووی تاكی كورد بوونەتەوە زۆر زۆرن و هەندێكیان لەسەرو توانا و لێهاتوویی تاكەكانی كۆمەڵەوەن و لەوانەیە نەتوانن بەتەنها رێگاچارەی گونجاویان بۆ بدۆزنەوە، سەرەڕای هەموو ئەو شەڕ و كارەساتانەی كە بەسەر هەرێمی كوردستان بە تایبەتی و عێراق بە گشتی هات، بێجگە لە ئەنفال و كیماباران و ئەو هەموو زوڵم و ستەمەی كە لەسەر تاكی كوردبوون، سەرجەم ئەمانە كێشەی دەروونی و كۆمەڵایەتی و پەروەردەیی زۆریان بۆ دروست كردووین، بۆنموونە (رێژەی تەڵاق و لێكجیابوونەوە، ئالوودە بوون بە ماددەی هۆشبەر، خەمۆكێ و ترس و دڵەڕاوكێ، خۆكوشتن و خەڵك كوشتن ...هتد) رۆژ لە دوای رۆژ لە هەڵكشاندان، پشتگوێخستنی ئەو كەسانەی كە بە دەست گرفتە دەروونی و كۆمەڵایەتییەكانەوە دەناڵێن، كێشەكانیان ئاڵۆزتر دەكات و دواجار بە زیانی كۆمەڵگەی كوردەواری تەواو دەبێت .
لە لایەكی ترەوە خێزانی كورد لەبەردەم هەڕەشەی گەورەدایە و تاكەكانی رووبەڕووی دەیان كێشە بوونەتەوە و پێویستیان بە هاوكاری و یارمەتی هەموو لایەك هەیە، پرۆسەی پەروەردە و فێربوون بە دەست چەندەها قەیرانەوە دەناڵێنێ، كێشەی ئابووری و قەیرانەكانی تر لە ئەو لاوە بووەستن، ئەوەندەی پەیوەندی بە پسپۆڕیی بەندەوە هەیە هەوڵدەدەین هەرجارەی تیشك بخەینە سەر كێشە و گرفتێكی دەروونی یان پەروەردەیی یان كۆمەڵایەتی و رێگاچارەی گونجاوی بۆ بدۆزینەوە، لەبەرئەوەی زۆربەی تاكەكانی كۆمەڵ زانیاری و رۆشنبیری دەروونی پێویستیان نییە و دەكرێت ئەم گۆشەیە ببێت بە دەروازەیەك بۆ بڵاوكردنەوەی رۆشنبیری دەروونی و دۆزینەوەی رێگاچارەی گونجاو بۆ هەندێك لە كێشەكانمان.
لە گۆشەی (گرفت و رێگاچارە)دا هەرجارەی لەسەر كێشە و گرفتێكی دەروونی یان پەروەردەیی یان كۆمەڵایەتی دەنووسین و زانیاری و رێنمایی پێویست دەخەینە بەر دیدی خوێنەرانی ئازیز و دواتریش رێگاچارەی گونجاوی بۆ دەدۆزینەوە
كەمی شارەزایی
لێرەدا تەنها یەك نموونەی بچووك لەسەر كەمی شارەزایی و لێزانی دەهێنمەوە، خێزانێك منداڵێكیان هەیە هەر لە كاتی لە دایكبوونەوە تووشی ئیفلیجی مێشك بووە و توانای قسەكردن و جووڵەی نییە، رۆژێك ئەم منداڵە چوارپەنجەی دەستی دەخاتە دەمییەوە، دایك و باوكەكەش چەند هەوڵدەدەن ناتوانن دەمی ئەم منداڵە بكەنەوە تا دەستی لە دەمی دەربهێنن، زۆر فشار دەخەنە سەر دەم و چەناگەی منداڵەكە و دەیانەوێت بەزۆر دەمی بكەنەوە، ئەو منداڵە دەم هەرناكاتەوە، دایك و باوكەكەش لەترسی ئەوەی هەر چوار پەنجەكەی خۆی نەقرتێنێ، بە ناچاری لە مەچەكییەوە بە تووندی دەستی منداڵەكە رادەكێشێن و تەنها ئێسقان و ماسوولكەكانی دەستی دێتە دەرەوە و گۆشت و پێست لە ناو دەمی منداڵەكە دەمێنیتەوە و ماوەی (6) مانگ ئەم دایك و باوكە بە رێگای نەخۆشخانەوە و عەیادەی دكتۆرەوە دەبن تا دەستی منداڵەكە چاك دەبێتەوە، بێگومان دەستی هەر وەك یەكەمجاری لێ نایەتەوە، ئەو دایك و باوكە ئەگەر كەمێك زانیاری و شارەزاییان دەربارەی ئەو كەیسەی منداڵەكەیان هەبوایە، ئەوا تووشی ئەو حاڵەتە ناخۆشە نەدەبوون و شەش مانگ بە رێگای نەخۆشخانەوە نەدەبوون و ئەو هەموو پارەیان خەرج نەدەكرد، چارەسەری ئەو كێشە بە راكێشانی دەستی منداڵەكە نابێت بەڵكوو تەنها ئەو دایك و باوكە دەیان توانی لووتی منداڵەكە بگرن، ئەو كات منداڵەكە بۆ ئەوەی نەخنكێت و هەناسە بدات، ئەوا بە ناچاری دەمی دەكردەوە و ئەو كات بە ئاسانی دەتوانرا دەستی منداڵەكە لە دەمی دەربهێنن، هەمان حاڵەتیش راستە بۆ ئەو كاتەی كە سەگ قەپ لە دەست یان قاچی منداڵ یان هەر كەسێكی تر دەگرێت، چەند دار و بەرد بەسەری ئەو سەگەدا بكێشیت، ئەوا ئەو سەگە دەم ناكاتەوە و دەست و قاچی كەسەكە بەرنادات، تەنها رێگاچارە داخستنی لووتی سەگەكەیە.
ئەم نموونەیەم بۆیە هێنایەوە بۆ دەرخستنی گرنگی زانیاری و مەعریفەیە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ژیان، بە گاڵتە نەوتراوە یەك گرام لە خۆپاراستن باشترە لەیەك تەن چارەسەركردن، بەڵام ئەوەی جێگەی داخە لە كۆمەڵگای كوردەواری خۆمان ئەوەندەی گرنگی بە چارەسەركردن دەدەین گرنگی بە خۆپاراستن نادەین، واتە كاتێك دایكێك دووگیانە ئەوا پێویستی بە خۆراكی باش هەیە بۆ ئەوەی هەموو ئەندامانی جەستەی منداڵەكە بە مێشكیشییەوە وەك پێویست دروست ببن، لەبەرئەوەی كۆرپەلە لەناو منداڵدانی دایكیدا خۆی خۆراك ناخوات، بەڵكوو خۆراكی پێویست لە رێگەی پەتكە ناوكەوە لە دایكی وەردەگرێت، ئینجا كاتێك دایك خواردنی خراپە و تووشی بەدخۆراكی دەبێت، ئەوا ئەگەری زۆر هەیە منداڵەكەی نەبەكام بێت یان ببێت بە منداڵی خاوەن پێداویستی تایبەت، دوای ئەوەی ئەو منداڵە لە دایك دەبێت بە ملیۆنان دۆلار (چارەسەركردن) چاك نابێت و نابێت بە منداڵی ئاسایی، بەڵام ئەگەر لە ئەو نۆ مانگەدا بۆ نموونە بڕی ملیۆنێك دینار بۆ خواردنی ئەو دایكە دوو گیانە (وەك خۆپاراستن) تەرخان بكرایە، دایكەكە تووشی بەدخۆراكی نەدەبوو، دواتر منداڵێكی ئاسایی لە دایك دەبوو وە پێویستی بە ملیۆنان دۆلار نەدەبوو بۆ چارەسەركردن و هیچ كات نەدەبووە بە منداڵێكی ئاسایی.
بەندەش لەم روانگەیەوە هەفتانە لە گۆشەی (گرفت و رێگاچارە)دا هەرجارەی لەسەر كێشە و گرفتێكی دەروونی یان پەروەردەیی یان كۆمەڵایەتی دەنووسین و زانیاری و رێنمایی پێویست دەخەینە بەر دیدی خوێنەرانی ئازیز و دواتریش رێگاچارەی گونجاوی بۆ دەدۆزینەوە، بەو هیوایەی سوودی بۆ هەموو لایەك هەبێت، داواكاریشین لە خوێنەرانی بەڕێز كە هەر كێشە و گرفتێكی دەروونی یان كۆمەڵایەتی یان پەروەردەیی خۆیان یان كەسانی چواردەوریان هەیە لە رێگای ئەم ئیمەیڵەی خوارەوە بۆمانی رەوانە بكەن بۆ ئەوەی تیشكیان بخەینە سەر و رێگاچارەی گونجاویان بۆ بدۆزینەوە:
