زیاتر لە جارێکە سەرۆکی تورکیا رەجەب تەیب ئەردوغان، ئامادەیی بۆ دانیشتن لەگەڵ سەرۆکی سوریا بەشار ئەسەد دەردەبڕێ، بەوەی کە دەستپێشخەرییەکە لە ئەنکەرەوە هاتووە، دەشێ وا لێک بدرێتەوە کە ئەنکەرە بەڕاستی پێیوایە کە کاتی ئەوە هاتووە کێشەکانی لەگەڵ دیمەشق کۆتایی پێ بێنێ، بەڵام دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگیرێ کە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا کێشە بە ئاسانی لە نێوان یەکە سیاسییەکان دروستدەبێ و بە ئەستەم چارەسەر دەکرێ. سەبارەت بەم دەستپێشخەرییە، دەبێ ئاماژە بۆ ئەوە بکرێ کە لە ساڵی 2022دا هەردوو وەزیری بەرگری تورکیا و سوریا بە ناوبژیوانی روسیا، لە مۆسکۆ کۆبوونەوە و بە هیچ ئەنجامێکیش نەگەیشتن، کۆبوونەوەکەی مۆسکۆ نیشانی دەدا کە گفتوگۆکان رەهەندێکی عەسکەرییان هەبووە و وردتر دەریدەخەن کە مەسەلەکە پەیوەندیی بەوەوە هەیە کە تورکیا هێزی لە خاکی سوریا جێگیر کردووە و لە هەر وتووێژێکیشدا لە نێوان ئەم دوو دەوڵەتە دراوسێیە، خاڵی یەکەمی ناو ئەجێندای دانوستانکارە سورییەکان کێشانەوەی لەشکری تورکە لە سوریا.
بەدڵنیاییەوە ئەم سیناریۆیە کە خۆی بەسەر وتووێژەکانی مۆسکۆدا سەپاندبوو، لەهەر وتووێژێکیشدا لە ئایندەدا هەر دووبارە دەبێتەوە.
هەر دانوستانێک بۆ ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکان لە نێوان هەردوولا، بەم مانایە دێت کە ئەنکەرە دەستبەرداری ئامانجی روخاندنی رژێمی ئەسەد بووە
دوای دابڕان و دوژمنایەتیکردنی یەکتر
13 ساڵە پەیوەندیی نێوان ئەنکەرە و دیمەشق پچڕاوە. ئێستا چی وا لە ئەنکەرە دەکات بەتەنگ ئاشتبوونەوەوە بێت لەگەڵ دیمەشق؟ پێش هەر شتێک، هەر دانوستانێک بۆ ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکان لە نێوان هەردوولا، بەم مانایە دێت کە ئەنکەرە دەستبەرداری ئامانجی روخاندنی رژێمی ئەسەد بووە و ئامادەشە لەگەڵی بژی کە ئەمەش گۆڕانێکی گەورەیە لە سیاسەتی دەرەوەی تورکیا.
رژێمی ئەسەد رژێمێکی دیموکرات نییە و بە شێوەیەکی زۆر دڕندانە رووبەڕووی راپەڕینی خەڵک و ئۆپۆزیسیۆنی چەکدار بووەوە و سەرەڕای پشتیوانی تورکیا و قەتەر و ئەمریکا لە روخاندنی رژێمی سوریا، ئەسەد خۆی راگرت و نەڕوخا.
لە هەندێک قۆناغدا زیاتر لە نیوەی خاکی سوریا لەژێر دەسەڵاتی گروپە چەکدارەکانی دژ بە رژێم بووە و ئەسەد لە لێواری روخان بوو، بەڵام ئێستا ئومێدی روخانی رژێم لە سوریا نەماوە و هەموو ئەو لایانانەی گرەویان لەسەر روخانی رژێم کردووە، بە دەستبەتاڵی لێی دەرچوون: ئەمە بەم واتایەیە کە ئەنکەرە ریالیستییانە سەیری مەسەلەکە دەکات و دەزانێ لەم هەل و مەرجەی ئێستادا شانسی روخانی رژێمی ئەسەد نییە.
ئاوارەکان بە ئاوارەیی مانەوە
جەنگ لە سوریا و دڕندەیی رژێم، هەزارانی ناچار کرد هانا بۆ تورکیا ببەن و ئاوارە ببن بەو ئومێدەی کە جەنگ زوو ببڕێتەوە و ئەوانیش زوو بگەڕێنەوە بۆ وڵاتەکەیان، بەڵام ئەم سیناریۆیە نەهاتەدی: جەنگ نەبڕایەوە و ئاوارەکان بە ئاوارەیی مانەوە.
ئێستا ئەو ئاوارانە بوونەتە بارێکی گران بەسەر تورکیاوە و ئەنکەرەش لە روخانی ئەسەد بێئومێد بووە.
لە رووداوەکانی قەیسەریی کاتێک تورکەکان پەلاماری سورییەکانیان دا، ئەو پەیامە بە ئەنکەرە گەیشت کە شەقامی تورکی بێزارە لەو ژمارە زۆرەی ئاوارە سورییەکان کە دەوڵەت مشوریان دەخوات و دەیانژێنێت، لەکاتێکدا کە گوزەرانی هاووڵاتیی تورک بەهۆی خراپیی باری ئابوورییەوە، تادێ خراپتر دەبێت.
تەنگوچەڵەمەکەی قەیسەری، نیشانیدا کە هێشتنەوەی ئەم جۆرە کێشانە بەبێ چارەسەر، رەنگدانەوەی خراپی ئاشتیی کۆمەڵایەتی دەبێت و رووداوی خراپی بەدوادا دێت.
بۆیە لە هەر وتوێژێکدا لە نێوان ئەنکەرە و دیمەشق، دۆسێی گەڕانەوەی ئاوارە سورییەکان لەسەر مێزی دانوستان دەبێت.
کێشەکە لەوەدایە کە دیمەشق باکی بە گەڕانەوەی ئاوارە سورییەکانی تورکیا نییە، بەتایبەتی کە زۆرینەیان سوننەن، بۆیە رژێم بەرژەوەندیی لەوەدایە کە نەگەڕێنەوە یاخود لانیکەم تەنها ژمارەیەکی کەمیان وەربگرێتەوە.
لە سوریا دەرپەڕاندنی سوننەکان بەشێکە لە پرۆسەی پاکتاوکردنی رەگەزیی بۆ هێنانەدیی گۆڕانی دیمۆگرافی بە مەبەستی کەمکردنەوەی ژمارەی سوننەکان بە قازانجی عەلەوییەکان، بۆیە ئەستەمە دیمەشق رازی بێت بە گەڕانەوەیان.
دیمەشق دەزانێت ئەنکەرە وازی لە پرۆژەی روخاندنی ئەسەد هێناوە، دەشزانێ ئۆپۆزسیۆن شکستیهێناوە لە روخاندنی رژێم، بۆیە پەلەی ئاشتیی نییە لەگەڵ ئەنکەرە.
بەڵام ئاشتبوونەوەی دیمەشق لەگەڵ ئەنکەرە بێسوود نییە، پێش هەموو شتێک، لەم مەسەلەیەدا ئەسەد بە سەرکەوتوو دەژمێردرێ و بەم ئاشتبوونەوەیە سنوورێکی پارێزراوی لەگەڵ تورکیا دەست دەکەوێ و لە هەمووشی گرنگتر ئەوەیە کە ئاشتبوونەوەی تورکیا و سوریا کۆتایی بە پەیمانی نیشتمانی ساڵی 1920 دەهێنێ.
بۆ تورکیا، هەر ئاشتبوونەوەیەک لەگەڵ ئەسەد بەم مانایە دێت کە بۆ هەتاهەتایە دەستبەرداری سنووری پەیمانی 1920 بووە کە پەرلەمانی عوسمانی بۆ سنووری باشووری تورکیای کێشاوە.
لەو دیکۆمێنتەدا سنووری تورکیا درێژکراوەتەوە بەجۆرێک کە تەواوی باکووری سوریا بە حەلەب و رەققە و حەسەکەوە دەگرێتەوە.
ئاشتبوونەوەی سیاسی مەحاڵ نییە
بەڵام ئاشتبوونەوەی تورکیا و سوریا، وەک هەر ئاشتبوونەوەیەکی سیاسی، مەحاڵ نییە و قازانجی هەردوولای تێدایە، بەڵام لەهەمان کاتدا ئاسانیش نییە، ئەگەر دیمەشق بتوانێت ئەوە بە ئەنکەرە بسەلمێنێت کە هێزەکانی لە باکووری سوریا بکشێنێتەوە و دەستبەرداری ئۆپۆزسیۆنی چەکدار بێت، هیچ لەمپەرێک لەبەردەم ئاشتبوونەوەدا نامێنێت، ئەوسا ئەنکەرە هیزەکانی دەکێشێتەوە و ئۆپۆزسیۆنی چەکدار سەرپشک دەکات لە نێوان ئاشتبوونەوە لەگەڵ دیمەشق یان بەردەوامبوون لەسەر خەباتی چەکدار.
رەنگە ئەنکەرە بەوە رازی بێ، بەو مەرجەی کە ئەسەد هیچ مافێکی نەتەوەیی بۆ کوردی سوریا نەسەلمێنێ.
