د. سەربەست نەبی*
تایبەت بە کوردستانی نوێ
زۆربەی كۆمپانیاكانی ناو بازاری هەرێم و مۆڵەكان، هیچ رێزێك بۆ ناسنامەی كەلتوری و نەتەوەیی هەرێم رەچاو ناكەن
كاڵا و شمەكی توركی بازاڕی هەرێمی كوردستان و عیراقی تەنیوە، بێئەوەی هیچ ركابەرێكی ناوخۆیی یان ئیقلیمی هەبێت، كوالێتییەكەیشی لەولاوە بوەستێ كە زۆر نزمە و نرخەكەشی زۆر بەرزە بەراورد بەو كاڵا و شمەكانەی لە ناو توركیا یان بازاڕی جیهانیدا دەفرۆشرێن، ئەمانە رۆڵێكی رووناكبیری مەترسیدار دەگێڕن بەرامبەر بە كەلتوری نەتەوەیی.
وەك زانراویشە ئێستا كاڵا، تەنیا بابەتێك نییە بۆ بەكارهێنان و پڕكردنەوەی پێویستییەكان، بەڵكو كۆمەڵێك بەهای كەلتوری و رەمزی تیایە كە كاردەكاتە سەر زەوق و رەفتاری بەكاربەر.
تێبینی دەكرێت زۆربەی ئەو شمەكە توركیانەی دەهێنرێنە هەرێمی كوردستانەوە، نووسین و روونكردنەوە، یان كەتەلۆگی بە هیچ زمانێك لەگەڵدا نییە كە پێكهاتە و شێوازی بەكارهێنانی كاڵاكە روونبكاتەوە، تەنیا بە زمانی توركی نەبێت، لە باشترین حاڵەتدا دەبینین بە زمانی عەرەبی روونكردنەوەیان لەسەرە كە بەكاربەری كوردی دانیشتووی هەرێم بە باشی تێی ناگات و مافی زانینی پێكهاتەی بەرهەمەكەیان بۆ دابین ناكات.
ئەم بابەتە هەر لەخۆیەوە روو نادات، بەڵكو بەرەنجامی چاوپۆشی دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستانە بەرامبەر بەو داگیركارییە كەلتوری و ئابوورییە.
لەلایەكی تریشەوە ئەو كۆمپانیا توركییانە تا سەر ئێسقان بیری نەتەوەچێتی پیادە دەكەن دژی و ناسنامەی كوردی، چونكە پشت بە هەندێك تەكنیك و فڕوفێڵ و ریكلامی بازرگانی دەبەستن و لە رێگەی كاڵاكانیشەوە كۆمەڵێك هێما و رەمزی نەتەوەیی توركی بڵاودەكەنەوە و رەمز و هێماكانی زمانی نەتەوەیی بەكاربەری كوردیش بە تەواوی پشتگوێ دەخەن، ئەمەش بەكەمزانین و سووكایەتیكردنە بە ناسنامەی نەتەوەیی بەكاربەر.
بە درێژایی دەیان ساڵ ئەو هەستە لای بەكاربەری دانیشتووی هەرێم دروستبووە، بە تایبەتیش لە سەردەمی خۆشگوزەرانی داهاتی بەرزی تاكدا، ئەو كاتەش كاڵا توركییەكان ركابەریان نەبوو، بەو شێوە جۆرێك لە (بتی كاڵا) دروست بووە و بەكاربەری ناخۆیی رادەستی كاڵای توركی بووە، كاتی پیاهەڵدان نموونەی تایبەتەمەندی بێوێنە دەداتە پاڵی، وەك لە زمانی كوردەوە دەیبیستین كە دەڵێ: «توركییە دەرەجە یەكە»، وای لێهاتووە ئەو كاڵایەی خراپە و زوو ستۆك دەبێت، بۆتە پێوەر بۆ كوالێتی و پتەویی هەر كاڵایەكی دیكەی ركابەر.
دەرەنجامی ئەم جۆرە بیركردنەوەیەی هەڵسەنگاندن و بەكارهێنان دەبێتە كارەسات بۆ بژاردەی بەكاربەر و توانای دۆزینەوە و دەرچوون لەم نەریتی بەكارهێنانە.
لە هەموو ئەوانەش خراپتر، زۆربەی كۆمپانیاكانی ناو بازاری هەرێم و مۆڵەكان، هیچ رێزێك بۆ ناسنامەی كەلتوری و نەتەوەیی هەرێم رەچاو ناكەن.
سەردانی هەریەك لەو بازاڕانە بكەیت رووبەڕووی دیمەنی پڕ جۆش و خرۆشی مۆسیقای توركی دەبیتەوە، لەگەڵ ریكلامی بازرگانی كە پڕە لە رەمز و زمان و هێما و وێنەی نەتەوەیی توركی، كە لە رووكاری دەرەوەی ماركێتەكان دەبینرێن و ئاماژەی راستەوخۆن بۆ ناسنامەی نەتەوەیی تورك، هەروەها لەو هێما و ئاماژە سیاسی و ئایدیۆلۆجیایەشیان كەم نییە كە بە شان و باڵی ناسنامەی توركیدا هەڵدەڵێ، لە كاتێكدا كە هیچ هێما و رەمزێكی كوردی بەرچاو ناكەوێت و ئەوەش بە ئەنقەست كراوە. كە دەچیتە ژوورەوە بۆ ناو ئەو مۆڵ و ماركێتانە وا هەست دەكەیت چوویتەتە بازاڕێكی گەورەی توركییەوە، وەكو ئیستەنبوڵ، یان ئەنقەرە و ئیزمیر، نەك لە هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستانی عیراق بێت.
جارێكیان سەردانی یەكێك لە پیشانگاكانی فرۆشتنی جلوبەرگی كۆمپانیایەكی توركیم كرد، رووبەڕووی مۆسیقایەكی پڕ ژاوەژاوی توركی بوومەوە، بانگی سەرپەرشتیاری پیشانگاكەم كرد، كە خۆشی كورد بوو، لێم پرسی هۆكاری ئەمە چییە؟ ئەویش بێزاریی خۆی دەربڕی و دانی بەوەدا نا كە خاوەنی ئەو كۆمپانیایە مۆسیقای كوردی لە پیشانگاكانی فرۆشتندا قەدەغە كردووە و تەنیا مۆسیقای توركی دەبێ گوێی لێبگیرێت.
بۆ ئەوەی بە دیمەنێكی نەتەوەچێتی هاوشێوەی دۆنكیشۆتی شكستخواردوو دەرنەكەوم، دەبێ وایدابنێم كە خاوەنی ئەم كۆمپانیایە توركێكی میهرەبان و خاكییە و هێشتا باوەڕی وایە كە لە خاكی توركیادا دەژی و پابەندە بە یاساكانی توركیاوە، نەك دەوڵەتێكی دیكە، هەروەها دەبێ وایدابنێم وەزارەتی مەعریفە، كە لەم مەملەكەتەدا ناوی وەزارەتی رۆشنبیری هەرێمی كوردستانە، بۆ ئەوە دانەمەزراوە كە گرنگی بدات بە كاروباری رووناكبیری و ناسنامەی كورد، بەڵكو تەنیا بۆ وەبیرهێنانەوەی ئەوەیە كە رۆژێك لە رۆژان لەم سەر زەمینە رۆشنبیری و زمان و ناسنامەی كوردی هەبووە.
*مامۆستای فەلسەفەی سیاسی لە زانكۆی كۆیە
لە عەرەبییەوە: كوردەوان محەمەد سەعید
پێویستە هەولێر رەمز و هێمای کوردی پێوە بێت
