مەریوان مەسعود
(10)
شاكر فەتاح، نووسەرێكی مێژوویی لە وەسفی گەورەیی (ژن)دا
شاكر فەتاح، ناوێكی درەوشاوەی نێو كایەی نووسین و پەروەردە و داكۆكیكارێكی سەرسەختی مافە رەواكانی میللەتەكەیەتی، وەكو چۆن شەهیدبوونەكەی لە تەمەنی 74 ساڵیدا بۆ هەتاهەتایە شانازییە بۆ نووسەرانی كورد، كە بەهۆی گێڕانی كۆڕێكەوە لە نووسەرانی هەولێر، لەلایەن دەزگا داپڵۆسێنەرەكانی بەعسەوە لەنێو ماڵەكەی خۆی دەستگیری دەكەن و بێ سەروشوێنی دەكەن و دواتر گولـلەبارانی دەكەن.
بەهەمان شێوە هەندێك لە نووسینەكانی (مامۆستا و بیلمەت شاكر فەتاح) پێویستە رێكخراوەكانی داكۆكیكار لە مافەكانی ژنان، بەردەوام لە چاپی بدەنەوە و بڵاوی بكەنەوە، كە نووسەرێك و رووناكبیرێكی گەورەی وەكو شاكر فەتاح چۆن بەرگری لە ماف و ئازادییەكانی ژنی كورد كردووە لە سەردەمێكدا كە لە كۆمەڵگەیەكی نێرسالاریدا دەژیا.
ئەم زاتە، جگە لەوەی كە خۆی چەندین وتار و توێژینەوەی لەبارەی ژنی كورد هەیە، هەروەها چەندین بابەتی بە پێزی لە زمانە جیهانییەكانەوە بۆ كوردیی وەرگێڕاوە و پێی وابووە پێویستە خوێنەوارانی كورد هەرچەندە زۆرینەیان (پیاو)ن، بەڵام هەر هیچ نەبێت شتێك كاریان لێبكات لەمەڕ مافەكانی ژن و پێدانی هەر هیچ نەبێت هەندێك مافی سەرەتایی.
پاراوی زمان و گەورەیی ژن
شاكر فەتاح-ی نەمر، لە تەمەنی 70 ساڵیدا، واتە لەساڵی 1984، وتارێك بەناونیشانی (ئافرەت لەپشت گەڵای تووەوە!) تەرجەمە دەكات، كە لەلایەن نووسەرێكی جیهانییەوە بەناوی (لویس بیش)ەوە نووسراوە، لەم وتارەدا، كە ئەو كاتە دەنگدانەوەیەكی زۆری لە ناوەندە رووناكبیرییە كوردی و هەتا عیراقییەكانیشدا دەبێت، چونكە لە وتارەكەدا، باس لە مەسەلەی سێكس و رەگەزبازی دەكات و چەند رەخنەیەك دەگرێت لە (ژن) بەگشتی و هەروەها سەرزەنشتێكی زۆری پیاوانیش دەكات، ئەم بابەتەش بۆ 40 ساڵ بەر لە ئەمڕۆ شتێكی نوێ بووە، دیارە باس لە زمانە پاراوەكەشی بۆ ئێوەی خوێنەر لێدەگەڕێم، چونكە هەندێك زاراوەی بەكارهێناوە بۆ ئەوەی خوێنەر خێرا و راستەوخۆ لە بابەتەكە بگات و وەكو هەموو شتەكانی تری زمانەكەشی ئاگا لێبووە و ویستوویەتی بە زمانێكی سادە تەرجەمەی بكات و هەموو خوێنەرێك تێی بگات، لەسەرەتای وتارەكەدا هاتووە: (لەڕاستیدا ئەوەی دڵی پیاوان كێش دەكات بۆ ئافرەتە سۆزانی و سووكەكان ئەوەیە، ئەوەی لە دەست ئەوان دێت، خانمە ئاساییەكان لە دەستیان نایەت و نایشوێرن بیكەن! ئەوانە شتی وا پیشانی پیاوان دەدەن كە ئافرەتە خاوەن رەوشتە باشەكان، پێیان شەرمە، وەك ئەوان بكەن!. دەتوانین بڵێین جوانی و چاوبەستكردنی سۆزانییەكان لەوەوەیە كە لەش و لارە شەنگ و شۆخەكەیان لە شێوەیەكی جادووگەرانەدا پیشان دەدەن. لە سەرەتای دروستكردنی ئافرەتدا، چۆن لە پشت گەڵای تووەوە ئەو لەشە ناسكە دەردەكەوت، ئەمانیش بەو جۆرەی دەردەخەن!)
هەر لە رێگەی ئەم وەرگێڕانەوە، مامۆستا شاكر فەتاح دەیەوێت ئامۆژگاریی ژنان و كچانی كورد بكات كە بە ئاسانی خۆیان نەدەن بە دەست ئارەزوویەكی كاتییەوە و سەنگی خۆیان لەدەست نەدەن، بۆیە بۆ ئەمەش چەندین نموونەی زیندووی باسكردووە، كە ژنان و كچان لای دكتۆری دەروونی باسیان كردووە.
بەگەشبینییەوە لە وەسفی (ژن)دا
شاكر فەتاح، وەنەبێ هەر لە تەمەنی 70 ساڵیدا بەرگری لە ژن و مافەكانی ژنان كردبێ، بەڵكو هەر لەهەڕەتی لاوێتیدا قەڵەمە پڕ بڕشتەكەی بۆ گەورەیی و جوانی ژن خستۆتەگەڕ، جگە لە نووسینی خۆی، چەندین بابەت و توێژینەوەشی لەبارەی ژنەوە تەرجەمە كردووە. لە ساڵی 1958 وتارێكی پڕ زانیاریی بە ناونیشانی (ئافرەتی كورد) پشت بەستوو بە چەندین نموونە لەبارەی ژنی كوردەوە دەنووسێت، مامۆستا شاكر فەتاح بە پێشەكییەكی زۆر بەهێز دەچێتە ناو بابەتەكەوە و دەڵێت: (ئافرەتی كورد، بەشی گرنگ و زۆری نەتەوەی كوردە، بەڵكو نمونەی هەموو (كورد) و (كوردستان)ە، كە ئەڵێن (ئافرەتی كورد) من كورد و كوردستانم بیرئەكەوێتەوە، هەرچەند جوانی ئافرەتی كورد ئەبینم، چاو ئەندازە جوانەكانی كوردستانم بیرئەكەوێتەوە، كە كارگوزاری و دڵسۆزی و روخۆشی و فەربەخشی ئافرەتی كورد پیشان ئەدرێ، من كزەبا فێنك و ئاوە سازگارەكەی كوردستان و میوەهات و سەوزەوات و دانەوێڵە و دارستان و باخات و كانیەكانیم بیرئەكەوێتەوە، هەرچەند كردەوەی بڵندو پەسەندو بەهێزی ئافرەتی كوردم چاو پێ ئەكەوێ، شاخ و كێوە بڵندەكان و دەشت و بانە فراوانەكان و كانی و روبارە بەهێز و تیژڕەوەكانی كوردستانم دێتەوە بیر).
مامۆستا شاكر، بەم گەشبینییەوە وەسفی ژنی كورد دەكات و بەم پێشەكییە بێ وێنەیە دەچێتە نێو بابەتەكەیەوە، كە پێموابێت تا ئێستا هیچ نووسەرێكی (ژن)یش نەیتوانیوە بەمشێوەیە وەسفی حاڵی خۆی و جوانی و كاریگەری و پێگەی خۆی بكات لە كۆمەڵگەی كوردی.
لە بڕگەیەكی تری هەمان توێژینەوەیدا كە خۆی نووسیوێتی، جەدەلێكی بێ وێنە دروستدەكات و وا دەكات خوێنەر تا كۆتایی وتارەكەی بخوێنێتەوە، كاتێك دەڵێت: (هەرچەند كاولی و سەرگەردانی ئافرەتی كوردیش ئەبینم، كزی و كەساسی و چارەڕەشی و دواكەوتنی نەتەوەی كورد و وێرانی كوردستانم دێتەوە یاد!)
واتە، نووسەر پێی وایە ژن شایانی هەموو شتێكە، بەپێچەوانەوە خاك و نیشتمانیش ئەگەر رێزی گەورەیی ژن نەگرێت، ئەوا كاولكاری و چارەڕەشی دەبێتە قیسمەتی، بەڵام مامۆستا شاكر فەتاح، هەر خۆشی وەڵامی ئەم بۆچوونەوەی خۆی دەداتەوە و دەڵێت: (لەلایەكەوە ئەو هەموو چالاكییەی ئافرەتی كورد هەیەتی، لە لایەكی تریشەوە ئەو هەموو زەور و ستەمەی كە خێزان و كۆمەڵ لێی ئەكات، ئەوانە هەموی خستیانمە سەر ئەوەی ئەم (نوسراوە)ە لەسەر ئافرەتی كورد بنوسمەوە و پێشكەشی خوێندەوارانی بەرێزی بكەم.)
لەبارەی جوانی ژنی كوردەوە، بۆچوونی شاكر فەتاح زۆر روون و راشكاوە و لە نووسینێكی تردا بەمشێوەیە گوزارشتی لێ دەكات: (تێكڕای كچە كوردەكان جوانن، لە لەش و لاردا رێك و پێك، لە قەد و باڵادا پەسەند، لە رەنگا سور و سپی یاخود گەنمڕەنگ، لە چاوا گەش و رەش، یاخود گەش و مەریی، لەقژا رەش، لەروودا خۆش و ئێسك سوك و شێوە شیرین. جاروبارێكیش رەنگ سور و سپییەكی چاوشین یاخود كاڵ، یان پیرۆزەیی و قژ زێڕینێكی وا ئەبینی لای وایە كە لەبەرامبەر هەرە جوان و نازەنین ئافرەتی رۆژئاوادا وەستاویت. كورد دڵی بەئافرەتی قەڵەودا ناچێ، شاخ و داخی كوردستان و كارو فرمانی زۆریش رێی ئافرەت نادەن قەڵەو ببن. لەگەڵ ئەوەشا بەزۆری تەنكە و شوشەیی و بەهێز و تەندروستن، لەبەر ئەوە لە كوردستاندا ئافرەتی قەڵەو كەم ئەبینی، مەگەر لەماڵە گەورە و دەوڵەمەندەكاندا كە فرمانیان زۆر كەمە، جوولەیان زۆر كەمە، بەزۆری وەختیان بە خواردن و دانیشتن و خۆ ئاڕایشت دانەوە بەخت ئەكەن.)
هەموو شتێكی لەبارەی (ژن) تەرجەمە كردووە
شاكر فەتاح، هەشت ساڵ دوای ئەم توێژینەوە و بابەتە تێروتەسەلەی لەبارەی ژنی كورد نووسیوێتی، لە ساڵی 1966 بابەتێكی تر بڵاو دەكاتەوە كە تەرجەمەیە بە ناوی (جوانی ئافرەت)، كە هی نووسەری جیهانی (لویس ستانلی) شارەزای لێكۆڵینەوەی هونەری و پیشاندەری راستییە، مامۆستا شاكر لەبارەی لێكۆڵینەكەوە كە خۆی بە كوردییەكی پاراو تەرجەمەی كردووە، كە دەیخوێنیتەوە هەست دەكەیت نووسەرە راستەقینەكە خۆیەتی نەك وەرگێڕێك بێت، بۆیە لەژێر تایتڵی سەرەكی بابەتە تەرجەمەكراوەكەدا نووسراوە: (تەواوترین لێكۆلێینەوەی مێژووییە لەجوانی ئافرەتدا، كە هەر لەسەرەتای مێژووەوە دەست پێدەكات تا ئیمڕۆ).
واتە، بابەتێكی تری تەرجەمە كردووە، باسی جوانی ژن دەكات لەسەرەتای مرۆڤایەتییەوە تا ئیمڕۆ، ویستوێتی پەیوەندییەك دروستبكات لەنێوان بابەتەكەی خۆی كە لە ساڵی 1958 لەبارەی ژنی كوردی نووسیوە، لەگەڵ ئەم بابەتەی تەرجەمەی كردووە لەبارەی جوانی ژن لە جیهاندا.
شاكر فەتاح، یەكەم نووسەری كوردە كە ویستووێتی زۆرترین نووسینی لەبارەی ژن و مافەكانی هەبێت، بۆیە لە هەر سەرچاوەیەكدا بابەتی لەسەر ژن بینیبێت، تەرجەمەی كردووە، یەكێكی تر لەو وتارە سەرنجڕاكێشانەی كە تەرجەمەی كردووە بە ناونیشانی (ئافرەت چۆن دروست كراوە؟) كە نووسەرەكەی (هەسیوود)ە و شاكر فەتاح گۆڕیوێتی بۆ كوردی و لە ساڵی 1985 بڵاوی كردۆتەوە.
یەكێكی دیکە لەو بابەتانەی كە ویستووێتی بەهێزی ژنی تێدا نیشان بدات، بابەتێكە لە ساڵی 1970 ئامادە كردووە لەبارەی رابەرێكی ژنانی ئەمریكا، كە بابەتەكەی بەم ناونیشانەیە: (سوسان ئەنتۆنی، رابەری ژنانی ئەمریكا) كە تێیدا ژیاننامە و خەبات و تێكۆشانی ئەم ژنە رەنجدەرەی ئەمریكا دەخاتەڕوو، لە كۆتاییشدا نووسیوێتی: (جا هیوادارم بەخوا كە لەناو ئافرەتانی كوردیشدا لە خەبات و تێكۆشیندا بۆ ئامانجی بەرز و پیرۆز، وێنەی (سۆسان ئەنتۆنی) زۆر هەڵبكەوێ، تا نەتەوەكەمان ئەو پێشكەوتنە راستەقینەیەی دەست بكەوێ).
یەكێتیی نووسەرانی كورد لقی سلێمانی
