سوریای نوێ و گۆشەنیگای هاشم ساڵح

ئازاد ئیبراهیم ئەحمەد



(شیشرۆن) فەیلەسوف و رەوانبێژی رۆما، پێیوایە ״بۆئەوەی شتێکی نوێ دروست بکەین، دەبێت هەموو شتە کۆنەکان لەناوبەرین و تێکی بدەین״، پرسیارەکە ئەوەیە: ئێمە بەچی پێوەرێک دەبێژین سوریای نوێ؟ ئایا هەموو شتە کۆنەکان لە سوریادا گۆڕان و لە رەگ دەرهێنران تا زەمینی ئەوە هەبێت سوریای نوێ دروست ببێت؟ بێگومان نەخێر.

بیرمەندی سوری، هاشم ساڵح

 
هێشتنەوەی ئەسەد لە بەهاری عەرەبیدا
ئەوەی لە کۆتایی 2024 دا لە سوریا روویدا، لە 2011 رووی بدایە، باشتر بوو، هیچ لۆجیک و تیوریایەک مانا قووڵەکەی پشت هێشتنەوەی دەسەڵاتەکەی ئەسەدمان بۆ ئاشکرا ناکات، کە دوای ئەو مێژووە لە بەناو بەهاری عەرەبی، بۆ بەشار ئەسەد هێڵرایەوە و بەشێک لە زلهێزەکان پشتیوانییان کرد؟ هیچ گۆڕانکارییەکی ناوخۆییش وەک گەڕانەوەی ئەسەد بەرەو مافی هاووڵاتیان و دیموکراسی و ئازادی نەهاتە گۆڕێ، تا ئەوەمان بۆ بسەلمێنێت بەڵێ مانەوەی ئەسەد خێرداربوو!  پرۆژەی گەورەی پێشکەشی کۆمەڵگە کردووە.
دوورخستنەوەی دەستەبژێرێکی سیاسی لە کۆتایی 2024 دا، کە بە ناوی بەشار ئەسەد و بنەماڵەکەی دەستپێدەکات تا دوایین کەس لە دەست و پێوەندەکانی، دواتر هاتنی گروپێکی ئیسلامی کە هەڵگری پاشخانێکی تەڵخ و ناڕوونە و (شەرع) نمایندە و رانەندەکەیانە، مانای گۆڕانکاری نییە لە سوریایەکی خۆرهەڵاتیدا، کە پڕە لە تەوقی مێژوویی، هەموو ئەو کۆڵەکە و راگرانەی لەم کۆمەڵگەیەدا هەیە، ناتوانن شتێکی نوێ بەرهەمبهێنن لە (ئایدۆلۆژیا، بیرکردنەوەی کۆمەڵایەتی و ئایین!، ژینگە، وزە، سنوور، ...هتد)، ئەم پێدراوانە هیچیان نەگۆڕاون بۆ هێزی ئەرێنی و باشتر، تا چاوەڕێی ناوێکی نوێ لە سوریا بکەین.

سوپای سەردەمی ئەسەد
سوپای سوریای سەردەمی بەشار ئەسەد، ئەو لۆژیک و دیدگا عەلەوییە بوو کە ساڵی 1921 فەرەنسییەکان دروستیان کرد، ئەم سوپایە سەرەتا لە عەلەوییەکانی شاخ پێکهاتبوو، تەنها بۆئەوەی لە مرۆڤگەلێکی شاخاوی زۆر دڕندە و جەردە و خوێنڕێژەوە بکرێنە مرۆڤی خاوەن دیدگا و تێگەشتن و شارنشین، بەڵام چونکە ژینگە و مێنتاڵێتەکە بارگاوی بوون بە یەکتر، لەنزیکەی یەک سەدەی تەواودا، جگە لە خوێنڕشتن و زمانی رۆحکێشانی مرۆڤی بێتاوان هیچی نوێیان نەزانی و هیچیان پێشکەش نەکرد، ئەم تێڕوانینە بۆ ئێستاش مەترسیدارە و هیچ هیوایەک نییە سوپایەکی نوێ دروست بکرێت.
بەمانا و شیکارێکی تر، ئەو مرۆڤەی ئەمڕۆ لە سوریا دەبێتە دەسەڵاتدار، کتێبەکانی (هاشم ساڵح)ی سوری لە گیرفانیدا نییە بەرەو فۆڕمێکی نوێ لە بیرکردنەوە و کردار، یان ئەو کتێبانە ناکات بە پێوەر بۆ دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی سوریایی نوێی هاوشێوەی فەرەنسا و وڵاتانی ئەوروپای خۆرئاوا، بە پێچەوانەوە هیچ کەسێک هێندەی هاشم ساڵح ئەم کۆمەڵگەیە باش ناناسێت، ئەم نووسەرە لە هەموومان باشتر دەزانێت سوریا جگە لە وێرانبوویەک هیچی دیکە نییە، نیشتمانێکی پڕ خوێن و پێکدادانە و هەرواش دەمێنێتەوە، چونکە ئەم نووسەرە سوریاییە تێبینی لەسەر 40 ساڵ تەمەنی خۆی هەیە کە لە سوریا و لە سەردەمی ئال ئەسەددا ژیاوە و پەشیمانە لێی، ساڵح دەڵێت: «دوای 40 ساڵ کە سوریام بەجێهێشت و چوومە پاریس، ئاوڕم لە رابردووی خۆم دایەوە، تێگەیشتم من چ مێژوویەکی تاریک و ناشیرین و رەشم بەسەربردووە لە سوریادا״.

قۆناغی کرانەوەی مێژوویی تاقینەکردۆتەوە
لە گۆشەنیگای هاشم ساڵح و ئەو کتێبانەی لەسەر کۆمەڵگەی خۆرئاوایی و کرانەوە و بازدانی مێژوویی و شەڕی رۆشنگەران و فەندەمێنتاڵیستی خۆرئاوا نووسیویەتی: ״تێدەگەین ئەم وڵاتە هێشتا قۆناغی کرانەوەی مێژوویی تاقینەکردۆتەوە و ئیدارەی نوێی دیمەشقیش هیچ سیگناڵێکی ئەوتۆمان پیشان نادات، کە هێما بێت بۆ کرانەوە و بازدانی مێژوویی سوریا بەرەو کۆمەڵگەیەکی کراوەی پڕ تۆلێرانس و لێبووردەیی، نەک هەر هێندە، تەنانەت رەنگە سوریا ببێتە یەکێک لەو وڵاتانەی کە سیستمی نوێ تووشی قەیرانی نوێی سیاسی و ئازادی و ئیداریشی بکاتەوە״.
هەنگاوەکانی (شەرع) وادەبینرێت، خۆی یەکلاکردبێتەوە کە ئایندەی سوریا بەرەو داخرانە نەک کرانەوە، لێرەشەوە دەچینەوە سەر ئەو دیدگایەی (هاشم ساڵح) کە رووداوەکانی بەهاری عەرەبی و سوریاش لەو چوارچێوەیەدا، بە بەهار و شۆڕش ناو نابات و بە بەرەژانێکی ناوخۆیی وڵاتانی دەبینێت، ئەو پێیوایە شۆڕش دەبێت وەک هەموو ئەو شۆڕشانە بێت کە ئەوروپای لە سەدە تاریکەکانەوە هێنایە بەر رووناکی و لە رەگەوە گۆڕینی، ساڵح پێیوایە شۆڕشی ئۆکتۆبەری 1917ی روسیا شۆڕش بووە، نەک ئەوەی لە خۆرهەڵاتدا روودەدات.
چەمکی (سوریای نوێ)
لە گۆشەنیگای بۆچوونەکانی ئەم نووسەرەوە، کە پێشتر خوێندوومەتەوە، قسە لەسەر چەمکێک دەکەم کە زۆرێکی تاکەکان بە (سوریای نوێ) ناوی دەبەن، بەڵام لە راستیدا ئەم سوریایە نوێ نییە و نابێت، چونکە لەم ژینگەیەدا هیچ شتێک لە بابەتە کۆنەکان فڕێنەدراوە و ئامادەکاریش نەکراوە بۆ شتی نوێ، لە پرسی کوردەکانیشدا، مەترسی گەورە دەبینم کە ئایا ئایندەی سوریا وڵاتێکی لامەرکەزی و فیدراڵی دەبێت، یان نەخێر، دەبێتە وڵاتێکی سەنتراڵیزم و سەردەکێشێت بۆ جەنگێکی ناوخۆ و پێکدادانی ناوخۆیی؟ ئەم مۆدێلەی دووەمیان کارەساتبارە و لە عیراقیشدا لە دوای ساڵی 2003 ئەمریکییەکان تەنها ئەوەیان لە دەسەڵاتی نوێی بەغدا دەویست وڵاتەکەیان نەبێتە وڵاتێکی سەنتەرخواز.
کەواتە لەم گۆشەنیگایەوە، تا ئەو کاتەی سەرەتاکانی پێکدادانێکی رۆشنگەرانە لە سوریادا نەبینین، هاوشێوەی پاریسی سەدە تاریکەکان، ناتوانین بڵێین سوریایەکی نوێ لەئارادایە، ئەگەر ئەم سەرەتایەش نەبینرا، ئەوا ئەم وڵاتە لە بازنە مێژووییەکەی خۆی ناچێتە دەرەوە و گیرە مێژووییەکانی دەرفەتی جووڵان و پێشکەوتن بە سوریا نادات.