21
شێركۆ بێكەس: كەریم كابان، پیاوێك لە بنەماڵەی رێحانەی دەنگی خۆش
لە چەند رۆژی رابردوودا، لە یەكێك لە ژمارەكانی بڵاوكراوەی (رۆڤار) كە دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم دەریدەكات، چاوپێكەوتنێكی هونەرمەندی گەورەی كورد مامۆستا كەریم كابان-م خوێندەوە، هەر لە ناونیشانەكەیەوە سەرنجی راكێشام، چونكە ئەو كاتەی چاوپێكەوتنەكەی تێدا كراوە، تەمەنی مامۆستا كابان (79) ساڵ بووە، بەڵام مامۆستا دەڵێت: «كەی توانای گۆرانی وتنم نەما، ئەوسا هەست دەكەم پیربووم !» ئەو دێڕە كە هونەرمەندێكی مەزنی وەكو كەریم كابان دەریدەبڕێت، دێڕێكی ئاسایی نییە، چونكە ئەم دێڕە گەورەیی هونەری گۆرانیی و ئەو هونەرە رەسەنەمان بۆ دووپاتدەكاتەوە كە كابان-ی پێناسراوە.
كاتێك لە كتێبخانەكەی ماڵەوەم وردبوومەوە، چەند سەرچاوە و نووسینێكم دەستكەوت كە لەسەر مامۆستا كەریم كابان نووسراون، هەرچەندە من خۆم بە شانازییەوە پێشتر نووسینێكی بە پێزم لەسەر نووسیوە، بەڵام كە ئەو دیدارەی (رۆڤار)م خوێندەوە و هاوكات لە كاتی خوێندنەوەی ژیاننامەی كابان-دا، بۆم دەركەوت كە رەوانشاد كابان لە 24/2/1927 لە دایكبووە، كە گۆشەی (دیوەكانی دیكەی وشە)ی منیش دەكەوێتە 25/2، بۆیە بڕیارمدا گۆشەكەی ئەمجارەم تەرخان بكەم بۆ ئەو كەڵە هونەرمەندە، چونكە بە داخەوە لای ئێمەی خوێنەوارانی كورد هەمیشە یادی مردن و كارەساتی ناخۆش بەرز رادەگیرێت، نەك خۆشی و شادی و لە دایكبووون، بۆیە منیش بە بۆنەی ساڵڕۆژی لەدایكبوونی كەریم كابان، بڕیارمدا ئەم بابەتە بۆ گەورەیی ئەو بنووسم.
مامۆستا کەریم کابان
گۆرانی و تێكست و ئاواز، تەواوكەری یەكترن
كەریم كابان، كە هەر لە مناڵییەوە و لە پۆلی چواری سەرەتاییەوە خۆی و دەوروبەری دركیان بەوە كردووە كە خاوەنی دەنگێكی ئەفسوناوی بووە، لەوانەش گرنگتر ئەم گۆرانیبێژ و ئاوازدانەرە، هەرچەندە هیچ بوارێكی ئەكادیمیی میوزیكی نەخوێندووە، بەڵام هەمیشە باوەڕی بەوە هەبووە، دەبێت گۆرانی و تێكست و ئاواز، تەواوكەری یەكتر بن و لەسەر بنەمایەکی هونەریی و رەسەنایەتیی هەڵبژێردرێن، هەروەك باوەڕیشی بەوە نەبووە كە گۆرانی بۆ زۆری و بۆری بڵێت، بەڵكو ئەو تەمەنی هونەری زیاتر لە پەنجا ساڵ بوو، بەڵام تەنیا (20) گۆرانیی هەبووە، بەڵام هەموو گۆرانییەكانی چێژ و هونەرێكی باڵایان تێدا بەدی دەكرێت.
كەریم كابان، لە یەكێك لە دیدارەكانیدا، باس لەوە دەكات، لە پەنجاكان و شەستەكان لە سلێمانی، بەو كەسانەیان دەوت (لۆتی) كە گۆرانییان دەوت، جا گۆرانی میللی بوایە، یان هەر جۆرێكی دیكەی گۆرانی، ئەوەتا دەڵێت: سەد جار پێیان وتوم لۆتی، بەڵام من وەڵامی كەسم نەدەدایەوە، چونكە من گۆرانیم دەوت و جگە لەمەش ئەوسا وەكو ئێستا گۆرانی پیرۆز و بەنرخ نەبوو.
دەنگی مامۆستا كابان، دەنگێكی سۆزهەڵگر و نەرمونیانە و بە هێواشی دەچێتە ناو گوێچكە و دڵ و دەروونەوە
مامۆستا كەریم كابان، كە ئەگەر موبالەغە نەبێت دەتوانم بڵێم، ناسراوترین و دیارترین دەنگە، كە هونەری سلێمانی پێدەناسرێتەوە و بۆنی گۆیژە و ئەزمەڕ لە ئاواز و دەنگەكەیدا بوونی هەیە، ئەمەش بێ هۆ نییە، چونكە كابان-ەكان، هەر لە جەلال كابان-ی باوكی كەریم كابانەوە بگرە كە لە سەردەمی خۆیدا دەفژەن و مەولودخوێن بووە، تا براكانیشی (شەهید قادر كابان، جەمال كابان)، پاشانیش هونەرمەند و میدیاكار شوان كەریم كابان-یش هەر خاوەن دەنگێكی تایبەت و رەسەنن و شارەزای تەواوی میوزیكن، كە ئەمەش بەهرەیەكی ئیلاهییە ئەم زاتانە توانیویانە بە جوانیی بیخەنە خزمەت هونەری كوردییەوە.
ئەوەتا شاعیری گەورەی كورد شێركۆ بێكەس، سەبارەت بە دەنگ و گەورەیی كەریم كابان، دەڵێت:
كەریم كابان
پیاوێك لە بنەماڵەی رێحانەی دەنگی خۆش !
كاتێ دەنگی خۆش ئەبێ بە گمە و
گمەیش ئەبێ بەباڵ و بە پەیام بۆ ژیان
كەریم كابان
رووبارێك لە ئاوازی زیوین
وەختێ ئاواز بە لووزە و ئەڕژێتە گیانمەوە و
گیان ئەبێ بە دەریاچە و
گوێچكەیش بە چارۆكەی
مەقام و بەستەی جاویدان.
ئەمە رۆژی رێزلێنانە لە باڵا ئاوێنەیەكی جوان
كە وڵاتێ لەبەر ئەودا تەماشای خۆی ئەكات !
لاسایی كەسی نەكردۆتەوە !
جگە لەمەش دەنگ و سەدای كەریم كابان، ستایلێكی تایبەت بە خۆی هەبوو، بە ئێستاشەوە هیچ هونەرمەندێك نەیتوانیوە تەقلیدی بكاتەوە، چونكە ئەو بە دڵ گۆرانی دەوت و هەمیشە بە دوای هونەری بەرزدا دەگەڕا، مامۆستا خالید سەركاری ئاوازدانەر، كە هاوڕێی چەندین ساڵەی كابان بوو، لەم بارەیەوە دەڵێت: (دەنگی كەریم كابان، ستایلێكی تایبەتە لە گۆرانی وتن و گۆرانی كوردیدا، لەهیچ دەنگێكی تر ناچێت، یان كاریگەریی هیچ دەنگێكی تری بەسەرەوە نییە، یان لاسییكردنەوەی دەنگێكی تری بەسەرەوە نییە، تایبەتمەندیی شاری سلێمانی زۆر پێوە دیارە).
كەریم كابان، لەوەڵامی پرسیارێكدا، زۆر بە باوەڕبوون بەخۆوە دەڵێت: (هیچ هونەرمەندێك كاریگەریی نەبووە لەسەرم و سوودم لە هیچ گۆرانیبێژێك وەرنەگرتووە و نەشمویستووە وەكو هیچ گۆرانیبێژێك گۆرانی بڵێم، ویستومە وەكو كەریم كابان گۆرانی بڵێم. لەبەر ئەوەی دەنگم مۆركێكی تایبەتیی رەسەنی تێدایە، بۆیە نەچوومەتە سەر هیچ مۆركێك كە خاوەنی هەبووبێت، چونكە من لاساییكردنەوەم بەلاوە هونەر نییە).
ئەگەر دیقەت لەو وەڵامە كورت و پوخت و پڕ مانایە بدەن، بۆتان دەردەكەوێت، كە كابان ویستوویەتی بە جیلی ئێستا و دوا رۆژیش بڵێت كە پێویستە هونەر بۆ هونەر بكەن، نەك هونەر بۆ لاساییكردنەوە و سەرسامبوون بە كەسانی تر، پێویستە خۆت خۆت بیت، نەك كەسانی دیكە. هەروەها باوەڕبەخۆبوونێكی بێ ئەندازە لە قسەكانیدا هەیە، چونكە ئەم هونەرمەندە گەورەیە، لە هونەرەكەی خۆی دڵنیابووە و زانیوێتی چی پێشكەشكردووە و چی ماوە پێشكەشی بكات.
بۆ بۆچوونی من و دڵنیام زۆربەی هونەرمەندان و عاشقانی دەنگی كابان، ئەوەیە كە دەنگی ئەم زاتە دەنگێكی سۆزهەڵگر و نەرم و نیان و بە هێواشی دەچێتە ناو گوێچكە و دڵ و دەروونەوە، دیارە وەكو هونەرمەندی میوزیكسیان نەجات ئەمین دەڵێت: (كەریم كابان چەند دەنگی بەرز بكاتەوە، هەر دەچێتە قاڵبی نەرمونیانییەوە، بە پێچەوانەی حەسەن زیرەكەوە، ئەو چەند لە خوارەوە بیڵێت، هەر ناچێتە ئاستی نەرمونیانییەوە، بەڵام كەریم كابان چەند بچێتە سەرەوە، ئەوەندە نەرمونیانە، ئەوەش باشترین تایبەتمەندییە كە كەریم كابانی پێ جیا بكەیتەوە لە گۆرانیبێژەكانی تر).
یاران وەسیەتم و عاشق نەبوونی كابان!
لەو سەردەمەی كە ئەو تێیدا دەنگخۆشییەكەی دەركەوت، خەڵكی تەنیا شڕە رادیۆییەكیان هەبوو، ئەویش لە هەموو ماڵێك نەبوو، بەڵكو زیاتر لە چایخانەكان هەبوو، كە گوێیان لە گۆرانییە كوردییەكان و مەقامەكان دەگرت، بۆ نموونە گوێیان لە عەلی مەردان، سەید عەلی ئەسغەری كوردستانی، دایكی جەمال، عایشە شان، حەسەن زیرەك و...هتد) دەگرت، بەڵام هەرگیز ئەو كەریم كابانە، مەیلی لاساییكردنەوەی ئەوانی نەبووە، ئەمە لەكاتێكدایە كە لەو سەردەمە هەموو دەنگخۆش و هونەرمەندێك دەربكەوتایە، سەرەتا مەقام و گۆرانییەكانی ئەم هونەرمەندانەی دەوتەوە، كەچی كابان لەوەشدا پێشەنگ بووە، بۆ نموونە هەرگیز مەقامی نەوتووە وەكو ئەوەی ئەوان وتوویانە، بەڵكو هەمیشە بەدوای میلۆدییەكی راقیی و سەنگین گەڕاوە، ئەمەش وایكردووە كە ژمارەی بەرهەمە هونەرییەكانی بە بەراورد بە گۆرانیبێژەكانی دیكە كەمتر بێت، بەڵام هەموو بەرهەمێكی ئاستێكی بەرزی هەیە و هەمیشە وێردی سەرزمانی خەڵكی بووە.
لەوانەش سەیرتر، مامۆستا كابان، لە یەكێك لەو گۆرانییانەی كە داهێنانی كردووە، گۆرانی (یاران وەسیتم)ە، ئەمە لە كاتێكدا ئەو گۆرانییەی وتووە ئەو هەرگیز گەنجێكی عاشق نەبووە، كەچی بەم هەموو سۆزەوە دەیچڕێت، ئەوەتا لە وەڵامی ئەم پرسیارەشدا كە چۆن ئەم گۆرانییە بەم هەموو سۆزەوە وتووە، كەریم كابان راستگۆیانە دەڵێت: (من بیرەوەریی عاشقانەم نییە، چونكە ئەوسا كە گۆرانی «یاران وەسیەتم»م وت، ژن و منداڵم هەبوو. من بەوەسفی وەسیەتنامەكەی «وەلی دێوانە» شەیدا بووم، بۆیە ئەو شیعرەم هەڵبژارد ئاوازم بۆ دانا).
ویستم، بە چەند وشەیەك جوانتر لەوەی نووسیومە كۆتایی بەم نووسینەم بێنم، بەڵام وەسفێكی هونەرمەند زانای مەحمود هەژارم بینی بۆ مامۆستا كابان، بۆیە منیش وەسفەكەی ئەو دەكەم بە خاتیمەی ئەم وتارەم و دەڵێت: (كاك كەریم بێجگە لەوەی كە گۆرانیبێژێكی زۆر تایبەتە، ئاوازدانەر و شیعردۆستیشە، كەسێكی زۆر كۆمەڵایەتییە و لەگەڵ خۆشی و ناخۆشیی خەڵكدا بووە، ئەتوانیت لە ناوەڕۆكی ئاوازەكانی كەریم كابانەوە نیشتمانپەروەری و خاكپەروەری و جواننووسی و رۆحیانەتی ئەو پیاوە دەستنیشان بكەین، بۆیە ئەڵێم كاك كەریم گۆرانیبێژی سەدەیە و سەدان ساڵی تر ئەو ئاوازانە لە بیرناچنەوە).
