موقتەدا سەدر و بانگەوازی رووخانی عیراق، خوێندنەوەیەکی رەخنەگرانە

لێدوانی موقتەدا سەدر، جگە لە هۆشداری سەبارەت بە دۆخی ناسک و مەترسیداری وڵات، ئەوە دەخاتە بەرچاو کە عیراق هێشتا لە قۆناغی گواستنەوەدایە، قۆناغێک کە پێویستیی بە هەوڵی زیاتر هەیە بۆ بونیادنانی وڵاتێکی سەربەخۆ و بەهێز

لە شانۆی سیاسیی عیراقی هاوچەرخدا، بە دەنگی بەرزەوە لێدوانی سەیری موقتەدا سەدر سەبارەت بە دۆخی وڵاتەکە گوێی جیهانی راچڵەکاند. سەدر رایگەیاند کە «بەهۆی بوونی دەوڵەتی قووڵ و هەژموونی هێزە دەرەکییەکان بەسەر عیراقەوە، وڵاتەکە دوا هەناسەکانی خۆی دەدات». ئەم لێدوانە هەڵگری چەندین رەهەندی سیاسی، مێژوویی و ئایدیۆلۆژییە کە پێویستی بە لێکدانەوەی ورد هەیە.

 دەوڵەتی قووڵ - چەمکێک لە واقیعی عیراقدا
چەمکی «دەوڵەتی قووڵ» لە عیراقدا شتێکی نوێ نییە. پاش رووخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003 و دامەزراندنی سیستمێکی سیاسیی نوێ، تۆڕێکی ئاڵۆزی بەرژەوەندی و دەسەڵاتی نادیار لەپشت پەردەی حکومەتی رەسمییەوە دروستبوو. ئەم تۆڕە پێکهاتووە لە کۆمەڵێک لایەنی هەمەجۆر: بەشێک لە میلیشیاکان، هەندێک لە پیاوانی ئایینی، گرووپی بەرژەوەندیی ئابووری، و کەسایەتییە بەهێزەکان لەناو سوپا و دەزگا ئەمنییەکاندا، سەدر، کە خۆی لە کەسایەتییە کاریگەرەکانی ناو ئەم شانۆیەیە، ئێستا پەنجە بۆ مەترسییەکی راستەقینە رادەکێشێت - دەوڵەتێکی قووڵ کە بەشێوەیەکی سیستماتیک لەکاردایە و بەشێوەیەکی گەورە کاریگەریی لەسەر بڕیارە سیاسییەکان، دابەشکردنی سەروەت، و کۆنترۆڵکردنی رای گشتی هەیە.

هەژموونی هێزە دەرەکییەکان:
 مێژوویەک لە دەستێوەردان
لە راستیدا، عیراق لە دوای 2003وە مەیدانی ململانێی گەورەترین هێزەکانی ناوچەکە و جیهان بووە. لەلایەکەوە، ئێران پشتیوانی لە هێزە شیعەکان دەکات و کاریگەریی لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی عیراق هەیە. لە لایەکی دیکەوە، ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی بە بیانووی پاراستنی بەرژەوەندیی خۆیان و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، هێشتا دەستیان لە کاروباری عیراقدا هەیە.
ململانێی نێوان ئەم هێزانە، وەک سەدر ئاماژەی پێدەکات، گەیشتووەتە ئاستێک کە عیراق لە بەرگریکردن لە سەروەریی خۆیدا زۆر لاوازە. ئەمەش ئەو بارودۆخەی هێناوەتە ئاراوە کە هاووڵاتیان هەست دەکەن وڵاتەکەیان»دوا هەناسەکانی خۆی دەدات».
موقتەدا سەدر:
 ریفۆرمخواز یان بەشێک لە کێشەکە؟
هەڵوێستی سەدر خۆی جێگەی لێکۆڵینەوەیە. لە چەند ساڵی رابردوودا، سەدر خۆی وەک ڕیفۆرمخوازێک ناساندووە کە دژی گەندەڵی و دەستێوەردانی بیانییە. بەڵام رەخنەگران پێیانوایە کە سەدر خۆشی بەشێکە لە سیستمی بەرژەوەندیی و دەسەڵاتی سیاسیی عیراق. هێزی سەر بە سەدر، «سوپای مەهدی» و دواتر «سەرایا ئەلسەلام»، بەشدارییەکی کاریگەریان لە شەڕی دژی ئەمریکا و لە دوایشدا لە شەڕی بەرەنگاربوونەوەی داعش هەبووە.
لێدوانەکەی سەدر دەکرێت وەک هۆشدارییەک سەیر بکرێت، یان وەک هەوڵێک بۆ سەپاندنی خۆی وەک رزگارکەری وڵات. لەم رێگەیەوە، دەیەوێت جەماوەر بخاتە پشت پڕۆژە سیاسییەکەی خۆیەوە، کە بە گشتی دروشمی دژە گەندەڵی و دژەهەژموونی بەرز دەکاتەوە.

 رێگاچارە چییە بۆ ئایندەی عیراق؟
گەر وڵاتەکە بەڕاستی «دوا هەناسەکانی» دەدات، ئایا هیچ رێگاچارەیەک بۆ رزگاربوون هەیە؟ چارەسەری دۆخەکە ئاڵۆزە، بەڵام دەکرێت چەند خاڵێک جەختیان لەسەر بکرێتەوە:
-1 پێویستیی بە بەهێزکردنی دامەزراوە نیشتمانییەکان کە لە دەستتێوەردانی دەرەکی و کاریگەریی دەوڵەتی قووڵ بەدوور بن.
-2 بنیادنانی ئابوورییەکی بەهێز و هەمەلایەن کە پشت بە نەوت نەبەستێت و هەلی کار بۆ گەنجان دابین بکات.
-3 بەهێزکردنی پەیوەندیی کۆمەڵایەتی و گەڕاندنەوەی متمانە بۆ نێوان پێکهاتە جیاوازەکانی کۆمەڵگەی عیراقی.
-4 چاکسازی لە سیستمی دادوەری و ڕووبەڕووبوونەوەی جددی لەگەڵ گەندەڵیدا بکرێت.
هەرچەندە لێدوانەکەی سەدر تۆنێکی رەشبینانەی هەیە، بەڵام دەکرێت وەک بانگەوازێک بۆ بەخەبەرهاتن و جووڵان بخوێندرێتەوە. عیراق، بە مێژووی دێرین و جوگرافیای ستراتیژی و سەرچاوە سروشتییە دەوڵەمەندەکانییەوە، هێشتا دەرفەتی زیندووبوونەوەی هەیە، بەو مەرجەی گەل و سەرکردەکانی دەست بە دەستەوە بدەن و بە بەرپرسیارێتییەوە هەنگاو بنێن.
لە کۆتاییدا، لێدوانی موقتەدا سەدر، جگە لە هۆشداری سەبارەت بە دۆخی ناسک و مەترسیداری وڵات، ئەوە دەخاتە بەرچاو کە عیراق هێشتا لە قۆناغی گواستنەوەدایە، قۆناغێک کە پێویستیی بە هەوڵی زیاتر هەیە بۆ بونیادنانی وڵاتێکی سەربەخۆ و بەهێز.