57
لە جیهاندا دانەوێڵە بە گشتیی و گەنم بەتایبەتی بە بەرهەمی ستراتیژیی دەژمێردرێت پێش ئەوەی بەروبوومێکی کشتوکاڵی بێت، لەبەرئەوەی بەندە بە ئاسایشی خۆراکی هەر گەل و دەوڵەتێکەوە، هەر حکومەتێک دانەوێڵە و گەنمی دابینکرد ئەوە بە واتای پاراستنی خەڵکی وڵاتەکەیە لە برسێتی و گرانی، بەتایبەتی لە کات و سەردەمی جەنگدا بە پێوەری بەرگریی و خۆڕاگری دادەنرێت.
باشترین نموونەی ئەم چەند ساڵەی پێشوو، جەنگی روسیا و ئۆکرانیا بوو کە چۆن جیهانی راچڵەکاند و نرخی دانەوێڵەی گران کرد، لەبەرئەوەی ئۆکرانیا وڵاتی بەرهەمهێنانی گەنمە و ساڵانە نزیکەی 24 ملیۆن تۆنی لێ بەرهەم دەهات، جەنگەکە ئەم رێژەیەی هێنایە خوارەوە و مەترسییەکی گەورەی بۆ خۆراکی جیهان دروستکرد.
راپۆرتێکی رێکخراوی خۆراک و کشتوکاڵی جیهانی (فاو FAO) بڕی بەرهەمی جیهانیی گەنمی بە 799 ملیۆن تۆن خەمڵاند بۆ ساڵی 2024، کە لیستێکی بۆ بەرچاوترین وڵاتی بەرهەمهێنی گەنم کردووە بەم شێوەیە: چین 137 ملیۆن تۆن، هیندستان 110، روسیا 92، ئەمریکا 50، فەرەنسا 36، کەنەدا 32 و ئوسترالیا 41 ملیۆن تۆن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا جیهان لەرزی بەوە لێهات کە جەنگی روسیا – ئۆکرانیا رێژەی 16%ی بەرهەمی جیهانیی گەنمی دابەزاند. جا لێرەوە بیری لێبکەرەوە کە گەنم و دانەوێڵە چ کاریگەرییەکی لەسەر خەڵکی گۆی زەوی هەیە کە ئێستا گەیشتووەتە نۆ ملیار کەس.
با بێینەوە لای خۆمان، عیراق لە ساڵی رابردوودا نزیکەی پێنج ملیۆن تۆن گەنمی هەبووە و توانای کۆگاکردنی نزیکەی سێ ملیۆن تۆنی هەیە، هەرێمی کوردستان توانای کۆگاکردنی کەمتر لە 500 هەزار تۆن گەنمی هەیە لە هەر 11 سایلۆکەیدا. بەرهەمی ئەمساڵیش بەهۆی کەم بارانییەوە زۆر کەمی کردووە و مەترسی هەیە بەشی پێداویستیی ناوخۆ نەکات، ساڵانە عیراق وەک خێر و سەدەقە رێژەیەکی کەم گەنمی جووتیاران بە نرخی رەسمی وەردەگرێت و ئەوەی دەمێنێتەوە جووتیار ناچارە بە نرخێکی زۆر کەم بیفرۆشێتەوە بە بازاڕی ناوخۆ و بیداتە دەڵاڵەکانی وەزارەتی بازرگانیی عیراق تا ئەوان بە نرخی رەسمی بیدەنە سایلۆکانی هەرێم، کە تاپۆیان لەسەر ئەو وەزارەتەیە و حکومەتی هەرێم یەک دیناری نییە گەنم لە کەس بکڕێتەوە.
بەم پێیە گەنمی وەرگیراوی سایلۆکانی خۆشمان هەر موڵکی عیراقە و ئەگەر وەک یاریی مشک و پشیلەی مووچە و بودجە لێمان بگرێتەوە، ئەوە رێکوڕەوان لە برسا دەمرین، با هەر لەبەر خۆمانەوە بڵێین گەنممان هەیە لە سایلۆکانماندا. تێناگەم ئەگەر بە پارەی نەوتی شەرعی و نا شەرعی نەتوانین گەنمی جووتیارانمان بکڕینەوە و خۆمان خاوەنی کۆگا و سایلۆکانمان بین و ساغکردنەوەی بەروبوومی کشتوکاڵی و پەلەوەرمان ئەوە حاڵی بێت کە هەموومان دەزانین چییە و چۆن دەگوزەرێت، ئاخۆ دەتوانین بڵێین ئاسایشی خۆراکمان هەیە؟ لە کاتێکدا کە ژمارەمان لە شەش ملیۆن کەس تێپەڕیوە و هەمووشی وەک زەڕنەقووتە دەمی کردووەتەوە بکرێت بە قوڕگییەوە. ئاخۆ لە سایەی ئەم ئیدارەدانی ئابوورییەماندا بۆمان نییە بڵێین: یا حافیز، کار وا بڕوات هەموو لە برسا دەمرین و دەسەڵاتدارانیشمان مێشێک میوانیان نییە!.
