دیالێکتیکی توانا و دەرفەت

کاتێک فریدریک نیچە لە کتێبی (وەهای وت زەردەشت)دا دەڵێت: (ئەوەی کە دەیەوێت بەرز بفڕێت، دەبێت تەنیا بێت، چونکە باڵندە بچووکەکان هەمیشە بە کۆمەڵ دەفڕن)، رەنگە بیری لە هەمان ئەو دیاردەیە کردبێتەوە، کە ئەمڕۆ لە کۆمەڵگەی خۆرهەڵاتیدا دەیبینین. دیاردەیەک کە دەتوانین لە دوو رستەی کورتدا چڕی بکەینەوە: (یاریزانە گەورەکان، هەرگیز لە یاریگە بچووکەکاندا جێگەیان نابێتەوە) یان (خەڵکانی مەزن، لە شوێنە تەنگەبەرەکاندا بێ شوێن دەمێننەوە.)
میتافۆرێک بۆ تێگەیشتن
پاولۆ کۆیلۆ لە رۆمانی (کیمیاگەر)دا دەنووسێت: (کاتێک کەسێک بۆ شتێکی گەورەتر دروستکرابێ، جیهان هەموو رێگەکانی بۆ دەکاتەوە، بەڵام بەو مەرجەی کە پێشتر قەفەسی ترسەکانی شکاندبێ.) ئەم قسەیە رووبەڕووی پارادۆکسێکی سەیرمان دەکاتەوە، لە لایەکەوە جیهان رێگە خۆش دەکات، لە لایەکی ترەوە خودی کۆمەڵگەکان دەبنە لەمپەر و کۆسپ. میتافۆری یاریزان و یاریگە لێرە، سادە دیارە بەڵام قووڵە. بیر بکەرەوە، کە (مۆزارت) ناچار بکرێ تەنها لە ژوورێکی بچووکی گوندێکدا پیانۆ بژەنێ، یان رێگە بە (ئەنشتاین) بدرێ کە تەنها فیزیای سەرەتایی بڵێتەوە. ئەم سنووردارکردنە نەک هەر زیان بە تاکەکە دەگەیەنێت، بەڵکو هەموو مرۆڤایەتی لە دەستکەوتە پۆتانسیەڵەکان بێبەش دەکات.
رەهەندە جیاوازەکانی کێشەکە
رەهەندی دەروونی: ڤیکتۆر فرانکل لە کتێبی (مرۆڤ بەدوای واتادا دەگەڕێ) دا ئاماژە بە گرنگی دۆزینەوەی واتا دەکات لە ژیاندا. کاتێک کەسێکی خاوەن پۆتانسیەڵی گەورە لە چوارچێوەیەکی تەسکدا دەخرێتە ناو کێبڕکێیەکەوە، لە یەکەم هەنگاودا گیردەخوات، بۆچی؟ چونکە رێک تووشی قەیرانی واتا دەبێت، کە خۆی لە چەندین شێوەدا دەردەخات. لە توێژینەوەیەکی سایکۆلۆژیدا کە لە 2019 دا لە زانکۆی هارڤارد کراوە، دەرکەوتووە کە کەسانی خاوەنIQی باڵا و بەرز کە لە ژینگەیەکی سنوورداردا کار دەکەن، بەڕێژەی 45 ٪ زیاتر تووشی خەمۆکی دەبن لە چاو هاوتەمەنەکانیان. ئەمە نیشانەی ئەوەیە کێشەکە تەنها فەلسەفی نییە، بەڵکو کاریگەریی راستەوخۆی لەسەر تەندروستی دەروونی هەیە.
رەهەندی کۆمەڵایەتی: نۆوام چۆمسکی لە لێکۆڵینەوەکانی سەبارەت بە ستراکتۆرە دەسەڵاتدارەکان، ئاماژە بەوە دەکات، کە سیستەمە داخراوەکان، میکانیزمی تایبەتیان هەیە بۆ پاراستنی خۆیان لە گۆڕانکاری، کە بریتین لە: حەسوودی سیستەماتیکی، کە تێیدا بەرژەوەندیی گشتی وەک پاساو بەکاردێ بۆ سنووردارکردنی تاکە دیارەکان. یان نۆرماڵەیزەکردنی ناوەندێتی، واتە کەلتورێک کە تێیدا (باش) ئەوەیە کە (ناوەند)بێ، نەک ئەوەی کە (نایاب)بێ. هەروەها ترسی دەستەجەمعی لە نوێبوونەوە، چونکە هەر گۆڕانکارییەک وەک هەڕەشە بۆ سەر باری هەنووکەیی سەیر دەکرێت.
رەهەندی ئابووری: ئیبن خەلدون لە (موقەددیمە)دا سەبارەت بە پەیوەندی نێوان قەبارەی شار و گەشەی شارستانییەت، تیۆرییەک جێگیر دەکات. بەپێی تیۆرییەکەی، تەنها لە شوێنە گەورەکاندا دەتوانرێت پیشەسازی و هونەر و زانست گەشە بکەن، چونکە بازاڕێکی گەورەتر هەیە بۆ بەرهەمە تایبەتەکان و چڕبوونەوەی سەرمایە، تەنها رێگە بە وەبەرهێنان لە پڕۆژە گەورەکان دەدات، یان تێکەڵبوونی کەلتورەکان دەبێتە هۆی داهێنان. ئەم تیۆرییە بۆ ئەمڕۆش راستە. سیلیکۆن ڤالی نموونەیەکی زیندووە، چڕبوونەوەی مێشک و سەرمایە و دەرفەتە لە یەک شوێندا، کە بۆتە هۆی شۆڕشێک لە تەکنۆلۆژیا.
چارەسەری دیالێکتیکی
دیالێکتیکی نێوان توانای مەزن و دەرفەتی بچووک، پێویستی بە چارەسەرێکی دیالێکتیکی هەیە، واتە چارەسەرێک کە هەردوولا بگرێتەوە و رێگەی سێیەم بخوڵقێنێت، کە لە ئاستی تاکدا وەک کارڵ یۆنگ دەڵێت: (ئێمە ناتوانین ببینە ئەوەی کە دەمانەوێ، بەڵام دەتوانین رێگە بۆ گەشەکردن خۆش بکەین.) تاکی خاوەن توانا دەتوانێت: ستراتیژی (یاریگەی ناوخۆیی) بەکاربهێنێ، واتە لە ناو سنوورە فیزیکییەکاندا، فەزایەکی مەعنەوی و دیجیتاڵی فراوانتر بۆ خۆی دروست بکات. ئینتەرنێت و تەکنۆلۆژیای نوێ، دەرفەتی باشیان رەخساندووە بۆ تێپەڕاندنی سنوورە فیزیکییەکان. هەروەها دروستکردنی تۆڕی پشتیوانی وەک پەیوەندی لەگەڵ کەسانی هاوبیر لە شوێنەکانی تردا، دەتوانێت کەشی دەروونی گونجاو دابین بکات، تەنانەت ئەگەر کەشی فیزیکیش نەگونجاو بێت.
لە ئاستی کۆمەڵگەدا، جۆن ستیوارت میڵ لە کتێبی(دەربارەی ئازادی) دەنووسێ: (جیاوازی، سەرچاوەی هەموو پێشکەوتنەکانە.) کۆمەڵگەکان دەبێت، سیستمی پاداشت و دانپێدانان دروستبکەن، بۆئەوەی نوێخوازیی و داهێنان پاداشت بکرێت، نەک سزا بدرێت. هەروەها پردی نێوان نەوەکان دروست بکرێ بۆئەوەی زانیاری و ئەزموون بگوازرێتەوە بێ ئەوەی کەسی بە ئەزموون هەست بە پەراوێزخستن بکات. یان فەزای ئەزموونکردن دابینبکرێ، شوێنێک کە تێیدا هەڵەکردن رێگەپێدراو بێت و وەک بەشێک لە پرۆسەی فێربوون سەیر بکرێت.
کرۆک
وەک چۆن جەلالەدینی بەڵخی دەڵێت: (تۆ باڵندەی و ئەم جیهانەش قەفەسە. ژیرانە دەرگەیەک بدۆزەرەوە و بفڕە) لێرەدا مەسەلەکە ئەوە نییە هەموو یاریگە بچووکەکان گەورە بکەین، نا ئەمە نە پراکتیکییە نە پێویستە. مەسەلەکە ئەوەیە، یاریزانە گەورەکان بتوانن لە هەر شوێنێک تواناکانی خۆیان دەرببڕن و یاریگە بچووکەکان ببنە سەکۆ بۆ گەیشتن بە یاریگە گەورەکان، نەک قەفەس، یان کۆمەڵگەکان فێربن چۆن جیاوازی وەک دەوڵەمەندی ببینن، نەک هەڕەشە. دیالێکتیکی راستەقینەی نێوان توانا و دەرفەت، لە دروستکردنی کەشێکدایە کە تێیدا هەردووکیان یەکتری تەواو بکەن، نەک یەکتری سنووردار بکەن. ئەمە ئەرکی هەموومانە، نەک هەر بۆ خۆمان، بەڵکو بۆ نەوەکانی داهاتووش کە شایەنی ئاسمانێکی  فراوانترن.