نەوت و جێگۆڕکێی سیاسی

 ئازاد ئیبراهیم ئەحمەد 

نەوت، لە ئێستادا پێناسە كلاسیكییە كۆنەكەی خۆی ونكردووە و تەنها وەك زاراوەیەكی ئابووری، یان وەك سامانێكی ژێرزەوی پێناسە ناكرێت، ئێستا نەوت بووەتە هێزی جێگۆڕكێی سیاسیی وڵاتان لە ناو جەمسەربەندی و نەخشەی زلهێزەكاندا، بۆ پاڵپشتی ئەم بۆچوونەش دەتوانین (سعودیە) وەك نموونەیەكی دروست باس بكەین.
بنیامین نەتەنیاهۆ كاتێك لە ساڵی (1996) لە پۆستەكەی دەستبەكار بوو، لە مۆسكۆی پایتەختی روسیا سیمینارێكیان بۆ رێكخست، لەو سیمینارەدا بە وردیی باسی لە رۆڵی نەوت كرد لە نەخشەی نوێی جیهان و تەنانەت خۆرهەڵاتیشدا، لەو سیمینارەدا «داوای لە روسیا كرد ئاستی هەناردەی نەوت بۆ ئەمریكا زیادبكات و یارمەتی ئەمریكا بدات تا بتوانێت پشت بكاتە نەوتی سعودیە».
ئەحمەد زەكی یەمانی وەزیری پێشووتری نەوتی سعودیە دەڵێت: نەتەنیاهۆ سیمینارەكەی بەوە كۆتایی پێهێنا و وتی «ئەگەر روسیا بڕی هەناردەی نەوت بۆ ئەمریكا زیادبكات، ئەوا پێتاندەڵێم ویلایەتە یەكگرتووەكان چۆن مامەڵە لەگەڵ سعودیە دەكات».
ئەم نموونەیە واقیعی سیاسەتی نەوتی سعودیە دەردەخات بەرامبەر زلهێزەکان، لە روانگەی نەوتەوە دنیابینیی سعودیەكان دەردەکەوێت بۆ جێگۆڕكێی سیاسی لە خۆرهەڵاتەوە بۆ بەرەی خۆرئاوا و ئەمریكا، بە مانایەکی تریش سیاسەتی نەوتی سعودیە هێندە کاریگەرە لەسەر ئەمریکا، جگە لە شوێنگرەوەیەک، هیچ هێزێکی تر ناتوانێت ئەمریکا دژی سعودیە بجووڵێنێت.
ئەوەی سعودیە كردوویەتی، بەتەواوی پێچەوانەی سیاسەتی نەوتی عیراقە، گۆڤاری (وەسەت) دەڵێت «دوایین دڵۆپی نەوتی جیهان، لە عیراق دەبێت»، بەڵام عیراق نەك نەوتی نەكرد بە هێزی كێشكردنی زلهێزەكان و جەمسەرە گەورەكان بەرەو لای خۆی، بەڵكو عیراق تووشی داكشان بوو لە سیاسەتی نەوتدا و لە دوای ساڵی 2003وە هێزە عیراقییەکان نەیانتوانی جێگۆڕکێی سیاسی بکەن و ببنە بەدیلی سعودیە بۆ ئەمریکا.
ئەگەر سەیری سیاسەتی نەوتی عیراق لە رابردووشدا بكەین، ئەوا دیكتاتۆرێكی وەك سەدام حسێن نەوتی كردە كارەسات بۆ عیراقییەكان، هەر نەوتێكی بۆ ئەردەن هەناردە دەكرد، بەشێكی ناودەنا «بەخششی سەدام بۆ شا» بەڵام ئامادەنەبوو لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا هیچ دیپلۆماسیەتێك لەژێر زەختی نەوتدا بكات، لەكاتێكدا سعودیە لە سەردەمی (شا فەیسەڵ)ەوە، هێزی نەوتی بە دوو لایەنە بەكارهێناوە، هەم وەك كرانەوە بە رووی زلهێز و جیهانی ئەمریكی و ئەوروپیدا، هەم مامەڵەیەكی مەرجدارانە بۆ بەرگری لە خۆی و  هێزی زیرەك و جووڵەی سیاسی لە جیهاندا.
ئێستا دەتوانین بڵێین، سعودیە یەكەم وڵاتی ناوچەكەیە تێڕوانینی بۆ سیاسەتی نەوت گۆڕاوە، وڵاتێك نییە تەنها بیر لە بڕ و داهاتی ماددی نەوت بكاتەوە و لە سایەیدا بژی، بەڵكو بیر لەوەش دەكاتەوە كە نەوت چی دیپلۆماسیەت و پێگەیەكی گەورەیشی پێبەخشیوە لە ریزی گەورەكانی جیهاندا و چۆن زیرەكانە بتوانێت بەرگری لە ناو و ناوبانگی خۆیشی پێبكات، كە ئەم پێناسە و ئیشكردنە لە سایەی سیاسەتی نەوتدا لەلای عیراقییەكان بە خودی كوردیشەوە نییە و نەبووە، تەنانەت كورد لەگەڵ دەستگەیشتنیان بە نەوت، نەیانتوانی هەمان مۆدێلە سعودیەكەی نەوت مومارەسە بكەن و ببنە بەشێك لە نەخشەی كارەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا و لەهەر دۆخێكی نەرێنیدا ئەمریكا بتوانێت بەرگرییان لێبكات و هاوپەیمانیان بێت.